ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
81
VAKANT ISH O'RINLARINI HISOBGA OLUVCHI AXBOROT TIZIMINI
YARATISHDA FOYDALANILADIGAN TEXNOLOGIYALAR
G’ofurova Madinaxon MAxmudjon qizi
Andijon Mashinasozlik Instituti I.B va K.T fakulteti
Axborort tizimlari va texnologiyalari yo’nalishi
3-bosqich talabasi
Mexrojiddin Boymatov
Ilmiy rahbar: Axborot texnologiyalari
kafedrasi assisent o’qituvchi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14651574
Annotatsiya
: Axborot tizimining har bir turi aniq maqsadga xizmat qiladi va axborotni
boshqarishning turli jihatlariga qaratilgan. Masalan, qaror qabul qilishni qo'llab-quvvatlash
tizimlari ma'lumotlarni tahlil qilish va qaror qabul qilishning murakkab jarayonlarini qo'llab-
quvvatlash uchun ishlatiladi. Mazkur maqolada axborot tizimlari tashkilotlar uchun axborotni
samarali boshqarish va undan foydalanish uchun ma’lumotlar keltirilgan.
Kalit so’zlar:
Axborot, qaror, jarayon, korxona, biznes, xodim, tashkilot, texnologiya,
samaradorlik.
Annotation: Each
type of information system serves a specific purpose and focuses on
different aspects of information management. For example, decision support systems are used
to analyze data and support complex decision-making processes. This article provides
information on information systems for effective management and use of information for
organizations.
Key words:
Information, decision, process, enterprise, business, employee, organization,
technology, efficiency.
Аннотация:
Каждый тип информационной системы служит определенной цели и
фокусируется на различных аспектах управления информацией. Например, системы
поддержки принятия решений используются для анализа данных и поддержки сложных
процессов принятия решений. В этой статье представлена информация об
информационных системах для эффективного управления и использования
информации в организациях.
Ключевые слова:
Информация, решение, процесс, предприятие, бизнес,
сотрудник, организация, технология, эффективность.
Axborot texnologiyalari zamonaviy tashkilotlarning muhim qismidir. Axborot tizimi - bu
axborotni qayta ishlash, saqlash va uzatish uchun birgalikda ishlaydigan dasturiy ta'minot,
ma'lumotlar va protseduralar to'plami. Axborot tizimlaridan inventarizatsiyani boshqarish,
xodimlarni ish faoliyatini kuzatish va moliyaviy ma'lumotlarni tahlil qilish kabi turli
maqsadlarda foydalanish mumkin. Ular, shuningdek, qaror qabul qilish jarayonlarini qo'llab-
quvvatlash, ish unumdorligini oshirish va tashkilot ichida aloqa va hamkorlikni osonlashtirish
uchun ishlatiladi.
Axborot tizimlarining asosiy vazifalaridan biri qaror qabul qiluvchilarni o'z vaqtida va
aniq ma'lumot bilan ta'minlashdir. Ushbu ma'lumotlar resurslarni taqsimlash, mahsulotni
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
82
ishlab chiqish, marketing strategiyalari va biznesning boshqa ko'plab jihatlari bo'yicha asosli
qarorlar qabul qilish uchun ishlatilishi mumkin. Axborot tizimlari, shuningdek, ma'lumotlarni
kiritish va hisobotlarni yaratish kabi muntazam vazifalarni avtomatlashtirish uchun ishlatilishi
mumkin, bu esa xodimlarni yanada murakkab va qo'shimcha qiymatga ega bo'lgan faoliyatga
e'tibor qaratishdan ozod qilishi mumkin.
