524
BO’LAJAK BOSHLANG’ICH SINF O’QITUVCHILARINING PEDAGOGIK
MAXORATINI VEB-KVEST VOSITASIDA RIVOJLANTIRISHDA XORIJ TAJRIBASI
Raximov Baxtiyor Xudoyberdiyevich
Pedagogika fanlari doktori, professor
Qodirova Manzura Sobir qizi
Guliston davlat universiteti 1-bosqich tayanch doktoranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.10455091
Annontatsiya.
Mazkur maqolada bo’lajak boshlang’ich sinf o’qituvchilarining
pedagogika mahoratini Web-kvest vositasi asosida shakllantirish mazmunini yoritish, bo’lajak
boshlang’ich sinf o’qituvchilarining axborotlarga tahliliy va tanqidiy munosabatini Web-kvest
texnologiyasi
asosida
shakllantirishning
tizimli-funksional
modelini
takomillashtirish
muammolari tahlil qilingan.
Kalit so’zlar:
boshlang’ich ta’lim, oliy ta’lim, axborot, Web-kvest, axborot, tahlil,
dezinformatsiya, texnologiya, bo’lajak o’qituvchi, manipulyatsiya, xorij tajribasi.
FOREIGN EXPERIENCE IN DEVELOPING THE PEDAGOGICAL SKILLS OF
FUTURE PRIMARY SCHOOL TEACHERS USING THE WEB QUEST TOOL
Abstract.
In this article, the contents of the formation of the pedagogical skills of future
elementary school teachers based on the Web-quest tool are covered, and the structural-functional
model of the formation of the analytical and critical attitude of future elementary school teachers
to information based on the Web-quest technology improvement problems are analyzed.
Key words:
primary education, higher education, information, Web-quest, information,
analysis, disinformation, technology, future teacher, manipulation, foreign experience.
ЗАРУБЕЖНЫЙ ОПЫТ РАЗВИТИЯ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ НАВЫКОВ БУДУЩИХ
УЧИТЕЛЕЙ НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ ИНСТРУМЕНТА
ВЕБ-КВЕСТА
Аннотация.
В данной статье освещаются содержание формирования
педагогических умений будущих учителей начальных классов на основе инструмента Web-
квеста, а также проблемы совершенствования структурно-функциональной модели
формирования аналитического и критического отношения будущих учителей начальных
классов к информации на основе по технологии Web-квеста.
Ключевые слова:
начальное образование, высшее образование, информация, Web-
квест, информация, анализ, дезинформация, технологии, будущий учитель, манипуляция,
зарубежный опыт.
525
Jahonda soxta xabarlar tarqatish, ijtimoiy ongni manipulyatsiya qilish, kichik muammoni
katta, yirik muammo sifatida tasvirlash, yoshlarni chalg’itish, milliy qadriyatlarni noto’g’ri talqin
qilish, o’zga ma’naviy qadriyatlarni singdirish, xalqning tarixiy xotirasini buzish va o’zgartirish
va kiberterrorizmga asoslangan axboroiy ta’sirlar va tahdidlar kuchayib bormoqda. Shuningdek,
so’ngi yillarda bo’layotgan global ijtimoiy o’zgarishlar axborotni qudratli qurolga aylanganini
ko’rsatib qo’ymoqda. G’arb mamlakatlarida bugun axborot olish imkoniyati emas, balki uning
haddan ortiq ko’pligi muammo tug’dirayotgani uchun ham ko’plab mamlakatlarda, xususan,
AQSh, Fransiya, Germaniya va Rossiya davlatlarida «Xavfsiz internet» dasturi ishlab
chiqilganligini ko’rish mumkin.
Ko‘p hollarda ommabop axborotlar ummonidan relevant axborotni ajratib olish juda
mushkul kechmoqda. Manbalarning muvofiqlashmaganligi, xilma-xilligi va ishonchsizligi
axborotni tashkil qilish va boshqarishni murakkablash-tirmoqda. Mana shunday sharoitda axborot
iste’molchilarida axborotlarga tanqidiy va tahliliy tafakkurni shakllantirish orqali turli axboriy
tahdidlardan himoyalanishga doir pedagogik-psixologik tarbiya ishlarini takomillashtirish
vazifalari yuzaga kelmoqda.
