«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
163
28.
Шойимова Ш.С., Бижанова А.Б. Личность в профессиональной
деятельности. Научно
-
теоретический журнал «Наука, образование и
культура» 2017 г. № 9 (24), С 102
-104.
29.
Шойимова Ш.С., Мирзаева Н.А., Мирзаева Ш.Р. Замонавий тиббий
ўқув
жараёнининг психологик компонентлари // “Педиатрия” журнали
2022 йил 1
-
сон, 226
-
230 бет
30.
Шойимова Ш.С., Мирзаева Н.А., Мирзаева Ш.Р. Тиббий таълим
жараёнида педагогик
-
психологик ёндашувлардан самарали фойдаланиш
масалалари // Педиатрия 4
-
сон 2021 йил, 2
06-
208 бетлар
31.
Шойимова Ш.С., Мирзаева Ш.Р., Мирзаева Н.А. Тиббий таълимда
муаммоли ўқитиш технологияларидан фойдаланишнинг ўзига хос
хусусиятлари // “Фан ва таълим: тиббиётнинг долзарб масалалари,
ютуқлари ва инновациялар” мавзусидаги халқаро онлайн конференция
тўплами, 2021 йил 16 апрель, 41
-
45 б.
32.
Шойимова Ш.С., Пулатхонова Д.Т. Основные этапы становления
личности профессионала. Международный научно
-
практический журнал
«Мир педагогики и психологии». №2(7), 2017 г. С 14 –
18.
33.
Шойимова Ш.С., Шойимова Ш.С. Бўлажак мутахассисларни
психологияга оид билимлар билан қуроллантириш масалалари.
Интернаука. Научный журнал № 10(233) Март 2022 г. Часть 5. С 20
-22.
34.
Шойимова Ш.С., Шорустамова М.М. Типологические особенности
личности в контексте личностно –
ориентированного обучения.
Интернаука. Научный журнал № 35(258), 2022 г. С 42
-44.
35.
Шойимова Шохиста Санакуловна, and Бижанова Асема
Бауржановна. "Личность в профессиональной деятельности" Наука,
образование и культура, no. 9 (24), 2017, pp. 102
-103.
36.
Мирзаева, Н. А., Ш. С.
Шойимова, and Ш. Р. Мирзаева.
"ОСОБЕННОСТИ АКТИВНЫХ МЕТОДОВ ОБУЧЕНИЯ В МЕДИЦИНСКИХ
ВУЗАХ." Сборник научных трудов международной онлайн конференции"
Наука и образование: актуальные вопросы, достижения и инновации в
медицине", Ташкент, ТашПМИ. Vol. 16. 2021
.
37.
Tulaganova, G. A. "PSYCHOLOGICAL ANALYSIS OF DEVELOPMENT
TRAINING AND PROFESSIONAL MOTIVATION OF STUDENTS."
Актуальные
проблемы мирового научного пространства. 2019.
ТИББИЙ ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ТАЛАБАЛАРНИ ЎЗ
-
ЎЗИНИ
МОТИВЛАШТИРИШ ВА ЎЗ
-
ЎЗИНИ ФАОЛЛАШТИРИШГА
ЙЎНАЛТИРИШ ХУСУСИЯТЛАРИ
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
164
Мирзаева Шаҳло Рузмат қизи
Тошкент педиатрия тиббиёт институти Ижтимоий фанлар, педагогика
ва психология кафедраси катта ўқитувчиси. Ўзбекистон, Тошкент ш.
Аннотация.
Мазкур мақола тиббий таълим жараёнида талабаларни
ўз
-
ўзини рағбатлантириш ва ўз
-
ўзини фаоллаштиришга йўналтириш
муаммосига бағишланади. Мақолада тиббиёт талабаларида ўз
-
ўзини
рағбатлантириш ва ўз
-
ўзини фаоллаштиришни ривожлантиришга,
шунингдек, билим даражасини оширишга ёрдам берадиган метод ва
технологиялар тавсифланган. Мақолада ўқитишнинг фаол усулларидан,
жумладан, ролли ўйинлар, амалий тадқиқотлар, симуляциялар ва
вебинарлардан фойдаланиш тиббиёт талабалари ўртасида мотивация ва
фаолликни ривожлантиришга ёрдам беришини кўрсатадиган тадқиқот
натижалари келтирилган. Мақола маълумотлари тиббиёт олий ўқув
юртлари
ўқитувчилари,
шунингдек,
ўқув
жараёнида
ўз
-
ўзини
рағбатлантириш ва ўзини фаоллаштиришни ривожлантирмоқчи бўлган
талабалар учун фойдали бўлиши мумкин.
Калит сўзлар:
тиббий таълим, талаба шахси, мотив, мотивация, ўз
-
ўзини мотивлаштириш, фаоллик, фаоллаштириш, ўз
-
ўзини фаоллаштириш,
тренинг, ўзлаштириш жараёни, қизиқиш.
ОСОБЕННОСТИ НАПРАВЛЕНИЯ СТУДЕНТОВ НА
САМОМОТИВАЦИЮ И САМОАКТИВИЗАЦИЮ В ПРОЦЕССЕ
МЕДИЦИНСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ
Мирзаева Шахло
Рузмат кизи
Старший преподаватель кафедры «Социальные науки, педагогика и
психология» Ташкентского педиатрического медицинского института.
Узбекистан, Ташкент.