Axborot tizimlari zamonaviy korxonalar va tashkilotlarning hal qiluvchi jihati
hisoblanadi. Ular tashkilot ichida qarorlar qabul qilish va nazoratni qo'llab-quvvatlash uchun
ma'lumotlarni to'plash, qayta ishlash, saqlash va tarqatish uchun mo'ljallangan. Axborot tizimi
samarali axborotni boshqarish uchun birgalikda ishlaydigan odamlar, jarayonlar, ma'lumotlar
va dasturiy ta'minotdan iborat bo’lishi zarur. Asosan, axborot tizimi ma'lumotlarni boshqarish
va ularni tashkilot ichidagi shaxslar va guruhlar tomonidan foydalanilishi mumkin bo'lgan
foydali ma'lumotlarga aylantirish uchun javobgardir. Ushbu ma'lumotlar strategik qarorlar
qabul qilish, jarayonlani kuzatish va nazorat qilish, turli qarorlar qabul qilishda ishlatilishi
mumkin. Axborot texnologiyalari aniq va o'z vaqtida ma'lumotlarni sifatli taqdim etish orqali
tashkilotlarga o'z maqsad va vazifalariga tez va oson erishishda muhim rol o'ynaydi.
Axborot tizimining har bir turi aniq maqsadga xizmat qiladi va axborotni boshqarishning
turli jihatlariga qaratilgan. Masalan, qaror qabul qilishni qo'llab-quvvatlash tizimlari
ma'lumotlarni tahlil qilish va qaror qabul qilishning murakkab jarayonlarini qo'llab-quvvatlash
uchun ishlatiladi. Umuman olganda, axborot tizimlari tashkilotlar uchun axborotni samarali
boshqarish va undan foydalanish uchun muhim vositadir. Ular tashkilotlarga qaror qabul qilish
jarayonlarini takomillashtirish, operatsiyalarni soddalashtirish, aloqa va hamkorlikni
yaxshilash hamda ustuvorlikka erishish imkonini beradi.
Axborot tizimlari texnologiya rivojlanishi va yangi biznes ehtiyojlarining paydo bo'lishi
bilan doimiy ravishda rivojlanmoqda. Natijada, tashkilotlar raqobatbardoshligini saqlab qolish
uchun moslashish va innovatsiyalar qila olishlari kerak. Bu axborot tizimlarini chuqur
tushunish va takomillashtirish imkoniyatlarini aniqlash qobiliyatini talab qiladi. Bugungi
ishbilarmonlik muhitida muvaffaqiyatga erishish uchun tashkilotlar axborot tizimlarida
mustahkam poydevorga ega bo‘lishlari muvaffaqiyatiga erishish uchun texnologiyadan
foydalanish uchun zarur bo‘lgan ko‘nikmalarga ega bo‘lishlari zarur.
Axborot tizimlarini joriy etishdagi qiyinchiliklarni e'tibordan chetda qoldirib bo'lmaydi,
ammo ular jadvalga keltiradigan foydalar sezilarli. Axborot tizimlari samaradorlik va aniqlikni
oshirishdan ma'lumotlar xavfsizligi va yaxlitligini oshirishgacha bo'lgan davrda jarayonlarini
inqilob qilib, tashkilotlarga ko'proq asosli qarorlar qabul qilish va manfaatdor tomonlarga aniq
moliyaviy ma'lumotlarni taqdim etish imkonini beradi. Texnologiya taraqqiyotda davom etar
ekan doimiy rivojlanayotgan raqobatbardosh bo'lish uchun ushbu tizimlarni qabul qilishlari va
moslashishlari juda muhimdir.
Yuridik tashkilotlarda ma’lumotlar bazasi eng muhim ahamiyatga ega, chunki ular aniq va
o’z vaqtida ma’lumotlarni taqdim etish, jarayonlarni tartibga solish va me’yoriy hujjatlarga
rioya qilishni ta’minlash orqali moliyaviy boshqaruvni takomillashtiradi. Ushbu tizimlar
moliyaviy hisobotlarni samarali ishlab chiqish imkonini beradi, bu esa tashkilotlarga ongli
qarorlar qabul qilish va o'zgarishlarga tez javob berish imkonini beradi. Bundan tashqari,
axborot tizimlari ichki nazoratni kuchaytiradi, xatolar va korrupsiya xavfini kamaytiradi va
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
83
audit maqsadlarida shaffoflikni ta'minlaydi. Axborot tizimlaridan foydalangan holda
ma'lumotlarni tahlil qilish, tendentsiyalarni aniqlash saffoflikni qo'llab-quvvatlash uchun
strategik tushunchalarni taqdim etishga e'tibor qaratishlari mumkin.
