ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
4
TIBBIYOTDA TALABALARNING YUVENIL REVMATOID ARTRIT,
ETIOPATOGENEZI TASHXIS KASALLIKLARIDA
BO‘G‘IMLARNING ANATOMIK
VA FUNKSIONAL DAVOLASHNING METODIK XUSUSIYATLARI
Normatov Jasur Javli o‘g‘li
Kimyo xalqaro universiteti tadqiqotchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.13888720
Annotatsiya.
Maqolada tibbiyotda talabalarning yuvenil revmatoid artrit,
etiopatogenezi tashxis kasalliklarida bo‘g‘imlarning anatomik va funksional davolashning
metodik xususiyatlari, yuvenil revmatoid artrit, etiopatogenezi tashxis mezonlarini qiyosiy
tashxis, davolash usullari, profilaktikasi hamda revmatizmning tarqalishi, hozirgi vaqtda
kasallinishning davolash yo‘llari, kasallanish etiologiya va patogenezi,
infeksion faktorlar bilan
bog‘liqligi haqida fikr yuritilgan.
Kalit so‘zlar:
yuvenil revmatoid, revmatizmning tarqalishi, davolash yo‘llari, klinik
belgilari, tashxis mezonlari, qiyosiy tashxis, tibbiy-didaktik yondashuv.
Annotation.
In the article, the methodical features of anatomical and functional
treatment of joints in the diagnosis of diseases of juvenile rheumatoid arthritis,
etiopathogenesis of students in medicine, comparative diagnosis, treatment methods,
prevention and spread of rheumatism, methods of treatment of the disease, etiology of the
disease, juvenile rheumatoid arthritis, etiopathogenesis and pathogenesis, the connection
with infectious factors.
Key words:
juvenile rheumatoid, spread of rheumatism, treatment methods, clinical
symptoms, diagnostic criteria, comparative diagnosis, medical-didactic approach.
Аннотация.
В статье рассмотрены методические особенности анатомо-
функционального лечения суставов при диагностике заболеваний ювенильного
ревматоидного артрита, этиопатогенез у студентов-медиков, сравнительная
диагностика, методы лечения, профилактика и распространение ревматизма, методы
лечения заболевания, этиология. течения заболевания, ювенильный ревматоидный
артрит, этиопатогенез и патогенез, связь с инфекционными факторами.
Ключевые слова:
ювенильный ревматоидный артрит, распространение
ревматизма, методы лечения, клиническая симптоматика, критерии диагностики,
сравнительная диагностика, медико-дидактический подход.
Kirish.
Tibbiy ta’lim sifatini metodik oshirish, kompetensiyaviy yondashuvni joriy etish,
real tibbiyot muhitida amaliy kasbiy-ko‘nikmalarni rivojlantirish imkonini beradigan klinik-
mediatexnologiyalarni tatbiq etish, tibbiyot xodimlarining ijtimoiy-madaniy, inklyuziv
prizmadagi metodik kasbiy kompetensiyalar modelini ishlab chiqishga qaratilgan ilmiy
tadqiqotlarga e’tibor berilmoqda. Jahon ta’lim va ilmiy tadqiqot muassasalarida tibbiyot
ta’limida klinik fanlarga asoslangan innovatsion pedagogik yondashuvlardan foydalanish,
raqamli texnologiyalar transformatsiyasiga asoslangan uzluksiz tibbiyot ta’limi
texnologiyalarini takomillashtirish, global salomatlik dasturlari (Horizon health),
tadqiqotlarga yo‘naltirilgan ta’lim asosidagi tibbiy klasterlarni (Health Cluster) yaratish
bo‘yicha ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda. Dunyodagi globallashuv va texnologik taraqqiyot
natijasida tibbiy ta’limning raqamli transformatsiyasiga asoslangan innovatsion strategiyalar
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
5
amaliyotga keng joriy etilmoqda. Ta’lim jarayonini integratsiyalash, ehtiyojlarga asoslangan
individual tibbiy ta’lim traektoriyalarini takomillashtirish orqali bo‘lajak bolalar tibbiyot
mutaxassislarida o‘rganish va ishlash uchun zarur bo‘lgan universal kompetensiyalarni,
kreativ va tanqidiy fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirishga xizmat qiluvchi infratuzilma va
texnologik resurslar qo‘llab-quvvatlanmoqda. Bu o‘z navbatida, klinik fanlarni kolloborativ va
o‘qitish modellarini tatbiq etishning tibbiy-metodik imkoniyatlaridan amaliyotda foydalanish
bo‘yicha samarali ishlarni olib borishga imkon beradi.