Аннотация.
Данная статья рассматривает проблему направления
студентов на самомотивацию и самоактивизацию в процессе медицинского
образования. В работе представлены особенности, связанные с развитием
мотивации и активности у студентов медицинского вуза, описаны методы и
технологии, которые помогают студентам развивать свою самомотивацию
и самоактивизацию, а также повышать уровень обучения. В статье
представлены результаты исследования, которое показало, что
использование активных методов обучения, включая ролевые игры, кейс
-
стади, симуляции и вебинары, способствует развитию мотивации и
активности у студентов медицинского вуза. Работа может быть полезна для
преподавателей медицинских вузов, а также для студентов, которые хотят
развивать свою самомотивацию и самоактивизацию в процессе обучения.
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
165
Ключевые слова:
медицинское образование, личность студента,
мотив,
мотивация,
самомотивация,
активность,
активация,
самоактивация, обучение, учебный процесс, интерес.
FEATURES OF GUIDING STUDENTS TO SELF-MOTIVATING AND
SELF-ACTIVATION IN THE PROCESS OF MEDICAL EDUCATION
Mirzaeva Shakhlo Ruzmat kizi
Senior lecturer of the department “Social Sciences, Pedagogy and Psychology”
of Tashkent Pediatric Medical Institute. Uzbekistan, Tashkent.
Abstract.
This article considers the problem of directing students to self-
motivation and self-activation in the process of medical education. The paper
presents the features associated with the development of motivation and activity
among medical students. Methods and technologies are described that help students
develop their self-motivation and self-activation, as well as improve the level of
learning. The article presents the results of a study that showed that the use of active
teaching methods, including role-playing games, case studies, simulations and
webinars, contributes to the development of motivation and activity among medical
students. The work can be useful for teachers of medical universities, as well as for
students who want to develop their self-motivation and self-activation in the
learning process.
Keywords:
medical education, student personality, motive, motivation, self-
motivation, activity, activation, self-activation, learning, educational process,
interest.
КИРИШ
Мотивация
шахснинг
фаоллиги
,
хулқ
-
атвори
ва
фаолиятини
бошқарувчи
етакчи
омил
ҳисобланади
.
Ўқув
фаолиятининг
самарадорлиги
мотивация
кучига
боғлиқ
–
ҳаракатга
ундовчи
куч
қанчалик
кучли
бўлса
,
фаолият
натижаси
шунчалик
юқори
бўлади
.
Кўпчилик
талабалар
турли
сабабларга
кўра
мотивация
йўқлиги
муаммосига
дуч
келади
:
дангасалик
,
аниқ
мақсад
ёки
рағбат
йўқлиги
,
қизиқмаслик
,
психофизиологик
ва
психоэмоционал
қониқмаслик
,
жўшқин
талабалик
ҳаёти
,
катта
ўқув
юкламаси
ва
б
.
Бу
эса
кўпчилик
талабаларнинг
ўз
имкониятлари
ва
қобилиятлари
даражасига
нисбатан
самарасиз
ўқишига
,
фаолликнинг
сусайишига
ҳамда
қониқарсиз
касбий
ривожланишига
сабаб
бўлади
.
Тиббий
таълимда
талабаларни
ўз
-
ўзини
мотивлаштириш
ва
ўз
-
ўзини
фаоллаштиришга
йўналтириш
масаласи
бугунги
жадал
ривожланиш
даврида
долзарблик
касб
этади
,
чунки
замонавий
жамиятда
тиббиёт
ходимлари
нафақат
юқори
малакага
,
балки
ўз
-
ўзини
рағбатлантириш
ва
ўз
-
ўзини
фаоллаштириш
кўникмаларига
ҳам
эга
бўлиши
керак
.
Тиббий
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
166
таълим
жараёнида
талабалар
олдида
жуда
кўп
маълумотлар
ва
мураккаб
вазифалар
юқори
мотивация
ва
фаолликни
талаб
қилади
.
Бироқ
,
барча
талабалар
бу
вазифаларни
мустақил
равишда
бажара
олмайди
,
бу
эса
таълим
сифати
ва
бўлажак
тиббиёт
ходимларининг
малакасини
пасайишига
олиб
келиши
мумкин
.
Шунга
кўра
,
тиббий
таълим
жараёнида
талабаларни
ўз
-
ўзини
рағбатлантириш
ва
ўз
-
ўзини
фаоллаштиришга
йўналтириш
хусусиятларини
ўрганиш
,
шунингдек
,
талабаларнинг
мотивацияси
ва
фаоллик
даражасини
оширишга
ёрдам
берадиган
метод
ва
технологияларни
ишлаб
чиқиш
долзарб
ҳисобланади
.
ИШНИНГ
МАҚСАДИ
Адабиётлар
билан
ишлаш
,
манбаларни
ўрганиш
ва
маълумотлар
таҳлили
орқали
тиббий
таълимда
талабаларни
ўз
-
ўзини
мотивлаштириш
ва
ўз
-
ўзини
фаоллаштиришга
йўналтириш
хусусиятларини
назарий
жиҳатдан
ёритишдан
иборат
.
ҚЎЛЛАНИЛГАН
УСУЛЛАР
Адабиётлар билан ишлаш ва назарий таҳлил.
ОЛИНГАН НАТИЖАЛАР МУҲОКАМАСИ
Таълим жараёнида талабанинг билиш фаолиятига, ақлий меҳнатга
бўлган муносабати унинг мотиви ва фаоллиги билан ифодаланади.
