ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
110
INVESTITSIYALAR VA IQTISODIY O‘SISH: STRATEGIK AHAMIYAT
Xasanov Axmadjon Shodiyarovich
Samarqand Davlat Universiteti Kattaqo’rg’on filali o’qtuvchisi
Xudoyorov Diyorbek Akobir o’g’li
Samarqand Davlat Universiteti Kattaqo’rg’on filali talabasi
Shequlova Orzigul Ibrohim qizi
Samarqand Davlat Universiteti Kattaqo’rg’on filali talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14533385
Annotatsiya
: Ushbu maqolada investitsiyalarning iqtisodiy o‘sishga ta’siri, ularni jalb
qilish mexanizmlari va ushbu jarayondagi dolzarb muammolar tahlil qilingan. Maqolada
so‘nggi 10 yil davomida O‘zbekistonda investitsiyalar dinamikasi statistik ma’lumotlar asosida
ko‘rib chiqilib, yalpi ichki mahsulot (YAIM) o‘sishi, bandlik darajasi, texnologik yangilanish, va
eksport salohiyatiga bo‘lgan ijobiy ta’sirlar tahlil qilinadi. Shuningdek, maqolada
investitsiyalarni jalb qilish uchun davlat va xususiy sektor hamkorligini rivojlantirish, qulay
biznes muhiti yaratish, va iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash bo‘yicha tavsiyalar keltirilgan.
Ushbu tadqiqot investitsiyalarning strategik ahamiyatini yoritib, iqtisodiy rivojlanishni
ta’minlashda ularning o‘rni va imkoniyatlarini ochib beradi.
Kalit so‘zlar:
Investitsiyalar, iqtisodiy o‘sish, iqtisodiy rivojlanish, innovatsiya, bandlik,
eksport, texnologik yangilanish, infratuzilma, davlat-xususiy sheriklik, makroiqtisodiy
barqarorlik, xalqaro investitsiya, korrupsiya, byurokratiya, kapital bozori, marketing, huquqiy
kafolatlar.
Kirish
Investitsiyalar iqtisodiy rivojlanishning muhim omili bo‘lib, ular mamlakatda ishlab
chiqarishni kengaytirish, yangi ish o‘rinlarini yaratish va innovatsiyalarni joriy etishda asosiy
rol o‘ynaydi. Xususan, investitsiyalar nafaqat iqtisodiyotning joriy holatini mustahkamlash,
balki uzoq muddatli barqaror o‘sishni ta’minlash uchun ham zarurdir. Ushbu maqolada
investitsiyalarning iqtisodiy o‘sishga ta’siri, ularni jalb qilish mexanizmlari va mavjud
muammolar tahlil qilinadi.
Investitsiyaning iqtisodiy o‘sishga ta’siri
Investitsiyalar iqtisodiyotga quyidagi yo‘llar orqali ijobiy ta’sir ko‘rsatadi:
1.
Ishlab chiqarish hajmini kengaytirish:
Yangi korxonalar ochilishi va mavjud ishlab
chiqarish quvvatlarining modernizatsiyasi orqali iqtisodiy faoliyat hajmi ortadi.
2.
Texnologik yangilanish:
Innovatsion texnologiyalarni joriy etish orqali samaradorlik
oshadi va raqobatbardoshlik kuchayadi.
3.
Bandlikni oshirish:
Investitsiyalar yangi ish o‘rinlarini yaratadi, bu esa aholi
farovonligini oshirishga yordam beradi.
4.
Eksport salohiyatini kuchaytirish:
Investitsiyalar orqali ishlab chiqarilgan yuqori
sifatli mahsulotlar xalqaro bozorlarda raqobatbardosh bo‘lib, savdo balansini ijobiylashtiradi.
Investitsiyalar mavzusining statistik ahamiyati juda katta, chunki iqtisodiy rivojlanish va
barqaror o‘sishni baholash uchun investitsiyalarning hajmi, tarkibi va dinamikasi muhim
ko‘rsatkich sifatida xizmat qiladi. Quyida statistik ma’lumotlarning ahamiyati va ularning
qanday tahlil qilinishi haqida asosiy nuqtalar keltirilgan:
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
111
1. Makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar bilan bog‘liqligi
YAIM o‘sishi:
Investitsiyalarning hajmi va ularning turli sohalardagi ulushi mamlakat
yalpi ichki mahsulot o‘sishiga qanday ta’sir qilayotganini tahlil qilishda muhimdir.