Adabiyotlar tahlili va metodologiyasi.
O‘z navbatida bu uzluksiz tibbiy ta’lim
imkoniyatlarini rivojlantirishga xizmat qiladi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021
yil 8 oktyabrdagi PF-5847-son “O‘zbekiston Respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030 yilgacha
rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”, 2022 yil 28 yanvardagi PF-60-son “2022–
2026 yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida”
Farmonlari 2019 yil 6 maydagi PQ-4310-son “Tibbiyot va farmasevtika ta’limi va ilm-fani
tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi, 2021 yil 25 maydagi PQ-5124-son
“Sog‘liqni saqlash sohasini kompleks rivojlantirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar
to‘g‘risida”gi Qarorlari hamda mazkur faoliyatga tegishli boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlarda
belgilangan vazifalarni amalga oshirishda ushbu maqola muyan darajada xizmat qiladi.
2018
yilda Ashurova D.T., Tursunova O.A., Axrarova N.A., Mambetkarimov G.A Bolalar kasalliklari
propedevtikasi nomli darsligini nashr etilishi, 2012 yil A.Daminov, B.T.Xalmatova U.
R.Boboeyvalar tomonidan Bolalar kasalliklari nomli darslik, 2014 yilda Axmedova D.I.,
Shamansurova E.A., Maxkamova G.G., Ishniyazova N.Dlar tomonidan “Pitanie detey grudnogo i
rannego vozrasta” nomli darslikni nashr etilishi muhim ahamiyatga ega.
Xorijiy olimlar 2010 yilda Lejnina I. V., Podlevskix T. S., Tokarev A. N. tomonidan
“Kliniko-funksionalnie osobennosti novorojdennix” nomli darslik, 2011 yilda V.A.Kelsev
tomonidan “Propedevtika detskix bolezney” nomli darslik 2006 yilda T.V.Kapitan tomonidan
yaratilgan “Propedevtika detskix bolezney s uxodom za detmi” nomli darslik, 2009 yilda
Mazurin A.V., Voronsov I.M tomonidan “Propedevtika detskix bolezney” nomli datrslik. 2008
yilda Geppe N.A., Podchernyaevoy N.S.lar tomonidan “Propedevtika detskix bolezney” nomli
darslikning yaratilishi tibbbiy OTM uchun muhim ahamiyatga ega.
Bugun butun dunyo raqamli tibbiyot olamida revmatik kasalliklar (RK) rivojlanishining
sabablari va mexanizmlari haqidagi g‘oyalarda sezilarli o‘zgarishlar yuz berdi. Reaktiv
artropatiya bilan og‘rigan bemorlarning soni sezilarli darajada oshdi, bu haqiqatan ham
balog‘atga yetmagan revmatoid artritga o‘tishga tahdid soladi. Klinik revmatologiya va
immunologiyaning ilmiy yutuqlari bolalarda turli tabiatdagi bo‘g‘im kasalliklarini tashxislash
va davolashning yangi usullarini ishlab chiqish va joriy etish imkonini berdi.
Pediatrlar ko‘pincha tanadagi tizimli buzilishlar bilan birgalikda bo‘g‘inlar va mushak-
skelet tizimining kasalliklari bilan shug‘ullanishlari kerak. RKda yallig‘lanishli me’zonlar
degenerativ va metabolik o‘zgarishlar bilan birga keladi.
Bolalarda turli xil osteo va xondropatiyalar ham tez-tez kuzatiladi, bu yallig‘lanish
kasalliklari kabi erta tashxis qo‘yish va tegishli davolanishni talab qiladi. So‘nggi o‘n yillikda
RB bo‘lgan bolalarda osteopeniya va osteoporozning oldini olish va davolash muammosi
ayniqsa dolzarb bo‘lib qoldi.