Педагог
-
психолог олимлар томонидан ўқув мотивлари, мотивация ва
фаоллаштириш кенг миқёсда ўрганилган ҳамда яратилган назарияларда
кўпгина аниқ тавсиялар ҳам келтирилган. Таълим олувчи шахсида мавжуд
мотивларни ўрганиш, унинг фаолияти ва ривожланишини тўғри
йўналтирувчи ўқув мотивларини шакллантириш педагогик фаолиятнинг
асосини ташкил этади.
“Мотив”
тушунчаси кенг маънода сабаб, туртки, эҳтиёж, хоҳиш, ҳавас,
мойиллик, ундаш, интилиш ва ҳ.к. тушунчаларни қамраб олади. Ўз ҳатти
-
ҳаракатларидан кўзланган натижани кутиш ва уларнинг узоқ муддатдан
кейинги оқибатларини баҳолаш натижасида шахснинг ҳатти
-
ҳаракати аниқ
йўналишга эга бўлади. Бунда субъект томонидан оқибатнинг аҳамиятини
ошириб кўрсатилиши унга хос бўлган қадриятлар мужассамлиги билан
белгиланади ва кўп холларда “мотив” сўзи билан ифодаланади.
Мотивларнинг шаклланишига талаблар, инстинктлар, эмоциялар, ғоялар ва
қизиқишлар таъсир этади. Ўқув мотивлари ташқи ва ички мотивларга бўлиб
ўрганилади. Ташқи мотивларни, табиийки, педагоглар, ота
-
оналар, гуруҳ,
жамият белгилайди ҳамда йўналтириш, насиҳат қилиш, талаб қилиш,
кўрсатма бериш ва ҳатто мажбурлаш
шаклида ҳам намоён бўлади. Одатда
улар таъсир кучига эга, лекин бу таъсир шахснинг ички қарама
-
қаршилигига
дуч келади, шунинг учун ҳам уларни инсонпарвар ёки самарали, деб
бўлмайди. Талабанинг истак
-
ҳоҳиши, иштиёқи, бирор бир фаолиятга ўзи
интилиши ва бунга эришиши муҳим, чунки мотивлаштиришнинг ҳақиқий
манбаи шахснинг ўзида мавжуд бўлади. Шунинг учун ҳам ташқи таъсир
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
167
асосида мажбурлаб эмас, балки ички илҳомлантирувчи кучга асосланган
ўқиш ҳал қилувчи аҳамиятга эга бўлади
[14].
Мотивация –
шахсни фаол хатти
-
ҳаракатларга ундовчи сабаблар,
асослар йиғиндиси бўлиб, у айни замонда инсон хулқини физиологик ва
психологик бошқаришнинг динамик жараёнини ҳам билдиради,
фаолиятнинг йўналиши, фаоллиги, уйғунлиги ҳамда турғунлигини
белгилайди. Мотивация натижасида шахс учун бирор фаолият маълум
даражада шахсий маънога эга бўлади, қизиқишлари барқарорлашади ва
фаолиятнинг ташқаридан белгиланган мақсадлари шахснинг ички
эҳтиёжларига айланади
[13].
Талабаларда мотивларни шакллантириш жараёни тренинглар
асосида амалга оширилади ва унинг тўрт асосий йўналиши мавжуд:
муваффақиятга интилиш мотивацияси, сабаблар схемаси, шахсий
даҳлдорлик ва ўз
-
ўзини мотивлаштириш
[19].
Муваффақиятга интилиш мотивацияси
тренинги қуйидагига
асосланади: олий мақсадни кўзлаш ва юқори натижаларга
эришиш, ўз
нуфузи ва муваффақиятларини доимо мустаҳкамлаб бориш ҳисси
устуворлик қиладиган талабалар бошқаларга нисбатан юқори ўзлаштириш
кўрсаткичларига эришадилар. Улардаги муваффақиятга бўлган ишонч
барча куч
-
ҳаракатларини ишга солиш, мавжуд имкониятларидан самарали
фойдаланишга, натижада катта ютуқларга эришишга замин яратади.
Сабаблар схемаси
тренинги талабани муайян ҳатти
-
ҳаракатга ундаш
ёки уларда эътиборсизлик ва сусткашликни йўқотиб мотив яратилишига
бевосита таъсир кўрсатади. Талаба ўз ҳатти
-
ҳаракатлари натижаси
сабабини турлича тушунтиради. Мисол учун талаба назорат ишида
қониқарсиз баҳо олди ва бу ҳолда ўзини оқлашнинг ўзига хос схемаси –
“жавобини билмадим”, “етарлича тайёрланмаган эдим”, “топшириқ
мураккаб экан”, “омадим келмади” дан иборат бўлади. Ушбу
мотивлаштириш тренингининг барча дастурлари сабаблар схемасини
ўзгартириш орқали талабаларнинг муваффақиятсизлик сабаблари
тўғрисидаги субъектив тасаввурларини ўзгартиришнинг энг мақбул
усулига кўпроқ таянади. Бунда ҳар қандай муваффақиятсизлик шахсий
интилиш, ҳатти
-
ҳаракатнинг етарли эмаслиги билан тушунтирилади.
