SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
7
NEMIS VA LOTIN TILLARI TIBBIY TERMINLARINI QIYOSIY TAHLIL
ASOSIDA O‘QITISH
Muxammedova F.R.
GulDU Tibbiyot fakulteti katta o‘qituvchisi
Xudayqulov Sh.X.
GulDU Tibbiyot fakulteti katta o‘qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14999332
Kalit so’zlar:
anatomik tuzilmalar, zamonaviy til, chet tili, ona tili, xalqaro
til, jahon tili, o’lik til, o’zlashma so’zlar, so’z yasalishi
Hozirgi kunda O’zbekistonda tibbiy sohaga katta e’tibor qaratilayotgani
chet ellik talabalarni ham yurtimizda tahsil olishlari uchun jalb etmoqda va bu
tibbiyotga yo’naltirilgan oliy ta’lim muassasalarida xorijlik talabalar sonining
oshishiga sabab bo’lmoqda. Shu bilan birga bu sohada xalqaro aloqalar va
axborot almashishining kengayishi natijasida tibbiy terminologiya global
miqyosda bir xil va o‘zaro tushunarli bo‘lishi muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Tibbiy terminlar ko‘pincha lotin va nemis tillaridan olingan bo‘lib, ular
meditsinaning asosiy atamalarini tashkil etadi. Shu bois, lotin va nemis
tillaridagi tibbiy terminlarni o‘rganish, ularning qiyosiy tahlili orqali tibbiy tilni
o‘rgatishda muhim rol o‘ynaydi. Roman va german tillari bolgan davlatlarda
shifokorlar lotin tili me’yoriy grammatikasiga e’tibor qaratmay, asosan lotin
tiliga oid xalqaro atamalarni yozadilar. Nemis tilidagi ko’pgina so’zlar lotin
tilidan o’zlashgan bo’lib bu terminlarni o’rganish, yod olish va eslab qolish chet
ellik talabalar uchun deyarli qiyinchilik tug’dirmaydi. Ba’zi so’zlarni tarjima
qilishga ham hojat qolmaydi. Ayniqsa, anatomik tuzilmalar, kasallik nomlari va
ularning simptomlari, shuningdek, jarrohlik amaliyotlariga oid so‘zlar ko‘pincha
lotin va nemis tillarida bir xil shaklda mavjud. Bu esa o’qituvchilarga dars
jarayonida ko’plab engilliklar yaratadi.
Lotin tili grammatikasi o‘zining qat’iy sintaktik tuzilishi bilan tanilgan
bo‘lsa, nemis tili ham ancha murakkab sintaksisga ega. Biroq, tibbiy terminlar
shaklida ko‘plab lotin tilidan olingan so‘zlar o‘ziga xos grammatik o‘zgarishlarga
uchraydi. Masalan, lotin tilidagi "arteria" (arteriya) so‘zi nemis tilida "Arterie"
shaklida ishlatiladi.
Ba’zi hollarda, lotin tilidagi bir nechta atamalar nemis tilida
o‘zgacha shaklda qo‘llanilishi mumkin. Misol uchun, "vena" (vena) so‘zi lotin
tilida keng qo‘llanilsa, nemis tilida "Vene" shaklida ishlatiladi. Biroq ba’zan lotin
tilidagi atama va nemis tilidagi ekvivalenti o‘rtasida nozik semantik farqlar
mavjud bo‘lishi mumkin.
SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
8
Lotin tili va nemis tilida ko‘plab anatomik atamalar bir xil asosga ega.
Ko‘plab anatomik so‘zlar lotin tilidan to‘g‘ridan-to‘g‘ri olingan yoki unchalik
katta o‘zgarishlarga uchramagan. Misol tariqasida:
Lotincha: “musculus”
– mushak
Nemischa: “Muskel”
– mushak
Bu so‘zlar o‘rtasida etimologik yaqinlik aniq ko‘rinadi. Lotincha “musculus”
so‘zi “kichik mushak” degan ma’noni anglatadi, bu esa nemischa “Muskel”
so‘zining kelib chiqishiga asos bo‘lgan.
Yana bir misol:
Lotincha: “cor”
– yurak,
"ventriculus"
– oshqozon
Nemischa: “Herz”
– yurak,
"Magen"
– oshqozon
Garchi bu so‘zlarning etimologiyasi farq qilsa-da, ikkalasi ham organlarni
ifodalaydi va tibbiyotda bu so‘zlar bir xil ma’noga ega.
Ko‘plab kasalliklar nomlari ham lotin va nemis tilida o‘xshash shaklda
ishlatiladi. Masalan:
Lotincha: “pneumonia”
– o‘pka yallig‘lanishi
Nemischa: “Pneumonie”
– o‘pka yallig‘lanishi
Bu so‘zlar lotin tilidan olingan bo‘lib, nemis tilida ham aynan shu ma’noni
anglatadi. Yana bir misol:
Lotincha: “tuberculosis”
– sil kasalligi
Nemischa: “Tuberkulose”
– sil kasalligi
Ikkala so‘z ham o‘xshash tarzda ishlatiladi va tuberkulyoz kasalligi haqida
so‘z yuritadi.
Bu so‘zlar etimologik jihatdan juda o‘xshash bo‘lib, ikkalasi ham og‘riqni
kamaytirish uchun ishlatiladigan dori vositalarini anglatadi.
Tibbiy terminlarni o‘rganish jarayonida lotin va nemis tillarining qiyosiy
tahlili talabalarga bir nechta foydali imkoniyatlarni taqdim etadi:
1.