O'qitishda veb-kvestlardan foydalanish foydasiga muhim dalil Kaliforniyadagi kelajak
instituti (kelajak instituti) ma'lumotlari bo'lib, uning mutaxassislari tadqiqot olib borishdi va butun
dunyo bo'ylab odamlar haftasiga uch milliardga yaqin chaboyqushlarni onlayn o'yinlarga
sarflashlarini aniqladilar. Bir yuzdan boshlab, bu virtual muammolarni hal qilish uchun juda ko'p
vaqt, kundalik hayot muammolarining katta qismini hisobga olgan holda, ular tezkor echimni talab
qiladi.
O'yin odamning muvaffaqiyat holatini boshdan kechirishiga yordam beradi. O'yinda
janjalni engib bo'lmaydi, shuning uchun geymer mag'lubiyatni, beparvolikni, tushkunlikni,
umidsizlikni his qilmaydi. shunday qilib, bizda parallel ta'lim manbai mavjud bo'lib, u erda yoshlar
ta'lim muassasalarida o'quv fanlarini o'zlashtirishdan ko'ra ko'proq bilim oladi va
kompetentsiyalarni shakllantiradi. Birinchidan, kvest kompyuter o'yini sifatida tushuniladi. 1970-
yillarda dasturchi V. Krouter Colossal Cave Adventure dasturini ishlab chiqdi.
Hikoyaga ko'ra, asosiy Ge-Roy katta Colossal Cave g'orida harakat qilish orqali vazifalarni
bajaradi.
Aynan shu dastur birinchi kvest deb hisoblanadi. 1990-yillarda bunday o'yinlar Rossiyada
juda mashhur bo'lib, kvest atamasi ularga-o'yin va muammolarni hal qilish sifatida o'rnatilganda.
Ikkinchidan, kvest deganda adabiy asarning syujeti tushuniladi, unda qahramon rahbari
maqsadga erishishi kerak, siz turli vazifalarni to'liq bajarasiz va oldingi beshlikni engasiz. bunday
526
syujetni qadimgi mifologiyadan ("Ge-raklning 12 ta fe'latvori haqidagi Afsona", "Perseus
afsonasi") zamonaviy ilmlarga (J. R. Rouling) qadar kuzatish mumkin. R. R. Tolkien "hukmdor
ko-Lets", B. Akunin" Kvest", a. Fomin" non kvesti", S. Derkach"Kvest").
Uchinchidan, kvest-bu o'quv topshirig'ini bajarayotganda talabalar ishlaydigan
internetdagi sayt.
To'rtinchidan, ba'zi tadqiqotchilar tomonidan izlanish muammoni hal qilishga qaratilgan
faoliyat sifatida belgilanadi: - axborot-ma'lumot to'plash, tahlil qilish, o'zgartirish, saqlash, qidirish
va tarqatish; odamlarni/talabalarni boshqarish, ularning birgalikdagi harakatlarini
muvofiqlashtirish va boshqarish bo'yicha tashkiliy-amaliy harakatlar; - ta'lim o'quv
muammolarini hal qilish jarayonida nazariy bilim va faoliyat usullarini o'zlashtirish.
Beshinchidan, kvest (veb-kvest) ostida maxsus yangi ta'lim texno-mantig'i mavjud. Kvest
pedagogik texnologiya sifatida-bu aniq belgilangan maqsadlarga ega bo'lgan o'quv jarayonini
loyihalash, tashkil etish va o'tkazish bo'yicha qo'shma pedagogik faoliyatning batafsil o'ylangan
modeli, aniq belgilangan protsessual xususiyatlarga ega bo'lgan muayyan bosqichlarga ega bo'lgan
joriy va yakuniy natijalarning diagnostikasi.
