ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
46
TALABALARNING O‘QUV JARAYONIDAGI O‘RGANISHI MOTIVATSIYASINING
XILMA-XILLIGI
Negmatova Aropat Muxtarovna
Andijon davlat pedagogika instituti,p.f.n.,v/b prof.
https://doi.org/10.5281/zenodo.15357309
Annotatsiya:
Maqolada talabalarning ta’lim jarayonidagi organish faoliyatini
samaradorligini oshirishda professor-o‘qituvchilar qanday motivlardan foydalaniladilar,
ularni ta’lim sifatini oshirishdagi hamda talaba faolligini yuksaltirishdagi o‘rni haqida fikr-
mulohazalar yuritilgan.
Kalit so‘zlar:
O‘rganish, motivatsiya, jarayon, talaba qiziqishi, ichki motivatsiya, tashqi
motivatsiya.
Oliy ta’lim muassasalarida talabalarning motivatsiyasi ta’lim jarayonining muvaffaqiyatli
amalga oshirilishi uchun muhim omil hisoblanadi. Motivatsiyaning xilma-xilligi talabalarning
shaxsiy ehtiyojlari, qiziqishlari va maqsadlari bilan bog‘liq bo‘lib, bu jarayonni individual va
ijtimoiy kontekstlarda baholashni talab etadi. Ushbu bobda oliy ta’lim muassasalarida
motivatsiyaning mohiyati, uning turlari va ta’lim jarayonidagi ahamiyati atroflicha ko‘rib
chiqiladi. Motivatsiya psixologiyada o‘rganilgan asosiy tushunchalardan biri bo‘lib, uni
shaxsni ma’lum bir harakatga undaydigan ichki va tashqi omillarning yig‘indisi sifatida
ta’riflash mumkin. Ichki motivatsiya talabaning bilim olishga bo‘lgan ehtiyoji, shaxsiy
qiziqishlari va rivojlanishga bo‘lgan ishtiyoqini aks ettiradi, tashqi motivatsiya esa yaxshi
baholar olish, stipendiya yutish yoki ish topish imkoniyati kabi ijtimoiy omillar bilan bog‘liq.
Oliy ta’limda bu ikki turdagi motivatsiya bir-birini to‘ldiruvchi ahamiyatga ega bo‘lib, ularni
samarali birlashtirish ta’lim jarayonining muvaffaqiyatli bo‘lishida katta rol o‘ynaydi.
Talabalarning o‘quv jarayonidagi motivatsiyasi ularning ijtimoiy, psixologik va madaniy
omillar bilan o‘zaro aloqador. Akademik motivatsiya, masalan, bilim olish va kasbiy malakani
rivojlantirishga yo‘naltirilgan bo‘lib, talabalarning o‘z fanlariga qiziqishi va o‘qishga bo‘lgan
munosabati orqali namoyon bo‘ladi. Shaxsiy rivojlanish motivatsiyasi esa talabaning o‘zini
anglash, qobiliyatlarini namoyon qilish va rivojlantirishga bo‘lgan ishtiyoqi bilan bog‘liq.
Sotsial motivatsiya talabaning jamiyatdagi mavqeini yaxshilash, jamoa bilan o‘zaro
munosabatlarni rivojlantirish, hamkorlik qilishga bo‘lgan intilishini ifodalaydi, moliyaviy
motivatsiya esa o‘qish jarayonining natijasida yaxshi ish topish va yuqori maosh olishga
yo‘naltirilgan. Motivatsiya ta’lim jarayonidagi asosiy dvigatel kuch hisoblanadi. Yuqori
motivatsiyaga ega bo‘lgan talaba darslarda faol ishtirok etadi, mustaqil ravishda izlanadi va
kreativ fikrlaydi. Ichki motivatsiyasi kuchli bo‘lgan talaba fanlarni chuqurroq o‘zlashtiradi,
ilmiy izlanishlarga qiziqadi va o‘zini anglash orqali maqsadlarini belgilash va ularga
erishishda katta ahamiyat kasb etadi. Motivatsiya shuningdek, shaxsni rivojlantirish va uning
kelajakdagi muvaffaqiyatlariga zamin yaratishda ham muhim rol o‘ynaydi. Oliy ta’limda
talabalarning motivatsiyasini oshirish uchun individual yondashuv qo‘llanilishi kerak. Har bir
talabani uning ehtiyojlari va qiziqishlarini hisobga olgan holda o‘qitish, moslashuvchan o‘quv
dasturlarini yaratish va rag‘batlantirish tizimini takomillashtirish orqali ularning
motivatsiyasi kuchaytirilishi mumkin. Mukofotlash tizimi, stipendiyalar, sertifikatlar va
tanlovlar orqali tashqi motivatsiyani qo‘llab-quvvatlash, baholashda adolatni ta’minlash va