Tushunishni osonlashtiradi
Lotin va nemis tillarining tibbiy
atamalaridagi o‘xshashliklar va farqlarni tahlil qilish, o‘quvchilarga bu
terminlarning ma’nosini yaxshiroq tushunishga yordam beradi. Bu, ayniqsa,
o‘zgaruvchan va murakkab atamalarni o‘rgatishda samarali bo‘ladi.
2.
Ko’proq tillarni o‘rganishga yordam beradi
Lotin va nemis
tillaridagi atamalarni bilish, talabalarga boshqa tillarda (masalan, ingliz tilida)
tibbiy terminlarni o‘rganishda yordam beradi. Ko‘plab inglizcha atamalar ham
lotin va nemis tillaridan kelib chiqqan bo‘lib, buni o‘rganish o‘quvchiga boshqa
tillarda tibbiy atamalarni osonlashtiradi.
SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
9
3.
Metodologik yondashuv
Tibbiy terminlarni o‘rgatish jarayonida
qiyosiy tahlil metodlarini qo‘llash, talabalarning bilimini mustahkamlashga
yordam beradi. Har bir tilni o‘rganish metodologiyasining o‘ziga xos jihatlari
mavjud, shuning uchun lotin va nemis tillarining tibbiy terminologiyasini
o‘rgatishda aniq metodlar ishlab chiqish muhim.
Lotin va nemis tillaridagi tibbiy terminlarning qiyosiy tahlili, talabalarga
ilmiy va tibbiy atamalarni yanada chuqurroq o‘rganish imkonini beradi.
O‘xshashliklar va farqlarni tahlil qilish, nafaqat tibbiyot sohasida, balki
tilshunoslikda ham qiziqarli va foydali metodologiyalardan biridir. O‘ziga do‘st
bo‘lgan har bir yosh o‘quvchi zamonaviy tillarni o‘rganishda lotin tilidan
foydalanishi maqsadga muvofiqdir. Bu o‘rganish jarayoni tibbiyot
mutaxassislarini yuqori malakali va bilimdon qilishda muhim rol o‘ynaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Сохиба Маллаевна Нормуродова, Тиббий атамаларни шакллантириш
усуллари, Science and education, scientific journal, issn 2181-0842, volume
3, issue 11, november 20222.
2. Yorova Sayora Karimovna, Aytmuratova Perxan Kenjabaevna,
Esanova Maftuna Bakhodirovna, Normurodova Sohiba Mallaevna. (2023).
Phraseological units in the medical field of english and uzbek cultures.
development
and
innovations
in
science,
2(2),
10–13.
https://doi.org/10.5281/zenodo.76085933.
3. Mardanovich M. Z. The place of problematic and heuristic methods in the
process of teaching latin and medical terminology //Web of Scientist:
International Scientific Research Journal. –2022. –Т. 3. –No. 3. –С. 587-591.
4. Maxmudov Z. M. Lotin tili va tibbiyot terminologiyasi fanini o’qitishda
zamonaviy pedagogik texnologiyalardan unumli foydalanish istiqbollari
//Urganch davlat universiteti,“Ilm sarchashmalari. –С. 118-120.
5. Zafar M., Bobur S., Dilmurod B. O. R. Scientific and pedagogical basis of
teaching the theory of decisions in school chemistry //International Journal of
Philosophical Studies and Social Sciences. –2021. –Т. 1. –No. 3. –С. 192-196.
6. Mardanovich M. Z., Salimovich S. B., Arzimurodovich B. D. Modern Methods of
Teaching Latin and Medical Terminology in Uzbekistan //International
Journal of Development and Public Policy. –2021. –Т. 1. –С. 5.
7. Мухаммедова, Ф. Р. (2016). Художественный перевод как искусство.
Наука, техника и образование, (2 (20)), 136-137.
8. Аюпова, Д. И., & Мухаммедова, Ф. Р. (2013). Гёте: идеи натурфилософии.
Молодой ученый, (7), 472-474.
SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
10
9. Мухаммедова, Ф. Р. (2014). О методах, применяемых для активизации
самостоятельной работы студентов. Молодой ученый, (10), 406-408.
10. Мухаммедова, Ф. Р. (2020). Некоторые вопросы обучения немецкому
языку как второму иностранному языку. Проблемы педагогики, (2 (47)),
104-105.
11. Мухаммедова, Ф. Р. (2018). Стратификации немецкого языка.
Достижения науки и образования, 1(8 (30)), 67-68.
12. Мухаммедова, Ф. Р. (2017). Применение регионального компонента на
занятиях немецкого языка. Научный журнал, (4 (17)), 103-104.
13. Газиева, З. Ю., Каримбердиева, У. Х., Абдусаттарова, С. С., & Худайкулов,
Ш. Х. (2021). Эффективность применения восстановительных средств в
спорте. Academic research in educational sciences, 2(1), 333-342.
14. Абдурахманов, К. Х., Шерназаров, Ф. Х., Худайкулов, Ш. Х., & Файзиев, О.
А. (2022). Отношения студентов к формированию здорового образа жизни.
In VolgaMedScience (pp. 400-401).
15. Газиева, З. Ю., & Худайкулов, Ш. Х. (2017). ОСОБЕННОСТИ ПРОВЕДЕНИЯ
ВРАЧЕБНОГО КОНТРОЛЯ НА ЗАНЯТИЯХ СПОРТОМ И ФИТНЕСОМ.
16. Турсунов, Н. Б., & Худайкулов, Ш. Х. (2017). ЭФФЕКТИВНОСТЬ
ПРИМЕНЕНИЯ ПРЕПАРАТА" ЭКСУМИД" В СПОРТИВНОЙ ПРАКТИКЕ.
Научное знание современности, (5), 323-327.