O’zbekistnning milliy yuksalish strategiyasida ham ta’lim tizimini takomillashtirish,
yoshlarni axborot texnologiyalarini o’rganishga yo’naltirish bilan birga ularni g’oyaviy ta’sirlarga
tushib qolmaslik, o’rganish jarayonida axboriy tahdidlarga uchramaslik hamda ta’lim jarayonida
zarur axborotdan foydalanish hamda internet materiallarini ob’ektiv tahlil qilish, sintez qilish va
baholash ko’nikmalarini oshirishga doir ustuvor vazifalar belgilangan. Bu orqali boshlang’ich
ta’lim yo’nalishi talabalarida axborotlarga tanqidiy va tahliliy munosabatni shakllantirish va ularni
turli axboriy tahdidlarga duch kelmasligiga doir pedagogik-profilaktik ishlar amalga oshirilmoqda.
Zero, so’ngi yillarda «terrorizm, ekstremizm, transmilliy va kiberjinoyatchilik, odam
savdosi, narkotrafik kabi tahdidlar xavfi tobora ortib bormoqda. Milliy ma’naviyatimizga mutlaqo
begona bo’lgan zararli g’oyalar, tushuncha va qarashlar chegarani buzmasdan, bildirmasdan, ta’bir
joiz bo’lsa, «chaqirilmagan mehmon» bo’lib xonadonimizga, jamiyatimizga, eng yomoni,
murg’ak bolalarimizning pokiza qalbi va ongiga kirib kelayotganidan ham ko’z yuma
olmaymiz»[1]. Shunday ekan, yoshlarimizda «internetomaniya» kasalligi rivojlanib borayotgan
sharoitda ularni axboriy ta’sirlardan himoya qilish imkoniyatlarini kengaytirish, axborotlarga
tanqidiy va tahliliy munosabatni shakllantirish eng dolzarb muammolardan biri bo’lib qolmqoda.
G’arb mamlakatlarida axborotlarga tanqidiy va tahliliy munosabatni, tafakkurni
shakllantirish, analitik fikrlash tarzini o’stirish hamda internet materiallari bilan ishlash
ko’nikmalari T.Stouner, A.Toynbi, A.Ursul, T.Yaglom, L.Botchova, J.Laki, S.Davn, M.Anland,
527
G.Hoftsayd, M.makluxan, Min Kyu Choi va S.Mark kabi olimlar tomonidan o’rganilgan. MDH
mamlakatlarida o’quvchi-yoshlarda va talabalarda axborotlar bilan ishlash, informatsion
madaniyat va axborot iste’moli madaniyati hamda axborot bilan ishlash kompetentligini
rivojlantirish
masalalari
bilano
A.Dokolin,
Yu.Zatuliveret,
Ye.Masuda,
I.Melyuxin,
V.Mixaylovskiy, N.Moiseev, N.Nosov, Ye.Polikarpov kabi olimlar shug’ullangan.
Mamlakatimizda axborot xavfsizligini ta’minlashning falsafiy, huquqiy, ijtimoiy-siyosiy
masalalari M.Yoqubova, N.Jo’raev, I.Karimov, J.Muxammadiev, A.Tulepov, A.Umarov,
M.Usmanova, T.Eshbekovlar tomonidan o’rganilgan. Psixolog olimlardan E.G’oziev, S.Jalilova,
V.Karimova, N.Safaev, G’.Shoumarov kabilar tomonidan axborotning talabalar o’quv-bilish
faoliyatiga ta’sirining psixologik jihatlari, M.Abdujabborova, U.Yozieva, A.Ismanova,
B.Xodjaev, M.Quronov, Z.Qosimova kabi olimlar tomonidan o’quvchilarni zararli axborotlar
ta’siridan himoya qilish va axborot iste’moli madaniyatini rivojlantirishning pedagogik
mexanizmlari yoritib berilgan. Shuningdek, talabalarda Internet bilan ishlash madaniyatini
rivojlantirish
bo’yicha
tadqiqotlar
A.A.Abduqodirov,
M.Aripov,
A.Aripdjanova,
U.Sh.Begimqulov, N.A.Muslimov, N.Tayloqov, M.Fayzieva, Sh.Sharipov, T.Shoymardonov,
S.G’ulomov kabilar tomonidan amalga oshirilgan.