Шахсий дахлдорлик
тренинги сабаблар схемаси тренинги билан
ёнма
-
ён туради ва унга бевосита боғлиқ бўлади. Унинг мақсади талабаларга
муваффақиятсизликнинг сабабини энг аввало ўзидан ахтаришга, имконият
борича бошқаларга камроқ боғлиқ бўлишга ўргатишдир. Инсон
атрофдагиларга қанчалик боғлиқ бўлмаса, у шу даражада мустақил, яъни у
бошқариладиган “пиёда” эмас, балки бошқалар учун “манба” бўлиши лозим.
Бунинг учун талабалар қуйидагиларга ўргатилади:
а) ўз олдига ҳақиқатга яқин, аниқ мақсадлар қўйиш;
б) мақсадлар ва имкониятларнинг ўзаро нисбатини аниқлаш;
в) ўзининг кучли ва кучсиз жиҳатларини билиш;
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
168
г) аниқ ҳатти
-
ҳаракатларни, вазифаларни белгилаш;
д) вазиятни тўғри, холис баҳолаш;
е)
рефлексия –
шахсий дастурининг бажарилишини, унинг ҳатти
-
ҳаракатлари қўйилган мақсадга яқинлаштираётганлигини доимо таҳлил
қилиб бориш.
Ўз
-
ўзини мотивлаштириш
тренинги асосий ўринда бўлиб, ўқув
фаолиятига энг фаол таъсир кўрсатувчи кучга эга. Агар инсон бевосита
ўз
ҳатти
-
ҳаракатларидан, фаолиятидан мамнуният ҳосил қилса, бундай мотив
ички бўлиб ҳисобланади. Ўз
-
ўзини мотивлаштириш тренингининг
муваффақият омиллари қуйидагилардан иборат:
–
талабанинг ўз мустақиллиги ёки шахсий дахлдорлигига оид
ҳиссиётлари
;
–
талабанинг ўз шахсий имтиёзларини сезиши;
–
эркин танлаш имкониятлари.
Ўз
-
ўзини мотивлаштириш техникаси қуйидаги 10 банддан иборат:
1.
Стратегия: яқин ва узоқ муддатга мўлжалланган келажакка оид
режа тузиш, уни
интеллектуал харита (ментал карта) ёки скетчноутингда
ифодалаш.
2.
Шериклик: соғлом рақобат мақсадида ўқиш бўйича ўзидан кучли
шерик танлаш.
3.
Тартиблаштириш: ўқиш ва ривожланиш бўйича режа ва жадвални
аниқ тузиб чиқиш, машғулотларни кун тартибига риоя қилган ҳолда
ўтказиш,
вақтни тўғри тақсимлаш, ўқиш учун қулай шароит ва муҳит яратиш
4.
Тахминий режалаш: ўқишдан кўзланган мақсад ва вазифаларни
умумий тарзда аниқлаш.
5.
Мотив: ўқиш мазмунини кундалик турмуш ёки келажакдаги касбий
фаолият билан уйғунлаштира олиш, касбий муваффақиятни тасаввур қилиш.
6.
Тадрижийлик (даража): ўқитиш мазмунини осон, ўртача ва қийин
ўзлаштириладиган қисмларга ажратиш ва уни ўзлаштиришни дастлаб
ўртача мураккабликдаги, сўнгра қийин, ва ниҳоят, энг осон қисмини
ўзлаштириш.
7.
Қўшимча: ўрганилаётган материалга изоҳлар ва таркибий схемалар
кўринишида қўшимчалар киритиш.
8.
Рағбат: топшириқларни бажариб бўлгандан сўнг ўз
-
ўзига ёқимли
сўзлар, мақтов айтиш, кичик совғалар қилиш.
9.
Ривожланиш: қизиқиш уйғотган айрим мавзуларга оид қўшимча
адабиётларни ўқиш, мотивацияни оширувчи китоблар ўқиш, фильмлар
томоша қилиш ҳамда уни гуруҳдошлар ва ўқитувчи билан муҳокама қилиш.
10.
Тежамкорлик: билимни пухта эгаллаш учун ўқув материалининг
асосий мазмунини такрорлаш, ўтилган материални машқлар ёрдамида
мустаҳкамлаш
[19].
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
169
Педагоглар талабаларнинг ўқишга бўлган муносабатини одатда
фаоллик билан тавсифлайдилар. Ўқув жараёнидаги фаоллик (ўзлаштириш)
талабанинг ўз фаолияти предмети билан “тўқнашиш” даражасини, унинг
жадаллигини ва мустаҳкамлигини белгилайди.
Фаоллик таркиби қуйидагилардан
ташкил топади:
–
ўқув топшириқларини бажаришга тайёрлик, тиришқоқлик;
–
топшириқларни онгли равишда астойдил бажариш;
–
мустақил фаолиятга интилиш;
–
ўқиш фаолиятини мунтазам ва узвий олиб бориш;
–
ўзининг шахсий салоҳиятини оширишга, ўз
-
ўзини ривожлантиришга
интилиш ва ҳ.к.
Талабаларнинг ўзлаштириш жараёнидаги фаоллиги ва мустақиллиги
ўзаро боғлиқ: фаол талабалар одатда мустақил бўлади, фаоллиги суст
талабалар эса бошқаларга боғлиқ бўлиб, мустақилликни бой беради.
