ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
40
ZAMONAVIY AXBOROT TA’LIM MUHITIDA BOLALAR ADABIYOTINI
O‘QITISH METODIKASINI TAKOMILLASHTIRISHNING PEDAGOGIK
OMILLARI
Xujamqulova Iroda Faxriddin qizi
Termiz iqtisodiyot va servis universteti
"Maktabgacha va boshlang'ich talim kafedrasi" o'qituvchisi
xujamqulovairoda1@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.15350175
Annotatsiya:
Ushbu tizesda
o‘quvchilarga ta’lim olishni qiziqarli va samarali qilish,
o‘qituvchilarga esa o‘qitish jarayonini yanada osonlashtirishdir hamda bu texnologiyalar
yordamida o‘qishning sifatini oshirish, shuningdek, o‘quvchilarni dunyo bo‘ylab global
resurslarga ulash imkoniyatini yaratishi haqida so‘z borgan.
Kalit so‘zlar:
Axborot texnologiyasi, shaxs shakllanishi, tashqi omillar, zamonaviy
metodlar, ta’lim-tarbiya jarayoni.
"Zamonaviy axborot ta’lim muhitida bolalar adabiyotini o‘qitish metodikasini
takomillashtirish omillari" mavzusi juda muhim, chunki zamonaviy axborot texnologiyalari va
o‘qitish metodikasidagi yangiliklar bolalar adabiyotini o‘qitish jarayoniga sezilarli ta’sir
ko‘rsatadi. Ushbu mavzu doirasida bir nechta asosiy omillarni ko‘rib chiqish mumkin.
Axborot texnologiyalarining ta’lim muhitiga ta’siri. Zamonaviy texnologiyalar bolalar
adabiyotini o‘qitishda interaktiv o‘quv materiallari, audiovizual vositalar, va raqamli
kutubxonalar orqali yangi imkoniyatlar yaratadi. O‘qituvchilar bolalar bilan o‘quv
materiallarini yanada qiziqarli va samarali tarzda taqdim eta olishadi.
Elektron kitoblar va ilovalar: Bolalar adabiyotiga oid elektron kitoblar, mobil ilovalar va
interaktiv dasturlar orqali o‘quvchilarning diqqatini jalb qilish osonlashadi. Bu vositalar
o‘quvchilarga o‘qish jarayonini yanada qiziqarli va o‘ziga jalb etuvchi qilish imkonini beradi.
Online platformalar: Onlayn o‘qitish platformalari (masalan, Zoom, Google Classroom,
yoki boshqa ta’lim resurslari) orqali adabiyot darslarini yanada samarali o‘tkazish mumkin.
O‘qitish metodikasining yangilanishi
Bolalar adabiyotini o‘qitish metodikasida
zamonaviy yondashuvlar o‘qituvchiga o‘quvchilarning individual ehtiyojlariga qarab darsni
tashkil qilish imkonini beradi. Yangi pedagogik metodlar: Interfaol metodlar: O‘qitishda guruhli
ishlash, rolli o‘yinlar, debatlar va boshqa interfaol usullar yordamida bolalar adabiyotini
o‘rgatishning samaradorligini oshirish mumkin. Kreativ metodlar: Bolalar o‘z ijodiy fikrlash
qobiliyatini rivojlantirish uchun yaratish, rasm chizish, hikoya yozish kabi metodlar
qo‘llaniladi. Differensial yondashuv: Har bir bola o‘ziga xos o‘qish tezligi va uslublariga ega.