Bolalarda immunitet tizimi butun bolalik davrida rivojlanish, shakllanish va shakllanish
holatida ekanligi aniqlandi. Shunga ko‘ra, immunitet tizimining rivojlanishidagi tanqidiy
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
6
davrlar (yangi tug‘ilgan chaqaloqning yoshi, 3-6 oylik, qon ko‘rsatkichlarining “ikkinchi
krossoveri” davri, o‘smirlik davri), zo‘ravon sharoitlar (immunodiateslar) bilan namoyon
bo‘ladi. Immunopatologik reaktsiyalarni qo‘zg‘atishi mumkin harakatlar va kasalliklar.
Muhokama.
Ushbu masalalarni tushunish bilan bolalarda RK rivojlanishida autoimmün
diatezning rolini baholash va profilaktika choralarini ishlab chiqish uchun haqiqiy imkoniyat
paydo bo‘ldi. Tayanch-harakat tizimining ishtiroki bilan yuzaga keladigan tizimli kasalliklar
bilan bir qatorda, yallig‘lanishli va yallig‘lanishsiz bo‘g‘imlarning boshqa kasalliklari ham juda
keng tarqalgan.
Bo‘g‘imlarning anatomik va funksional xususiyatlari. Bo‘g‘im suyaklarning
harakatchan birikmasi bo‘lib, xaftaga bilan qoplangan bo‘g‘imli suyak sirtlari, sinovial
suyuqlikni o‘z ichiga olgan bo‘g‘im bo‘shlig‘i va artikulyar kapsula mavjudligi bilan
tavsiflanadi. Qo‘shimchaning anatomik elementlari ligamentlar va xaftaga tushadigan
menisklardir. Ushbu turdagi bo‘g‘im diartroz yoki sinovial bo‘g‘im deb ataladi. Ularning
vazifalari vosita va qo‘llab-quvvatlashdir. Bo‘g‘imlarning yana bir turi - amfiartroz. Ularda
artikulyar suyak yuzalari tolali xaftaga bilan qoplangan, bo‘g‘im bo‘shlig‘i umurtqali tanalar
orasidagi kabi yo‘q yoki pubik bo‘g‘imdagi kabi tor bo‘shliq bilan ifodalanadi. Ushbu
bo‘g‘inlarda sinovial membrana va sinovial suyuqlik yo‘q.
Amfiartrozlar (ular ham xaftaga tushadigan bo‘g‘inlar) faol emas, asosan tananing bir
qismining barqarorligini ta’minlaydigan funktsiyani bajaradi. Sinartroz - bu suyaklarning
uzluksiz bog‘lanishi. Bu skeletning qattiqligi va qo‘llab-quvvatlanishini ta’minlaydigan sobit
bo‘g‘inlardir. Suyaklarning artikulyar yuzalarining shakliga ko‘ra diartroz yetti turga bo‘linadi:
1) tekis bo‘g‘inlar (masalan, karpal va tarsal), ulardagi harakatlar faqat bitta tekislikda
mumkin; 2) sharsimon bo‘g‘inlar (masalan, son va yelka). Ular barcha turdagi harakatlarning
ko‘proq erkinligini ta’minlaydi (dumaloq harakatlar, fleksiyon va kengayish, o‘g‘irlash va
tortish); 3) elliptik bo‘g‘inlar, bunda bo‘g‘inli uchlaridan biri ellips shaklida, ikkinchisi esa mos
keladigan bo‘shliq shaklida bo‘ladi. Natijada, bu bo‘g‘inlardagi harakat doirasi cheklangan,
ya’ni. sferik bo‘g‘inlar bilan solishtirganda, ularda dumaloq harakatlar mumkin emas. Bu
bo‘g‘inlar guruhiga metakarpofalangeal va radiokarpal bo‘g‘inlar kiradi; 4) qadah bo‘g‘inlari,
bunda bir bo‘g‘im kopen shakli bo‘yicha lasan (bobin) ga o‘xshash shisha, ikkinchisi - botiq
bo‘g‘im uchi - uning shakliga mos keladi. Ushbu bo‘g‘inlar guruhining vakillari qo‘l va
oyoqlarning interfalangeal bo‘g‘inlari bo‘lib, ularda harakatlar faqat bitta tekislikda (fleksiyon
va kengayish) mumkin; tirsak qo‘shimchasi ham blok shaklidagilarga tegishli. 5) aylanuvchi
(g‘ildirak shaklidagi bo‘g‘inlar) - misol sifatida atlasning oldingi yoyi va ko‘ndalang
ligamentdan hosil bo‘lgan halqadan, shuningdek, odontoid jarayondan iborat median atlanto-
aksial bo‘g‘inlar mavjud. Halqaga kiritilgan va atlas halqasi aylanadigan chechak vazifasini
bajaradigan servikal umurtqaning IT. Tirsak qo‘shimchasidagi radioulnar birikma ham
bo‘g‘imlarning aylanadigan turiga tegishli bo‘lishi kerak (radiusning boshi halqali ligamentda
aylanadi); 6) egar bo‘g‘inlari - tipik vakili bosh barmog‘ining karpometakarpal bo‘g‘imi;
sagittal va frontal tekisliklarda dumaloq harakatlar mumkin; 7) kondilli bo‘g‘inlar (ularning
juft kondillari bor - konveks va konkav); Kondilyar bo‘g‘imlarga tizza bo‘g‘imi misol bo‘ladi.