o‘zaro baholash imkoniyatlarini yaratish muhim ahamiyatga ega. Shu bilan birga, innovatsion
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
47
usullarni, jumladan, sun’iy intellekt va onlayn ta’lim platformalari yordamida individual
o‘qitish va loyiha asosida o‘qitish usullarini qo‘llash orqali ichki motivatsiyani rivojlantirish
mumkin. Xorijiy tajribadan o‘rganish motivatsiyani rivojlantirishda muhimdir. Masalan, AQSh
va Yevropa oliy ta’lim muassasalarida loyiha asosida o‘qitish keng qo‘llaniladi, Janubiy
Koreyada esa talabalarning motivatsiyasini oshirish uchun IT-texnologiyalardan samarali
foydalaniladi. O‘zbekistonda esa "Ta’lim to‘g‘risida"gi qonun doirasida rag‘batlantirish va
motivatsiya tizimlarining joriy etilishi ushbu jarayonni qo‘llab-quvvatlaydi. Oliy ta’lim
muassasalarida talabalarning o‘quv jarayonidagi motivatsiyasi xilma-xil bo‘lib, u ta’limning
samaradorligini oshirishga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Ichki va tashqi motivatsiyani
uyg‘unlashtirish, talabalarning individual ehtiyojlarini hisobga olish va innovatsion
yondashuvlardan foydalanish orqali o‘quv jarayonini yanada samarali tashkil etish mumkin.
Shu sababli, motivatsiyaning xilma-xilligini o‘rganish va unga ta’sir ko‘rsatuvchi omillarni
aniqlash zamonaviy pedagogikaning dolzarb masalalaridan biri hisoblanadi. Motivatsiya
ta’lim jarayonining muvaffaqiyatli amalga oshirilishi uchun asosiy dvigatel kuch sifatida
talabalarning o‘quv faoliyatidagi ishtiyoqini, qiziqishini va intiluvchanligini shakllantiradi.
Ta’limda motivatsiya faqat maqsad sari harakatlantiruvchi omil emas, balki bu jarayonning
sifatli va samarali bo‘lishiga zamin yaratadi. Yuqori motivatsiyaga ega bo‘lgan talaba darslarda
faollik ko‘rsatib, bilim olish jarayonini yanada interaktiv, qiziqarli va maqsadli qiladi. Ular
nafaqat o‘qituvchi tomonidan berilgan vazifalarni bajarishga harakat qiladi, balki mustaqil
ravishda yangi ma’lumotlarni o‘rganishga intiladi, izlanadi va o‘z-o‘zini rivojlantirish yo‘lida
faoliyat yuritadi. Motivatsiya talabaning akademik natijalarini sezilarli darajada oshiradi. Ichki
motivatsiyaga ega talaba o‘zining bilim olish maqsadini chuqur anglagani sababli, fanlarni
o‘zlashtirishda yuqori natijalarga erishadi. Ilmiy izlanishlarga bo‘lgan qiziqish va bu boradagi
faol ishtirok o‘z navbatida talabani intellektual rivojlantiradi va kelajakdagi kasbiy faoliyati
uchun mustahkam poydevor yaratadi. Bunday talabalarning bilim olishga bo‘lgan ichki
ehtiyoji ularni chuqur fikrlash, tahlil qilish va yangi yondashuvlarni kashf qilishga undaydi.
Motivatsiyaning rivojlanishga bo‘lgan ta’siri juda katta. Talaba o‘zini anglash jarayonida
maqsadlarini aniqlaydi va ularga erishish uchun reja tuzadi. Bu esa shaxsiy va kasbiy
rivojlanishning muhim asosi hisoblanadi. Motivatsiya o‘z navbatida, ijodiy fikrlash, tanqidiy
yondashuv va shaxsning o‘z-o‘zini boshqarish ko‘nikmalarini shakllantiradi. Talaba uchun
muvaffaqiyatga erishish faqatgina tashqi rag‘bat bilan emas, balki ichki ehtiyoj bilan bog‘liq
bo‘lib, bu uning o‘qishga bo‘lgan qiziqishini yanada mustahkamlaydi.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Mayer, Richard E. "Learning strategies: An overview." Learning and study strategies,
1988.-p. 11-22.
2.
Davletshin M.G., Do’stmuhamedova Sh., Mavlonov M., To’ychieva S. Yosh davrlari va
pedagogik psixologiya o’quv metodik qo’llanmasi, Nizomiy nomidagi TDPU, Toshkent, 2004.-
3.B.
3.
Pierce, Robert B. (2011). "Bernard Shaw as Shakespeare Critic". Shaw: The Annual of
Bernard Shaw Studies. 31 (1), 2011.-p. 118–132.