Shuning uchun, o‘qituvchilar bolalar o‘quv ehtiyojlarini aniqlab, moslashtirilgan o‘qish
materiallari va metodlarni tanlashlari kerak. Psixologik va didaktik omillar:
Bolalar adabiyotini
o‘qitishda pedagogning psixologik yondashuvi juda muhim. O‘qituvchilar bolalar
psixologiyasini to‘g‘ri tushunib, ularning o‘qish motivatsiyasini oshirishga qaratilgan
metodlarni ishlab chiqishlari lozim. Bu, o‘z navbatida, o‘qish jarayoniga bo‘lgan qiziqishni
oshiradi va bolalarni adabiyotga yanada jalb qiladi. O‘quvchilarning yoshiga mos materiallar:
Adabiy asarlarni tanlashda o‘quvchilarning yosh xususiyatlarini inobatga olish kerak. Kichik
yoshdagi bolalar uchun ko‘proq rasmli kitoblar, o‘rta yoshdagi bolalar uchun esa mazmunli va
qiziqarli hikoyalar tanlanadi. Motivatsiya va rag‘batlantirish: Bolalar o‘qishdan qoniqish hosil
qilishlari uchun ularni rag‘batlantirish, muvaffaqiyatlarini ta’kidlash va motivatsiya berish
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
41
muhimdir. Madaniy-axloqiy omillar: Bolalar adabiyotini o‘qitishda madaniy va axloqiy
qadriyatlarni aks ettiruvchi materiallardan foydalanish ham muhim ahamiyatga ega. Bu,
bolalarga axloqiy me’yorlarni, yaxshilik, do‘stlik, vatanparvarlik kabi qadriyatlarni o‘rgatishda
yordam beradi. Milliy va universal qadriyatlar: O‘quvchilarga milliy adabiyotimizning boy
merosi va boshqa xalqlarning adabiyoti orqali universal qadriyatlarni o‘rgatish. Adabiy tarix va
madaniyat: O‘quvchilarga adabiy asarlarni o‘qish orqali tarixiy, madaniy va axloqiy ta’lim
berish.
Bolalar adabiyoti – bolalar va oʻsmirlar uchun yaratilgan badiiy, ilmiy, ilmiy-ommabop va
publitsistik asarlar majmui. Bularning asosiy qismini badiiy asarlar tashkil etadi. Jahon xalqlari,
shu jumladan, oʻzbek xalqi Bolalar adabiyoti tez aytish, topishmoq, oʻyin qoʻshiqlari, rivoyat,
afsona, ertak, maqol, masal va doston singari aksariyat qismi bolalarga moʻljallab yaratilgan
ogʻzaki ijod namunalaridan boshlanadi. Bolalar adabiyotini bevosita bolalarga moʻljallab
yaratilgan va aslida bolalarga moʻljallanmagan boʻlsa-da, keyinchalik Bolalar adabiyotiga oʻtib
qolgan asarlarga ajratish mumkin. Bolalar adabiyotining oʻziga xos xususiyati –
u oʻzgaruvchan hodisa boʻlib, u kitobxon yoshi, tarixiy davr va ijtimoiy muhit bilan bevosita
bogʻliq. Kitobxon yoshini hisobga olish Bolalar adabiyotining eng asosiy xususiyatlaridandir.
Masalan, maktabgacha yoshdagi bolalarda bu koʻrgazmalilik, ezgulik va yovuzlik kuchlarining
oddiy koʻrinishdagi ziddiyatlariga asoslangan boʻlsa, oʻsmirlar uchun yaratilgan adabiyotda
murakkab hayotdagi murakkab kishilarning ruhiyati ochila boshlaydi. Bolalar adabiyotining
yana bir xususiyati uning harakatga boyligidir. Bundan Bolalar adabiyotida syujetga boʻlgan
talab ham kelib chiqadi. U voqealarning tezkor, qiziqarli, fantaziyaga, yumorga boy ravishda
yechilishini talab qiladi. 80- yillar Bolalar adabiyoti da Anvar Obidjon, Safar Barnoyev, Rauf
Tolipov, Qambar Utayev, Hamza Imonberdiyev va boshqa ijodkorlarning asarlari yosh avlodni
eng yaxshi insoniy fazilatlar ruhida tarbiyalashga xizmat qilishi bilan eʼtiborga sazovor boʻldi.
Bolalar adabiyotida badiiylik bilan bir qatorda maʼrifiylik ham yetakchi oʻrin tutadi.