Sinovial membrana integumentar, kollagen va elastik qatlamlardan tashkil topgan
biriktiruvchi to‘qimadir. To‘g‘ridan-to‘g‘ri artikulyar sirt bilan chegaradosh bo‘lgan sinovial
membrana sinoviositlarning uzluksiz qatlamidan hosil bo‘ladi, ya’ni. artikulyar xaftaga
tushmaydigan sinovial hujayralar. Sinoviositlar (ixtisoslashgan fibroblastlar) 1-3 qatlamda
alohida joylarda joylashgan bo‘lib, sinovial membrananing boshqa joylari asosiy modda
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
7
(matritsa) va tolalardan iborat bo‘lgan biriktiruvchi to‘qimalarning hujayralararo moddasi
bilan ifodalanadi. Hujayralararo bo‘shliqda qon va limfa tomirlari, neon uchlari mavjud.
Morfologik tuzilishiga ko‘ra sinoviositlarning ikki turi ajratiladi: A tipi va B tipi.
A tipidagi hujayralar makrofaglar funktsiyalarini bajaradi, ko‘p sonli sitoplazmatik
organellalarni o‘z ichiga oladi. mexanik kuchlanish natijasida qo‘shma bo‘shliqda muqarrar va
doimiy ravishda hosil bo‘ladigan hujayra va to‘qimalarning parchalanishi mahsulotlarini yo‘q
qilishni amalga oshiradigan.
B tipidagi hujayralar fibroblastlarga o‘xshaydi va sezilarli endoplazmatik retikulumga
ega. Sinovial membranada boshqa hujayralar ham mavjud bo‘lib, gpost davrida semirib
ketgan, bitta leykotsitlar, immunologik muhim vazifani bajaradigan detritga o‘xshash
hujayralar mavjud. Sinovial membrana qo‘shma bo‘shliqni to‘ldiradigan va xaftaga
ovqatlanishida muhim rol o‘ynaydigan sinovial suyuqlik (modifikatsiyalangan plazma
ultrafiltrat) ishlab chiqaradi. Sinovial suyuqlikning asosiy funktsiyalarini ajratish mumkin:
metabolik, tayanch-harakat va trofik: Metabolik bo‘g‘im bo‘shlig‘i va tomirlar to‘shagining
mazmuni o‘rtasidagi almashinuvdan, shuningdek, begona omillar va bir qator
autoantigenlarni yo‘q qilishdan iborat. Tayanch-harakat funktsiyasi bo‘g‘imlarning biologik
moylanishini chiqarish bilan bog‘liq. artikulyar yuzalarning mukammal siljishini ta’minlaydi.