Талабалар фаоллигини бошқариш уларни фаоллаштириш деб
юритилади. Уни суст ва фақат кўрсатмалар асосида фаолият кўрсатишдан
воз кечишга, ақлий меҳнатнинг сусайиши ва турғунлигига барҳам беришга
йўналтирувчи, куч
-
ғайрат билан аниқ мақсадли ўқишга ундовчи доимий
жараён
сифатида таърифлаш мумкин. Фаоллаштиришнинг асосий мақсади
–
талабалар фаоллигини таъминлаш ва ўқув
-
тарбиявий жараён сифатини
оширишдир. Педагогик амалиётда талабаларнинг мустақил ўқиш
фаолиятини таъминлайдиган турли
-
туман замонавий ўқитиш шакллари,
усуллари ва воситаларини мақсадга мувофиқ танлаш ҳамда қўллаш –
фаоллаштиришнинг асосий йўллари ҳисобланади.
Талабаларнинг қуйидаги вазиятлардаги фаолияти машғулотларда
уларнинг фаоллигини оширишда юқори самара беради.
–
ўз фикрини ифодалаш;
–
муҳокама ва мунозараларда иштирок этиш;
–
гуруҳдошлар ва педагогга савол бериш;
–
гуруҳдошларнинг оғзаки ва ёзма жавобларини баҳолаш, тақризлаш;
–
бўш ўзлаштирувчи талабаларга мавзуни ёки айрим тушунчаларни
тушунтириш;
–
ўз имкониятларига мос топшириқларни ўзи танлаши;
–
топшириқларни бажаришга ижодий ёндошиш;
–
билишга оид топшириқ (муаммо)нинг бир неча вариантли
жавобини топиш;
–
ўз
-
ўзини текшириш, шахсий билим ва амалий фаолиятини ўзи
баҳолаш вазиятларини яратиш
[19].
Мустақил таълимнинг янги технологиялари, энг аввало, талабалар
фаоллигини оширишга қаратилган. Зеро, шахсий интилиш, қизиқиш,
ғайрат ва хатти
-
ҳаракат билан эгалланган билим ўзлаштириш жараёнида
жуда катта аҳамиятга эга. Бунда талабаларни ноанъанавий ўқитиш
усулларидан фойдаланган ҳолда ўқув вазифалари билан машғул қилиш,
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
170
қайтувчан
алоқа ўрнатиш, мультимедиялар, махсус компьютер дастурлари,
мобил иловалар, масофавий таълим, назорат дастурлари, ижтимоий
тармоқлар, сунъий интеллект имкониятларидан фойдаланиш, интерактив
ўқув қўлланмаларининг янги авлодини педагогик жараёнга татбиқ этиш
юқори самара беради. Бунда таълим жараёни талаба учун жуда осон ҳам,
жуда мураккаб ҳам ташкиллаштирилмаслиги зарур, акс ҳолда бу ўқув
мотивларига салбий таъсир кўрсатиб, қизиқишни сўндиради
[15].
Тиббий таълимда ўзлаштириш жараёнини фаоллаштириш фақат
билимларни эгаллаш жараёнини амалга оширишгагина эмас, балки шахснинг
энг муҳим сифати бўлган фаоллик ва мустақилликнинг шаклланишига ҳам
йўналтирилган бўлиши зарур. Талабалар олий ўқув юртида ўқиб турган
вақтида билим, малака ва кўникмаларни эгаллашда барча турдаги ўқув
жараёнига жалб қилинадилар. Бу даврда талабалар шахси шаклланади,
уларнинг эҳтиёжлари, қизиқишлари, мойилликлари, ҳиссиёти, мотивлари,
шунингдек, умумий ва махсус қобилиятлари ривожланади.
Билиш фаолиятини жонлантириш ва фаоллаштиришда қизиқиш
алоҳида аҳамиятга эга. Қизиқиш –
бу инсоннинг билиш жараёни билан
боғлиқ бўлган эҳтиёжларининг ҳиссий намоён бўлишидир. Қизиқиш
шахсни фаолиятга ундовчи хақиқий сабаб, яъни мотив бўлиб, у инсон
томонидан алоҳида муҳимлик, аҳамиятлилик сифатида идрок этилади.
Қизиқиш уйғотган маълумот хотирада тезроқ ва мустаҳкамроқ сақланиб
қолади. Билимга бўлган қизиқиш интеллектуал ва ижодий характерда
бўлиши билан белгиланади.
Билишга бўлган барқарор қизиқишга қуйидагилар киради
[17, 19]:
•
интеллектуал фаоллик
(фаолиятга ўз ташаббуси билан киришишга
интилиш, савол
-
жавоб, баҳс
-
мунозараларда қатнашиш, мустақил фикрлаш ва б.);
•
ўзлаштириш натижаларига эришиш
(тушунчалар билимни
ҳосил қилади, билимлар кўникмаларга, кўникмалар малакаларга айланади,
билишга бўлган қизиқиш ўзининг энг юқори ривожланиш даражасига
кўтарилади);
•
ҳиссиётни
намоён қилиш
(интеллектуал ҳис
-
туйғулар: қувониш,
ажабланиш, ҳайратланиш, қизиқиш, шубҳаланиш ва б.);
•
иродани намоён қилиш
–
ихтиёрий диққат қилиш, кучсиз чалғиш,
қатъиятлилик, чидамлилик, ўқув вазифаларини ўз вақтида бажариш ва
охирига етказишга интилиш;
•
ўз хатти
-
ҳаракатларини эркин
танлаш –
ўқув машғулотларидан
ташқари вақтларда у ёки бу машғулотларни эркин танлай олиш.