Bandlik darajasi:
Investitsiyalar yangi ish o‘rinlarini yaratishda muhim ahamiyatga
ega. Bandlik darajasidagi o‘zgarishlar investitsiyalar samaradorligini ko‘rsatadi.
2. Sanoat va sektorlar rivoji
Investitsiyalar turli tarmoqlarda texnologik yangilanish va ishlab chiqarish hajmini
kengaytirish imkonini beradi. Statistik ma’lumotlar qaysi sohalar eng ko‘p sarmoya jalb
qilganini aniqlashga yordam beradi.
Masalan, O‘zbekistonda so‘nggi yillarda infratuzilma va texnologiya sohalariga
investitsiyalar ulushi oshganini ko‘rish mumkin.
3. Xalqaro investitsiyalarni jalb qilish
Chet el investitsiyalarining hajmi mamlakatning xalqaro miqyosdagi jozibadorligini aks
ettiradi. Statistik ma’lumotlar orqali qaysi davlatlar eng ko‘p sarmoya kiritgani va qanday
sohalarga qiziqish bildirgani aniqlanadi.
4. Davlat siyosatining samaradorligini baholash
Soliq imtiyozlari, subsidiyalar va davlat dasturlari kabi siyosiy choralar investitsiyalarni
oshirishda qanchalik samarali bo‘layotganini statistik tahlillar orqali ko‘rish mumkin.
Masalan, davlat-xususiy sheriklik loyihalarining iqtisodiy samaradorligi investitsiya
hajmlari bilan bog‘liq bo‘ladi.
5. Tahliliy va prognoz imkoniyatlari
So‘nggi 10 yillik statistik ma’lumotlar asosida investitsiya trendlarini tahlil qilish
kelajakdagi iqtisodiy rivojlanishning prognozlarini yaratishga yordam beradi.
Statistik tahlillar yordamida qaysi sohalarda investitsiyalarni ko‘paytirish kerakligi
aniqlanadi.
Statistik ma’lumotlar
So‘nggi 10 yil davomida O‘zbekiston iqtisodiyotida investitsiyalarning ahamiyati ortib
bormoqda. Quyida ushbu davr bo‘yicha asosiy ko‘rsatkichlar keltirilgan:
2013 yil:
Umumiy investitsiyalar hajmi $9,8 milliard AQSh dollarini tashkil etgan. Asosiy
sohalar qishloq xo‘jaligi va sanoat edi.
2015 yil:
Investitsiyalar hajmi $12,5 milliardga yetdi. Raqamlashtirish va infratuzilma
loyihalari ustuvor yo‘nalish bo‘ldi.
2017 yil:
Chet el investitsiyalarining ulushi oshib, jami investitsiyalar hajmi $14,7
milliardni tashkil etdi. Bu davrda energetika sohasiga katta mablag‘ yo‘naltirildi.
2019 yil:
Investitsiyalar hajmi $18,2 milliardga yetdi. Yirik loyiha sifatida Toshkent
shahridagi yangi xalqaro aeroport qurilishi boshlandi.
2021 yil:
Pandemiyaga qaramay, umumiy investitsiyalar $21,5 milliardga yetdi.
Xususan, sog‘liqni saqlash va farmatsevtika sohalariga katta e’tibor qaratildi.
2023 yil:
Investitsiyalar hajmi rekord darajaga yetib, $25,1 milliardni tashkil etdi.
Texnoparklar va IT sektor rivoji sezilarli darajada o‘sdi.
Mazkur davr mobaynida yalpi ichki mahsulot (YAIM) o‘sishi o‘rtacha 5,6%ni tashkil etdi. Bu,
investitsiyalarning iqtisodiy o‘sishga bo‘lgan ijobiy ta’sirini yaqqol ko‘rsatadi.
Investitsiyalarni jalb qilish mexanizmlari
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
112
Investitsiyalarni jalb qilish uchun davlat va xususiy sektor birgalikda harakat qilishi lozim.