Trofik funktsiya eng muhim energiya moddalarini xaftaga tushadigan to‘qimalarga
tashishdir. Sinovial membrana ichkariga kiradigan, yog ‘o‘z ichiga olgan o‘simtalar (burmalar)
hosil qiladi. Trikotaj bilan ular kapsulaning qalinlashgan qismlari kabi suyaklar orasiga
to‘qiladi. Kapsulaning tolali tuzilmalarining (tendonlar, ligamentlar bilan) periosteum va
suyakka zich biriktirilgan joyi entezis deb ataladi. Artikulyar xaftaga gialin xaftaga kiradi,
unda qon va limfa tomirlari bo‘lmaydi, innervatsiya yo‘q. Xaftaga qalinligi 1 dan 6-7 mm gacha
o‘zgarib turadigan bo‘g‘im turiga va undan keladigan funktsional yukga bog‘liq. U ko‘k rangga
ega oq rangga ega. Bolalar va yoshlarda xaftaga yuzasi silliq, yaltiroq, oson siqiladi, yoshi
o‘tgan sari xaftaga qattiqlashadi, shaffofligi va elastikligini yo‘qotadi, sarg‘ish rangga ega
bo‘ladi. Xuddi shunday o‘zgarishlar bo‘g‘imlarda patologik jarayonlarda rivojlanadi.
Tayanch-harakat tizimiga muskullar va tendonlar kiradi. Qo‘shimchani kesib o‘tadigan
mushaklar uni normal harakatlanish bilan ta’minlaydi; bir yo‘nalishda kuchli harakat esa
antagonist mushaklarning bo‘shashishi bilan boshqariladi. Mushaklarning muvozanatli o‘zaro
ta’siri bo‘g‘imdagi harakatni ham cheklaydi, ham kuchaytiradi. Tendonlar mushaklarni
suyakka mahkam ushlab turadi. Ko‘pgina tendonlarda, ayniqsa yuqori harakatlanish
oralig‘ida, bo‘g‘imlarning sinoviumiga o‘xshash va oson sirpanish imkonini beruvchi g‘iloflar
mavjud. Har bir alohida sinovial bo‘g‘imning harakatchanligi va barqarorligi artikulyar
yuzalarning shakliga, kapsulaning mustahkamligiga, bo‘g‘im orqali harakatlanadigan
mushaklarga va atrofdagi tuzilmalarning mavjudligiga bog‘liq.
Natija.
Tayanch-harakat tizimi patologiyasi bo‘lgan bemorni tekshirganda, tayanch-
harakat tizimining buzilishining kelib chiqishi va lokalizatsiyasini aniqlaydigan bir qator
atamalar qo‘llaniladi Artralgiya - bo‘g‘imda paydo bo‘ladigan og‘riq, qoida tariqasida,
bo‘g‘imda sezilarli o‘zgarishlar bo‘lmaydi. Artrit / artropatiya ob’ektiv ravishda aniqlangan
qo‘shma o‘zgarishdir. Kondropatiya - bu turli xil kelib chiqadigan patologik jarayon bo‘lib,
asosan xaftaga tushadigan tuzilmalarda, uning yo‘q qilinishiga va yo‘qolishiga olib keladi.
Monoartrit - faqat bitta bo‘g‘imning artriti. Oligoartrit - ikki-to‘rt bo‘g‘imga ta’sir qiluvchi
artrit Poliartrit - bu to‘rtdan ortiq bo‘g‘im yoki bo‘g‘imlar guruhini ta’sir qiladigan artrit.
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
8
Sinovit - klinik ko‘rinishlarga ko‘ra sinovial qo‘shimchaning aniq yallig‘lanishi. Kapsulit -
qo‘shma kapsulaning yallig‘lanishi (kasalligi). Tenosinovit - bu tendon qobig‘ining
yallig‘lanishi. Tendinit - bu tendonning yallig‘lanishi. Bursit – synovial qopning yallig‘lanishi.
Entezopatiya - tendonlar va ligamentlarning suyakka biriktirilishi sohasidagi yallig‘lanish /
shikastlanish. Miopatiya - bu mushaklarning kasalligi / shikastlanishi. Miozit - bu
mushaklarning yallig‘lanishi. Subluksatsiya - artikulyar yuzalar aloqada bo‘ladi, lekin ularning
muvofiqligi buziladi. Dislokatsiya - qo‘shma aloqaning to‘liq yo‘qolishi. Mushak-skelet
tizimining lezyonlari belgilari juda xilma-xildir: og‘riq, qattiqlik, shishish, bo‘g‘imlarning
deformatsiyasi, yallig‘lanish kasalliklarida tizimli jarayonning belgilari.