Бошқа фаолият турлари каби ўқиш фаолияти хам кўп қиррали бўлган
тақдирдагина қизиқарли бўлиши мумкин. Ўқув фаолиятини қизиқарли
ташкил қилиш учун унинг барча шакллари –
кундузги (маъруза, семинар,
амалий ва лаборатория машғулотлари, мустақил таълим, синов, имтиҳон,
ўқув экскурсиялари, тўгараклар,
малакавий амалиёт ва б.) ва масофавий
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
171
шакллари; усуллари –
оғзаки, кўргазмали, амалий, репродуктив,
изланувчан, индуктив ҳамда дедуктив, шунингдек, мустақил иш усуллари;
воситалари –
оддий ва мураккаб, босма ва электрон, табиий ва техник,
анъанавий ва замонавий восита турларидан фойдаланилади. Бу жараёнда
талабанинг ўқув фаолияти, унинг мазмуни, шакли ва амалга ошириш
усулларига бўлган муносабатида ижобий ҳиссиётнинг юзага келишини
таъминлаш муҳимдир.
Тиббий таълим амалиётида талабада билишга оид мустаҳкам
қизиқишларни шакллантиришнинг турли туман йўл ва воситаларидан
қуйидагиларни алоҳида кўрсатиш мумкин
[3]:
–
завқ билан дарс бериш;
–
ўқув материалида янгилик мавжуд бўлиши;
–
тарих (билимларнинг пайдо бўлиши, ривожланиши, уларни кашф
этган шахслар ҳаёти
ва ижоди) билан боғлаш;
–
янги ўрганилаётган ўқув материалини аввал ўзлаштирилган
билимлар билан боғлаш;
–
амалиёт (тиббий шарт
-
шароит, беморлар билан бевосита мулоқот);
–
ўзаро ўқитиш (жуфтликда, кичик гуруҳларда);
–
билим, кўникма ва малакаларни турли усулларда (оғзаки, ёзма, тест)
синаш ва баҳолаш;
–
талабаларнинг эришган ютуқларини кўрсатиш;
–
билимларнинг талабанинг касбий йўналишлари ва ҳаётий режаси
билан боғлиқлигини кўрсатиш;
–
ўқитишнинг янги, ноанъанавий, интерактив шакл, усул ва
воситаларидан фойдаланиш ҳамда уларни ўзгартириб туриш (бир
хилликдан қочиш);
–
муаммоли ўқитиш;
–
замонавий ахборот
-
компьютер технологияларидан фаол фойдаланиб
ўқитиш;
–
мусобақалар ўтказиш, соғлом рақобатни ташкил қилиш;
–
гуруҳда ижобий муҳит яратиш, муваффақиятли вазиятларни ҳосил
қилиш;
–
педагогнинг касбий маҳорати, ўз фанига ва талабаларга бўлган
муносабати;
–
талаба –
педагог ҳамкорлиги.
Билишга оид қизиқиш талабанинг ўзлаштириш объектига бўлган
ҳиссий муносабатларида намоён бўлиб, унинг билим даражаси, ақлий
фаолият шаклларига ҳамда педагогларнинг касбий педагогик маҳорати,
мулоқот услубига боғлиқ ҳолда шаклланади.
Мотивация ва ўз
-
ўзини фаоллаштириш тиббиёт олий ўқув юртларида
талабаларни ўрганиш ва ривожлантиришда асосий роль ўйнайди. Тиббиёт
таълими талабалардан юқори концентрация, матонат, сабр ва
меҳнатсеварликни талаб қилади. Ўз
-
ўзини мотивлаштириш ва ўз
-
ўзини
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
172
фаоллаштириш талабаларнинг ўқув жараёнига қизиқиш ва иштиёқини
сақлаб қолиш, янги билим ва кўникмаларни эгаллаш, касбий маҳоратини
оширишга ёрдам беради.
Тиббий таълим жараёнида талабаларни ўз
-
ўзини мотивлаштириш ва
ўз
-
ўзини фаоллаштиришга йўналтириш учун қуйидаги жиҳатлар муҳим
аҳамиятга эга
[17]:
1.
Рағбатлантирувчи
муҳит:
Тиббиёт
олий
ўқув
юртида
талабаларнинг ўқув жараёнига қизиқишини
сақлаб қолишга ёрдам
берадиган рағбатлантирувчи ўқув муҳити яратилиши керак. Бунга
интерфаол таълим усуллари, амалий тадқиқотлар, вебинарлар, ролли
ўйинлар ва бошқа фаол ўқитиш усулларидан фойдаланиш киради.
2.
Индивидуал ёндашув: Талабалар турли эҳтиёж ва қобилиятларга
эга. Тиббиёт олий ўқув юртлари ҳар бир талабага ўз мақсадларига
эришишда ёрдам бериш учун индивидуал ёндашувни таъминлаши керак.
Бу турли даражадаги вазифалар ва материалларни, гуруҳларда ишлашни,
муаммоли таълимни ва технологияга асосланган таълим усулларини ўз
ичига олади.
3.