Chunki Bolalar adabiyoti namunalari yoshlarni insoniy fazilatlar ruhida tarbiyalashga ham
xizmat qiladi. Barcha davrlar Bolalar adabiyotining taraqqiyot tamoyillari, avvalo, maʼrifiylik va
tarbiyaviylikda aks etadi. Biroq Bolalar adabiyoti rivojlanib borgani sari uning sof badiiyat
unsurlarini egallashga intilishi va umumadabiyot taraqqiyot tamoyillari bilan hamkorligi ham
koʻzga tashlanadi. Jumladan, 20-asr boshlarida oʻzbek Bolalar adabiyotida koʻproq
maʼrifatparvarlik gʻoyalari yetakchilik qilsa, 30-yillar Bolalar adabiyotida realistik adabiyot
tamoyillari ustuvor, 50-60- yillar Bolalar adabiyoti da sarguzasht fantastik adabiyot elementlari
kuchaydi. 80-yillar Bolalar adabiyotida psixologizmning kuchayishi, yosh qahramon talqinida
uni yosh bola tarzida emas, hayotga tobora jadal kirib kelayotgan, oʻz qarashlariga ega boʻlgan
shaxs sifatida tasvirlashga intilish ruhi mavjud.
Oʻzbek Bolalar adabiyoti taraqqiyotida 90- yillar yangilanish davri boʻldi. Istiqlol sharofati
bilan milliy, madaniy, adabiy va diniy qadriyatlarning tiklanishi Bolalar adabiyoti
namoyandalari ijodiga ham sezilarli taʼsir qildi, ularning asarlarida haqiqiy oʻzbek qiyofasi
tasviri yetakchi oʻrin egallay boshladi.
Bolalar adabiyotining oʻziga xosliklari uning qahramoni tasvirida yanada yorqinroq
namoyon boʻladi. Masalan, 20-asr boshlari Bolalar adabiyoti namunalari koʻproq ijodkorning
faolligi, qahramon tasviri emas, targʻibiy-tashviqiy ruh ustuvorligi bilan ajralib tursa, 30-yillar
Bolalar adabiyotida koʻproq xalq ogʻzaki ijodiga murojaat qilingan, bu davrda yaratilgan
asarlarda ham hali faol qahramon obrazi deyarli yoʻq edi. 50-60- yillar Bolalar adabiyoti
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
42
namunalari bevosita yosh qahramonlarning asarlar voqealarida hal qiluvchi oʻrin tutish bilan
chinakam Bolalar adabiyotiga aylandi. 70-80- yillar Bolalar adabiyoti namunalaridan esa
tobora hayotga oʻz nuqtai nazari bilan qaraydigan, balandparvoz, ritorik taʼriflardan koʻra
tanqidiy nigohi oʻtkirroq yosh qahramon qiyofasi gavdalana boshladi, shu davrda oʻzbek
Bolalar adabiyotiga ilk bora bolalarning oʻziga xos, endigina uygʻonib kelayotgan pok
muhabbati kirib keldi. 90-yillar adabiyotida bu borada yangi qadam tashlandi, oʻzbek bolasi
oʻzbekning farzandi ekanligidan faxrlanish, ulugʻ ajdodlarga munosib boʻlish ruhidagi, tom
maʼnodagi vatanparvarlik gʻoyasi ustuvor asarlarni oʻqish baxtiga musharraf boʻldi.
Xulosa.
Zamonaviy axborot texnologiyalari, yangilangan metodika, psixologik
yondashuvlar, va madaniy qadriyatlar bolalar adabiyotini o‘qitishda muhim omillardir. Bu
omillarni to‘g‘ri qo‘llash orqali, o‘quvchilarni adabiyotga bo‘lgan qiziqishini oshirish va ularni
yanada samarali tarzda o‘qitish mumkin.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
G.M. Anorqulova “Talim texnologiyalari” Toshkent “Innovatsiya-Ziyo”2017.
2.
M.F. Qurbonova Individual ta’lim-innovatsion o ‘qitish usuli. Academic Research in
Education Sciences Volume4, Issui 3, 2023. 394-399 b.
3.
M.F. Qurbonova. Ixtsoslashtirtilgan maktablarning tashkil etish zarurati.