Bo'sh ish o'rinlarini hisobga olish moliyaviy menejment va inson resurslarining muhim
jihati hisoblanadi. Xodimning ishdan ketishi yoki yangi lavozim yaratilishi tufayli
tashkilotlardagi lavozim bo'shab qolsa, tashkilot uchun bo'sh ish o'rinlarining moliyaviy
jihatlarini hisobga olish juda muhimdir. Bo'sh ish o'rinlarini qanday qilib to'g'ri hisobga olishni
tushunish tashkilotning to'g'ri moliyaviy hisobotlarni yuritishini va ishga yollash va
byudjetlashtirish bo'yicha asosli qarorlar qabul qilishini ta'minlaydi.
Bo'sh ish o'rinlarining davomiyligi va chastotasini tahlil qilib, tashkilotlar ularni ishga
olish va saqlab qolish strategiyalarida asosiy muammolarni ko'rsatishi mumkin bo'lgan
tendentsiyalarni aniqlashlari mumkin. Misol uchun, agar ma'lum bir lavozim doimiy ravishda
uzoq vaqt davomida bo'sh qolsa, bu kompensatsiyaga tuzatishlar kiritish yoki ishga qabul qilish
jarayonidagi o'zgarishlar zarurligini ko'rsatishi mumkin. Ushbu ma'lumotlar tashkilotga
malakali xodimlarni jalb qilish va saqlab qolish uchun yanada samarali strategiyalarni ishlab
chiqishga yordam beradi, natijada tashkilotning umumiy samaradorligi va mahsuldorligini
oshiradi.
Bo'sh ish o'rinlarini boshqarishda axborot tizimlarining yana bir muhim roli ariza
beruvchilarni kuzatish va boshqarishdir. Axborot tizimlaridan foydalangan holda tashkilotlar
ariza beruvchi ma'lumotlarini markazlashtirilgan ma'lumotlar bazasida to'plashi va saqlashi
mumkin, bu esa nomzod profillarini ko'rib chiqish va solishtirishni osonlashtiradi. Bu nafaqat
xodimlarni ishga olish uchun vaqt va kuchni tejaydi, balki ishga qabul qilish jarayoni adolatli va
shaffof bo’lishini ta’minlaydi. Axborot tizimlari, shuningdek, ariza beruvchilarni kuzatish
tizimlari kabi xususiyatlarni ham o'z ichiga olishi mumkin, bu tashkilotlarga har bir
nomzodning ishga qabul qilish jarayoni davomida, dastlabki arizadan to yakuniy tanlovgacha
borishini kuzatish imkonini beradi. Qolaversa Ish haqida ogohlantirishlar va bildirishnomalar
faol ish izlayotgan yoki yangi martaba imkoniyatlarini o'rganmoqchi bo'lgan shaxslar uchun
muhim vositadir. Bu xususiyatlar raqamli asrda tobora ommalashib bormoqda, chunki ular ish
izlovchilarga real vaqt rejimida yangilanishlar va ish joylari va ishga olish tendentsiyalari
haqida tegishli ma'lumotlarni taqdim etadi. Ishga oid ogohlantirishlar va bildirishnomalar
odatda ish qidirish platformalari va veb-saytlar tomonidan taqdim etiladi, bu esa
foydalanuvchilarga o'zlarining afzalliklarini moslashtirish va o'zlarining maxsus mezonlari
asosida maqsadli yangilanishlarni olish imkonini beradi.
Bo’sh ish o’rinlari haqida ogohlantirishlar va bildirishnomalarning asosiy maqsadi ish
qidirish jarayonini soddalashtirish orqali ish izlovchilar uchun vaqt va kuchni tejashdir. Turli
platformalarda ish e'lonlarini qo'lda qidirish o'rniga, odamlar tegishli ish imkoniyati paydo
bo'lganda avtomatik bildirishnomalarni olish uchun ogohlantirishlarni o'rnatishlari mumkin.