Bo’lajak boshlang’ich sinf o’qituvchilari ham axborotni qabul qiluvchi va tarqatuvchi
birinchi bo’g’in sifatida mas’uliyatni anglashlari, o’zlarida axborotlarga tahliliy va tanqidiy
munosabatini shakllantirish, axborotning ta’siri va yashirin ma’nosini anglay bilimshlari talab
etiladi. Shu bilan birga Veb-kvest texnologiyasining pedagogik imkoniyatlarini ham bilish muhim
ahamiyat kasb etadi.
Veb-kvest nima? «Pedagogikada veb-kvest - bu muammoli vazifa, Internet resurslaridan
foydalangan holda loyiha. Veb-kvest - bu har qanday mavzu bo’yicha talabalarning loyiha
faoliyatini tashkil qilish uchun skript.
Ushbu texnologiyadan foydalanishning foydasi nimada? Veb-kvest quyidagilarni targ’ib
qiladi: o’qituvchi talabalarga topshiradigan ma’lumotlarni Internetda qidirish; axborotni tahlil
qilish, umumlashtirish va baholash bosqichida talabalarning fikrlash qobiliyatini rivojlantirish;
talabalarning kompyuterda ishlash ko’nikmalarini rivojlantirish va ularning so’z boyligini
oshirish; talabalarni o’qituvchidan mustaqil ravishda bilim olishga undash; talabalarning tadqiqot
va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish; shaxsiy o’zini o’zi qadrlashni yaxshilash. Ushbu
texnologiya qaysi elementlarga mos keladi? Ushbu texnologiyaning afzalligi shundaki, u har
qanday maktab faniga qo’llaniladi. Turli maktab fanlari bo’yicha veb-kvest misollarini ko’rib
528
chiqing: Ushbu texnologiya darsni individual yoki guruh ishlarini tashkil qilish uchun ham,
darsdan tashqari ishlar uchun ham mos keladi»[5].
Bo’lajak boshlang’ich sinf o’qituvchilariga zarar yetkazuvchi axborotdan himoya
qilishdagi asosiy yo’nalishlar quyidagilardan iborat:
- bo’lajak boshlang’ich sinf o’qituvchilarga zarar yetkazuvchi axborotdan himoya qilishni
ta’minlovchi huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy, tashkiliy va texnikaviy shart-sharoitlar yaratish,
shuningdek ushbu sohadagi ilmiy va amaliy tadqiqotlarni rivojlantirish;
- bo’lajak boshlang’ich sinf o’qituvchilarining ongiga g’ayriqonuniy axborot-ruhiy ta’sir
ko’rsatilishining, ularga hiyla ishlatilishining, g’ayriijtimoiy harakatlarga undovchi axborot
mahsuloti tarqatilishining oldini olish, shuningdek ushbu sohadagi huquqbuzarliklarni profilaktika
qilish;
-jismoniy va yuridik shaxslarning talabalarga zarar yetkazuvchi axborotdan himoya qilish
sohasidagi faoliyatini qo’llab-quvvatlash;
- bo’lajak boshlang’ich sinf o’qituvchilariga zarar yetkazuvchi axborotni tasniflash
mezonlari, mexanizmlari va uslublarini ishlab chiqish hamda takomillashtirish. Bularning barchasi
talabalarni zararli axborotlardan himoyalash bo’yicha davlat siyosatini amalga oshirishning asosiy
yo’nalishlarini belgilaydi va bu sohadagi ta’lim-tarbiya muassasalari faoliyatining tayanch
mezonlarini hamda ularning mazmunmohiyatini ifodalaydi. Bu jihatdan, qonunda ta’limni davlat
tomonidan boshqarish organlari va ta’lim muassasalarini talabalar sog’lig’iga zarar yetkazuvchi
axborotdan ularni himoya qilish sohasida vakolatlarining belgilab qo’yilgani ham tadqiqotimiz
uchun nihoyatda muhim ahamiyatga ega.
«Zamonaviy ta’lim oldida o’quv faoliyatini tashkil etishning yangi turlari va shakllarini
topish vazifasi turibdi. Ta’lim mustaqil tanqidiy va ijodiy fikrlashni rivojlantirish nuqtai nazaridan
rivojlantiruvchi bo’lishi kerak. Shu maqsadda ko’pgina o’qituvchilar uzoq vaqtdan beri Internet
resurslaridan foydalangan holda dizayn texnologiyasidan foydalanishgan. Ammo internetdagi
ma’lumotlarning ko’pligi va uning sifati nafaqat loyiha ustida ishlash jarayonini
soddalashtirmaydi, balki uni murakkablashtiradi. Ushbu muammoning mumkin bo’lgan
echimlaridan biri veb-kvest texnologiyasidir.