Quyidagi mexanizmlar bu jarayonni samarali tashkil qilishga yordam beradi:
1.
Qulay biznes muhitini yaratish:
Soliq imtiyozlari, litsenziyalash jarayonlarini
soddalashtirish va korrupsiyani kamaytirish orqali investorlar uchun jozibador sharoitlar
yaratiladi.
2.
Infratuzilmani rivojlantirish:
Zamonaviy yo‘llar, transport va aloqa tarmoqlarining
mavjudligi investitsiyalarni jalb qilishni osonlashtiradi.
3.
Huquqiy kafolatlar:
Investitsiyalarni himoya qiluvchi qonunlar va xalqaro kelishuvlar
investorlarning ishonchini oshiradi.
4.
Kapital bozori rivoji:
Xususiy va xorijiy investorlar uchun moliyaviy resurslarga erkin
kirishni ta’minlash muhim ahamiyatga ega.
Dolzarb muammolar
Investitsiyalarni rivojlantirish yo‘lidagi asosiy to‘siqlar quyidagilardan iborat:
1.
Byurokratiya:
Rasmiyatchilik
jarayonlarining
murakkabligi
investorlarni
uzoqlashtiradi.
2.
Korrupsiya:
Davlat tizimidagi nohaqliklar investorlarning ishonchini pasaytiradi.
3.
Moliyaviy resurslarning cheklanganligi:
Mahalliy biznes uchun kredit va
investitsiyalarni olish qiyin bo‘lganligi iqtisodiy rivojlanishni sekinlashtiradi.
4.
Makroiqtisodiy barqarorlikning zaifligi:
Inflyatsiya va valyuta kursining
o‘zgaruvchanligi investorlarni xavotirga soladi.
Taklif va tavsiyalar
Investitsiyalarni jalb qilish va ularning iqtisodiy o‘sishga ijobiy ta’sirini kuchaytirish uchun
quyidagi choralar ko‘rilishi kerak:
1.
Davlat-xususiy sheriklikni kengaytirish:
Katta investitsiya loyihalarini amalga
oshirishda davlat va xususiy sektor o‘rtasidagi hamkorlikni kuchaytirish zarur.
2.
Iqtisodiy barqarorlikni mustahkamlash:
Inflyatsiya va valyuta kursini boshqarish
orqali investorlarning xavfsizligini ta’minlash.
3.
Ta’lim va kadrlar tayyorlash:
Malakali kadrlarning mavjudligi investorlar uchun
muhim ahamiyatga ega.
4.
Marketing va tashqi aloqa:
Mamlakatning investitsiya imkoniyatlarini xalqaro
ko‘rgazmalar, forumlar va ommaviy axborot vositalari orqali targ‘ib qilish.
Xulosa
Investitsiyalar iqtisodiy rivojlanishning asosiy harakatlantiruvchi kuchlaridan biri bo‘lib,
ular mamlakatning uzoq muddatli barqaror o‘sishini ta’minlaydi. Investitsiyalarni samarali
jalb qilish va ulardan unumli foydalanish uchun davlat va xususiy sektor o‘rtasida kuchli
hamkorlik, qulay biznes muhiti va iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash lozim. Bu esa, o‘z
navbatida, milliy iqtisodiyotning jadal rivojlanishiga xizmat qiladi. Statistik ma’lumotlar
investitsiyalarning mamlakat iqtisodiyotiga ta’sirini chuqur tahlil qilish va kelajakdagi
strategiyalarni shakllantirish uchun asosiy vositadir. Bu ma’lumotlar asosida davlat siyosatini
optimallashtirish va chet el investitsiyalarini samarali jalb qilish mumkin.
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
113
References:
1.
O‘zbekiston Respublikasi Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi rasmiy ma’lumotlari.
2.
Stiglitz, J. E. "Globalization and Its Discontents." New York: W.W. Norton & Company,
2002.
3.
Sachs, J. "The End of Poverty: Economic Possibilities for Our Time." Penguin Books,
2005.
4.
International Finance Corporation. "Investing in Emerging Markets." World Bank
Publications, 2019.
5.
Musayev, B. "Investitsion siyosat va iqtisodiy islohotlar." Toshkent: O‘zbekiston Milliy
Universiteti nashriyoti, 2020.