Bu xususiyat foydalanuvchilarga ularning malakasi, tajribasi va martaba maqsadlariga mos
keladigan yangi ish o‘rinlari haqida xabardor bo‘lish imkonini beradi. O'z vaqtida
yangilanishlarni olish orqali ish izlovchilar istiqbolli imkoniyatlarga tezda javob berishlari va
ish bilan ta'minlash imkoniyatlarini oshirishlari mumkin.
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
84
Hozirgi kunda tashkilotlar ish joyini kompyutersiz tasavvur qilish qiyin bo’lib qoldi. Davr
taqozosi bilan bu universal texnikaning imkoniyatlari mutaxassislar tomonidan to’liq
o’rganilishi kerak. Shuning uchun ham, kompyuterda ishlashni bilish iqtisodchilarni ishga
qabul qilishdagi asosiy talablardan biri ekani tasodifiy hol emas. Avtomatlashtirilgan axborot
texnologiyalari mutaxassisga iqtisodiy jarayonlarni boshqarishda samarali foydalanish
imkonini bermoqda. Boshqaruv shakllari va usullarini takomillashtirish fan-texnika taraqqiyoti
yutuqlari, elektron hisoblash mashinalari va boshqa texnik vositalar yordamida axborotlarni
jamlash, qayta ishlash, uzatish qonuniyatlari va usullarini o’rganish axborot-kommunikatsion
texnologiyalari to’g’risida chuqurroq bilimga ega bo’lishni taqozo etadi. Zamonaviy
kompyuterlar va kommunikatsiyalarning rivojlangan vositalari asosida axborot
texnologiyalarini iqtisodiyotga qo’llash sohasi juda keng ko’lamli bo‘lib, u xizmat
yozishmalarining eng oddiy vazifalarini ta’minlashdan boshlab to qabul qilingan qarorlarning
murakkab vazifalarini tahlil va qo‘llab-quvvatlashgacha bo‘lgan turli nuqtayi nazarlarni o‘z
ichiga oladi. Axborot jarayonlari xo’jalik ishlarini yurituvchi iqtisodiy obyektlarning ichki va
o’zaro aloqalarining kuchlari sifatida turli xil texnologik qarorlardan foydalanish asosida
ko’riladi hamda axborotlarni mehnat, moddiy va moliyaviy vositalarini tejovchi muhim,
qimmatli resurslar qatoriga kiritishga imkon beradi.
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, axborot tizimlari ishga qabul qiluvchi menejerlar va
potentsial nomzodlar o'rtasidagi aloqani osonlashtiradi. Onlayn ish portallari yoki ariza
beruvchilarni boshqarish tizimlari orqali tashkilotlar ariza beruvchilar bilan ularning arizasi
holati to'g'risida osongina bog'lanishi, qo'shimcha ma'lumot yoki hujjatlarni so'rashi, suhbatlar
yoki baholashlarni rejalashtirishi mumkin. Ushbu real vaqt rejimidagi aloqa ikkala tomonning
ham xabardor bo'lishini ta'minlaydi va ishga qabul qilish jarayonidan samarali o'tishini
ta'minlaydi. Bundan tashqari, axborot tizimlari suhbatni rejalashtirish vositalari kabi
xususiyatlarni taqdim etishi mumkin, bu esa nomzodlarga o'zlarining afzal ko'rgan suhbat
vaqtini tanlash imkonini beradi xamda korrupsiya xolatlarini bartaraf etish xolatlarini
ta’minlaydi.
References:
1.
Sattorov А. Ma'lumotlar bazasini boshqarish sistemasi.T:Fan va texnologiya, 2006. 302-
bet.
2.
Hoshimov O.O, Tulyaganov M.M. Kompyuter va raqamli texnologiyalar Toshkent yangi asr
avlodi-2009. 103-bet.
3.
M.Aripov va boshkalar. "Informatika va xisoblash tеxnikasi asoslari” oliy o’quv yurtlari
uchun, TTDU, 2002 y.
4.
Закиров Ф. Информатика и информационные технологии Т: Алокачи, 2007. 175-bet.
5.
Samigova N, Sunatova D, Abduraxmonov B, Temirova B. Mathcad tizimida matematik
masalalarni yechich.