Veb-kvest interfaol ta’lim muhitini tashkil qilishning namunasidir. Ta’lim veb-kvesti - bu
talabalar muayyan o’quv topshirig’ini bajarish uchun ishlaydigan Internet-sayt.
Veb-kvest ta’lim muhitida ishlashning maqsadi: asosiy kompetensiyalarni shakllantirgan
holda Internetda o’quvchilarning malakali ishini tashkil etish. Veb-kvest - bu o’qituvchi va
529
talabalarning birgalikdagi faoliyati mahsulidir. Veb-kvest bilan ishlash natijasi mini-loyihalarni
veb-sahifalar va vebsaytlar (mahalliy yoki Internetda) ko’rinishida nashr etishdir»[6].
Veb-kvest uchun resurslar sifatida - ro’yxat axborot resurslari (elektron shaklda - CD,
video va audio, qog’oz ko’rinishida, Internetdagi manbalarga havolalar, mavzu bo’yicha veb-sayt
manzillari) keltirish mumkin.
«Veb-kvest ustida ishlashda bir qator kompetensiyalar ishlab chiqiladi: kasbiy
muammolarni hal qilish uchun axborot texnologiyalaridan foydalanish (shu jumladan kerakli
ma’lumotlarni topish, ish natijalarini kompyuter taqdimotlari, veb-saytlar, flesh videolar,
ma’lumotlar bazalari ko’rinishida formatlash); o’z-o’zini o’rganish va o’z-o’zini tashkil etish;
jamoaviy ish (rejalashtirish, funksiyalarni taqsimlash, o’zaro yordam, o’zaro nazorat); muammoli
vaziyatni hal qilishning bir necha usullarini topish, eng oqilona variantni aniqlash, tanlovingizni
asoslash qobiliyati; notiqlik mahorati (loyihalarni mualliflarning nutqlari, savollar»[10],
muhokamalar bilan oldindan himoya qilish va himoya qilish majburiyligiga asoslangan. Bo’lg’usi
xorijiy til o’qituvchilarida axborotlarga tahliliy va tanqidiy munosabatini shakllantirish orqali
ta’lim-tarbiya jarayonida turli axboriy tajovuzlardan, xususan, zo’ravonlikni, millatchilikni, diniy
qarama-qarshilikni targ’ib qiluvchi axborotlardan asrashga o’rgatish, ulardan til o’rganishda
foydalanmaslik, qiziqish orqali bog’lanib qolishning salbiy oqibatlarini tushuntirish
ko’nikmalarini shakllantirish mumkin bo’ladi. Ma’lumotlarga ko’ra, «xalqaro ekspertlar dunyo
miqyosida yoshlarning 38 %i zo’ravonlik ruhidagi saytlarni, 26%i millatchilik harakteridagi
vebsahifalarni muntazam kuzatib borishini aniqlagan. YuNISEF tomonidan o’tkazilgan so’rovlar
internetdan foydalanadigan yoshlarning 90 % axloqsiz surat va videolarga duch kelishi, 60 % esa
bu turdagi axborotni maqsadli ravishda izlaganini ko’rsatdi. Hatto o’zimizning ba’zi yoshlarimiz
uchun ham internet va qo’l telefonlari axloqsizlik manbaiga aylanayotgani o’ta tashvishlidir.
Negaki, bunday g’arazli ta’sir domiga tushib qolgan farzandlarimizda yaqinlari va qarindoshlarga
nisbatan hurmat va muhabbat tuyg’ulari susayib, egoizmga moyillik kuchayib bormoqda»[4].
Demak, boshlang’ich sinf o’qituvchisining axborotni farqlay olish ko’nikmasi, bilim va malakasi
bunday tajovuzlardan oldini oluvchi muhim omilga aylanadi. Biz yashayotgan XXI asr, nafaqat
globallashuv va axborot sohasining jadal rivojlanish davri, balki u informatsion va intellektual
raqobat zamoni hamdir.