Ўз
-
ўзини баҳолаш: Талабалар ўзларининг ютуқлари ва мақсадларга
эришиш даражасини баҳолай олишлари керак. Бу турли тестлар,
сўровномалар
ва
анкеталардан
фойдаланиш,
ўқитувчилар
ва
курсдошларнинг фикр
-
мулоҳазалари ҳамда
ўз таълимини режалаштириш
қобилиятини ифодалайди.
4.
Қўллаб
-
қувватлаш: Талабалар ўқитувчилар, мураббийлар ва
курсдошларнинг руҳий
-
маънавий ёрдамига эга бўлиши лозим. Бунга
яккама
-
якка мулоқот, суҳбатлар, маслаҳатлар ва бошқа ёрдам шакллари
киради.
Умуман олганда, тиббий таълим жараёнида талабаларни ўз
-
ўзини
рағбатлантириш ва ўз
-
ўзини фаоллаштиришга йўналтириш талабаларнинг
касбий фаолиятида муваффақиятга эришишга ёрдам берадиган муҳим
жиҳатдир. Бунинг учун тиббиёт олий ўқув юртлари рағбатлантирувчи ўқув
муҳитини
яратиши, шахсий ёндашувни таъминлаши, талабаларга ўз
-
ўзини
баҳолашга ёрдам беришлари ва профессор
-
ўқитувчилар ва курсдошлар
томонидан қўллаб
-
қувватланиши керак.
ХУЛОСА
Тиббий таълимда фаолият кўрсатаётган ҳар бир педагог талабаларни
мотивлаштириш ва
фаоллаштириш мақсадида дидактик қонуниятларни,
ўқитишнинг психологик хусусиятларини билиши, касбий фаолиятда уни
қўллаши, ўқитиш жараёни самарадорлигини оширувчи барча омилларни
таҳлил этиши ва ўз касбий маҳоратини ривожлантириши зарур.
Талабаларни мотивлаштириш ва фаоллаштиришда тренинглар ёрдамида
уларда билиш жараёнига қизиқишни, кучли иродани, мақсадга
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
173
интилувчанликни, ўзига нисбатан ишонч ва талабчанликни тарбиялаш,
жавобгарлик ҳиссини шакллантириш муҳим аҳамият касб этади.
Тиббиёт талабалари келажакдаги касбий муваффақияти учун
мотивация ва ўзини ўзи фаоллаштириш муҳимлигини билишлари керак.
Улар ўқиш ва амалиёт жараёнида юзага келиши мумкин бўлган
қийинчилик ва зиддиятларга тайёр бўлишлари, доимий равишда ўз малака
ва билимларини ошириш устида ишлашлари керак.
Умуман олганда, тиббий таълим жараёнида талабаларни ўз
-
ўзини
рағбатлантириш ва ўз
-
ўзини фаоллаштиришга йўналтириш ўқув
дастурлари ва ўқитиш усулларини ишлаб чиқишда эътиборга олиниши
керак бўлган асосий жиҳатдир. Фақат шу йўл билан талабалар ўзларининг
касбий фаолиятида муваффақиятга эришишлари ва бутун тиббиёт
соҳасини ривожлантиришга ҳисса қўшишлари мумкин.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ:
1.
Akramova, L.Y., Mirzaeva, S.R.K., Makhametova, D.B., Lutfullaeva, H.A., &
Makhametova, (2020) The role of interactive teaching methods in the
development of mental activity and the assimilation of students
’
knowledge at a
university // International Journal of Psychosocial Rehabilitation.
–
2020.
–
Т
. 24.
–
№. 09. https://psychosocial.com/articl
e/22680
2.
Alimjanovna T.G. Professional motivation of students and their
psychological features // European research.
–
2018.
–
№.
1 (35).
–
С. 75
-78.
3.
Alimjanovna T.G. Psychological analysis of development training and
professional motivation of students //
Актуальные
проблемы
мирового
научного
пространства
.
–
2019.
–
С
. 7-9.
4.
Mirzayeva Sh.R. Kasbiy pedagogika //
O‘
quv q
o‘
llanma; Mirzaeva Sh.R. /
-
T. «EFFECT
-
D» nashriyoti. 2022.
-164 bet.
5.
Mirzayeva Sh.R. The importance of studying emotional intelligence in
medical students (2023) // Journal of Innovation, Creativity and Art (JICA), 2023:
Special Issue:
Интеграция
искусства
,
гуманитарных
наук
и
медицины
как
средство
воспитания
эмпатии
и
критического
мышления
у
студентов
,
стр
.
215-220 http://jica.innovascience.uz/index.php/jica/article/view/196
6.
Sh.S.Shoyimova, M.K.Xoshimova, Sh.R.Mirzayeva, M.M.Q
o‘
ziboyeva.
Ta
’
lim texnologiyalari. Darslik. //
–
T.: «TURON
-
IQBOL», 2020.
264 bet
7.
Sh.S.Shoyimova, Sh.R.Mirzaeva, N.M.Gafurova, G.O.Tulaganova. Pedagogical
and psychological features of distance learning in medical higher education //
International Journal of Disaster Recovery and Business Continuity, Vol.13, No. 1,
(2022), pp. 07
–
14 http://sersc.org/journals/index.php/IJDRBC/article/view/37779
8.
Shahlo Ruzmat kizi Mirzaeva, Shoyimova Shohista Sanakulovna, Dilnoza
Akhrarovna Usta-Azizova, Gulnoza Tulaganova Olimjon kizi. Study of the problem
of emotional intelligence in psychology // ANNALS OF FOREST RESEARCH Vol 65,
№1 (2022), pages 7458
-7463. https://www.e-afr.org/article/view/7458.html
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
174
9.