Xulosada
sifatida shuni aytish lozimki So‘nggi yillarda dunyoning barcha
mamlakatlarida bolalarning yuqumli bo‘lmagan kasalliklarga, shu jumladan revmatik
kasalliklarga chalinish darajasi sezilarli darajada oshdi. RP ning ilmiy va amaliy tibbiyotdagi
ahamiyati ularning umumiy aholi orasida tarqalishining o‘sishi, nogironlikning tez rivojlanishi
va erta tashxis qo‘yishning qiyinchiliklari bilan belgilanadi. Ko‘pgina mamlakatlardagi
revmatologlar ushbu kasalliklar guruhi atrofida yuzaga kelgan vaziyatdan xavotirda. So‘nggi
yillarda davomida RKlar hali ham bolalar revmatologik patologiyasi tarkibida muhim o‘rin
egallaydi. O‘z vaqtida tan olinmagan og‘ir shakllar tez-tez uchrab turdi. Birlashtiruvchi
to‘qimalarning diffuz kasalliklari va reaktiv artropatiyalar. bolalar va o‘smirlarning 0,3% dan
0,5% gacha ta’sir qiladi, bemorlarning yarmidan ko‘pida doimiy funktsional buzilishlar bilan
birga keladi. Amalda, bolalikdagi SBST kattalarnikiga qaraganda ancha og‘ir ekanligi
isbotlangan, chunki visserit erta rivojlanadi, bu ko‘p hollarda kasallikning noqulay natijasini
va nogironlikning yuqori xavfini belgilaydi. Hozirgi vaqtda mahalliy diagnostika bazasi,
jumladan, virusologik, bakteriologik va immunologik tadqiqot usullarining zamonaviy
texnologiyalarini joriy etish dolzarb hisoblanadi.
References:
1.
Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib intizom va shaxsiy javobgarlik- har bir
rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. 2017 y, 104 bet. O‘zbekiston matbuot va
axborot agentligining ―T.: O‘zbekiston nashriyot matbaa ijodiy uyi.
2.
Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizning mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz.
2017 y. 488 bet. O‘zbekiston matbuot va axborot agentligining ―T.: O‘zbekiston nashriyot
matbaa ijodiy uyi.
3.
Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo
etamiz. 2016 y. 56 bet. O‘zbekiston matbuot va axborot agentligining ―T.: O‘zbekiston
nashriyot matbaa ijodiy uyi.
4.
Ashurova D.T., Tursunova O.A., Axrarova N.A., Mambetkarimov G.A Bolalar kasalliklari
propedevtikasi. ToshPTI. Darslik .T.: 2018 yil.
5.
Kliniko-funksionalnыe osobennosti novorojdennыx: uchebnoe posobie dlya studentov
meditsinskix vuzov / sost.: Lejnina I. V., Podlevskix T. S., Tokarev A. N.: - Kirov: Kirovskaya
gosudarstvennaya meditsinskaya akademiya. 2010. – 82 s.
6.
Propedevtika detskix bolezney: uchebnik dlya studentov pediatricheskix fakultetov
meditsinskix vuzov. Rostov n/ D.: Feniks. 2011. - 573 s 7.
7.
Propedevtika detskix bolezney s uxodom za detmi / T.V.Kapitan - 3- ye izdanie. dop. - M.:
MEDpress-inform, 2006. - 704 s. 8.
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
9
8.
Propedevtika detskix bolezney. Mazurin A.V., Voronsov I.M., 2 oe izdanie Sankt. P.: 2009.
9.
Pitanie detey grudnogo i rannego vozrasta: uchebnoe posobie/Axmedova D.I.,
Shamansurova E.A., Maxkamova G.G., Ishniyazova N.D. – T.: – 2014. – 270 s.
10.
Rost i razvitie detey (usulicheskoe rukovodstvo), Ministersvo Zdravooxraneniya
Respubliki Uzbekitsan. TashPMI. T.: 2006 yil. 434b.
11.
Propedevtika detskix bolezney/Pod red. Geppe N.A., Podchernyaevoy N.S.: uchebnik
dlya studentov meditsinskix vuzov. - M.: GEOTAR-Media, 2008. - 464 s.
12.
A.Daminov, B.T.Xalmatova U. R.Boboeyva. Bolalar kasalliklari. Darslik T.: Tafakkur
bostoni nashriyoti. 2012 yil. 334 bet
13.
http://www.pediatr-russia.ru
14.
15.
http://www.pediatrics-nmo.com