Bugungi globallashuv sharoitida barchamiz axborot, innovatsion jarayonlar va
ta’limtarbiyaning o’zaro aloqadorligi yanada tig’izlashayotgan va shu bilan birga, bu sohadagi
masalalar ko’payib, ularga doir muammolar keskinlashayotgan davrda yashamoqdamiz. Bu
jarayonlarga nisbatan tez moslashuvchanlik, mavjud vaziyatni o’rganish va unga xolisona baho
530
berish, tahlil qila olish qobiliyati yetuk mutaxassisdan ham, yosh o’quvchi va talabadan ham
muayyan malaka va ko’nikmani, biror bir tarzda namoyon bo’ladigan mahoratni talab qilmoqda.
Bugungi kunda qaysi rivojlangan mamlakatning ma’rifiy tarbiya tizimini va strukturasini, ayniqsa
ta’lim tizimini tahlil qiladigan bo’lsangiz, albatta, ularda talabalarning ma’naviy-axloqiy tarbiyasi,
hayotning barcha sohalari kabi axborot maydonida ham raqobatbardosh bo’lishi, aniq maqsadga
yo’naltirilgan qadriyatlarini shakllantirishga alohida e’tibor qaratilayotganligi ko’zga tashlanadi.
Bu holat har bir mamlakatning o’z kelajagini yoshlarda ko’rishini anglatadi.
REFERENCES
1.
Mirziyoev Sh.M. Yangi O’zbekiston strategiyasi. Toshkent.: O’zbekiston. 2021. B. 268.
2.
Siforov V.I., Suxanov A.P. Informatsiya, svyaz, chelovek.-M.: Znanie, 1997. –S.64.
3.
Masuda Y. The information society as postindustrial society.Tokyo, 1981. R. 75. 4. Kastels
Manuel. Informatsionnaya epoxa: ekonomika, obщestva i kultura. Per. s ang. P.I.Shkaratona.
–M., 2000, -S.342.
4.
Babajanov S. Yoshlar ongini axborot xurujlari ta’siridan asrash. -http:// fikr.uz/ blog/
Urganch_davlat_Universiteti /eshlar-ongini-akhborot-khuruzhlaritasiridan-asrash.html 5
avgust 2017.
5.
Dergachev V. Kiberinternatsional pokoleniya NET. Elektronnыy adres ://dergachev.ru
6.
Rahmon Qo’chqor. Dunyo kurash maydonidir//. Tafakkur-2016. 4-son B. 24
7.
Nurqulova, G., & Saydaliyeva, M. (2023). PSYCHOLOGICAL METHODS OF
EDUCATION
AND
DEVELOPMENT
ACCORDING
TO
THE
CHILD'S
TEMPERAMENT. International Bulletin of Engineering and Technology, 3(10), 92-95.
8.
Haydarova, S., & Nurqulova, G. (2023). EMERGENCE OF AGGRESSION AND
NEGATIVISM IN PSYCHOLOGICAL CHARACTERISTICS OF ADOLESCENT
PERIOD. International Bulletin of Engineering and Technology, 3(10), 62-64.
9.
Ergashevna, N. G. (2023). Improving Educational Mastery Opportunities in Primary School.
10.
Nurqulova, G. (2023). ACCENTUATION FOR TEENAGERS. Modern Science and
Research, 2(6), 274-276.
11.
Nurqulova, G., & Saydaliyeva, M. PSYCHOLOGICAL METHODS OF EDUCATION
AND DEVELOPMENT ACCORDING TO THE CHILD'S TEMPERAMENT.
12.
Nurkulova, G. (2022). THE PSYCHOLOGY OF SUBORDINATE BEHAVIOR. Emergent:
Journal of Educational Discoveries and Lifelong Learning (EJEDL), 3(12), 204-207.
531
13.
Nurkulova, G. E. (2021). IMPROVING EDUCATIONAL OPPORTUNITIES FOR
PRIMARY SCHOOL STUDENTS. Humanitarian Treatise , (104), 7-8.