Shoyimova Sh.S., Mirzaeva N.A., Sh.R.Mirzaeva. Problems of the formation
of professional qualities in medical students // International Journal of
Aquatic Science, ISSN: 2008-8019, Vol 12, Issue 03, 2021, 2952-2963.
http://www.journal-aquaticscience.com/article_138688.html
10.
Акрамова Л.Ю., Мирзаева Ш.Р. Графические организаторы
как средства развития клинического мышления у студентов
медвуза // Экономика и социум. –
2015.
–
№. 2
-1.
–
С. 143
-146.
https://www.elibrary.ru/item.asp?id=25095576
11.
Ахмедова, М., Алимова, М. М., & Каримова, М. Ж. (2014).
Современные аспекты роли развития духовности в воспитании
подрастающего поколения. Молодой ученый, (6), 863
-865.
12.
Гордашников В.А., Осин А.Я. Образование и здоровье
студентов медицинского колледжа. Монография. Москва, 2009.
https://monographies.ru/ru/book/view?id=77
13.
Мирзаева Н.А., Шойимова Ш.С., Мирзаева Ш.Р. Мотивация как
фактор успешности обучения // “Олий тиббий таълим: фан ва таълим
интеграция масалалари” ўқув
-
услубий конференцияси, ТошПТИ 27 декабрь
2019 йил, 94
-
97 бетлар.
14.
Мирзаева Ш.Р. Формирование мотивации у будущих педиатров на
занятиях по педагогике и психологии. Научно
-
практический журнал
“Экономика и социум” №2 (11), 2014,
238-
241 стр.
15.
Мирзаева Ш.Р. Формирование мотивации у будущих педиатров на
занятиях по педагогике и психологии //Экономика и социум. –
2014.
–
№. 2
-
3.
–
С. 498
-501. https://www.elibrary.ru/item.asp?id=22779312
16.
Мирзаева Ш.Р., Мирзаева Н.А., Файзуллаев З., Муродхужаев С.
“Ассесмент” –
ўқитиш жараёни самарадорлигини оширувчи технология
сифатида // Интернаука: электронный научный журнал. № 10(14).
Часть 4. –
М., Изд. «Интернаука», 2017 йил, 48
-
50 бетлар.
https://www.elibrary.ru/item.asp?id=29222178
17.
Мирзаева Ш.Р., Шойимова Ш.С., Мирзаева Н.А. Тиббий таълимда
талабаларни мотивлаштириш ва фаоллаштириш хусусиятлари // Ташкент,
ТашПМИ, журнал" Педиатрия. –
2020.
–
№. 2. –
С. 290
-294.
18.
Мирзаева Ш.Р., Шорустамова М. Волевые качества личности студента и
их развитие /
/ Colloquium-journal.
–
Голопристанський міськрайонний центр
зайнятості, 2022. –
№. 11 (134). –
С. 35
-38. https://cyberleninka.ru/article/n/volevye-
kachestva-lichnosti-studenta-i-ih-razvitie
19.
Фарберман Б.Л., Мусина Р.Г. Жумабоева Ф.Р. Олий ўқув юртларида
ўқитишнинг
замонавий усуллари. –Т.: 2002.
20.
Шойимова Ш.С. Таълим самарадорлигининг педагогик
-
психологик
омиллари. Халқ таълими. Илмий
-
методик журнал №3, 2014 йил. Тошкент.
39-
43 бетлар.
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
175
21.
Шойимова Ш.С. Ўқув фаолияти самарадорлигини оширишда мотив
ва мотивацияларнинг роли. Пути совершенствования учебного процесса в
медицинских ВУЗах. Республика ўқув
-
услубий анжуман материаллари.
7-
8 январь. 2009 йил, Нукус. 297
-
298 бетлар.
22.
Шойимова Ш.С., Мирзаева Н.А., Мирзаева Ш.Р. Тиббий таълим
жараёнида педагогик
-
психологик ёндашувлардан самарали фойдаланиш
масалалари // “Педиатрия” журнали 4
-
сон, 2021 йил, 206
-
208 бетлар
23.
Шойимова Ш.С., Пулатхонова Д.Т. Основные этапы становления
личности профессионала. Международный научно
-
практический журнал
«Мир педагогики и психологии». №2(7), 2017 г. С 14 –
18.
24.
Шойимова Ш.С., Шойимова Ш.С. Лидерство как социально
-
психологический феномен. Экономика и социум. Научно
-
практический
журнал. 2
-
5 (15), 2015 г. С 139
-142.
25.
Уста
-
Азизова, Дилноза Ахраровна, and Гулруххон Абдуллахужаева.
"
ОСНОВНЫЕ
НАВЫКИ
ПСИХОЛОГО
-
ПЕДАГОГИЧЕСКОГО
ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО ОБЩЕНИЯ В МЕДИЦИНЕ." Colloquium
-journal. No. 1-
4. Голопристанський міськрайонний центр зайнятості= Голопристанский
районный центр занятости, 2019.
26.
Мирзаева, Н. А., Л. Ю. Акрамова, and З. Ш. Жаббарова. "Влияние
индивидуальных особенностей личности на выбор профессии." Теория и
практика современной науки 6 (2018): 420
-423.
