SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
51
VIRTUAL OLAMDAGI O‘ZBEK ISMLARINING LEKSIK VA SEMANTIK
TABIATI
Sh.B.Mustafayev
O’qituvchi, mustaqil izlanuvchi,
O’zbekiston davlat jahon tillari universiteti, Toshkent
+998933438265
https://doi.org/10.5281/zenodo.15128605
Abstract:
The transition between the 20th and 21st centuries marked the
rapid integration of computer technologies, shaping new communication
processes. Virtual onomastics, the use of personal names in virtual interactions,
reveals distinct linguistic features. This paper examines the structure, thematic
categories, and linguistic characteristics of nicknames used in Uzbek virtual
communication. Anthropomorphic, mixed, appellative, and alphanumeric
patterns are identified, highlighting tendencies toward anonymity and
individuality. The analysis of virtual communication sheds light on the interplay
between the Uzbek language and international linguistic practices.
Keywords:
virtual communication, onomastics, nicknames, anonymity,
uzbek language.
XX va XXI asrlar chegarasi kompyuter texnologiyalarining jadal kirib kelishi
bilan belgilandi. Shu munosabat bilan kompyuter orqali amalga oshiriladigan
yangi aloqa turi - kompyuter vositasidagi kommunikatsiya haqida gapirish
o'rinli. Olimlar orasida bu hodisaning nomlash va farqli xususiyatlarini ajratib
ko'rsatish bo'yicha yagona fikr yo'q: Internet diskurs (N. A. Axrenova 2009, L. R.
Diasamidze 2010, M. S. Rijkov 2010, G. N. Trofimova 2004), virtual diskurs (O. V.
Lutovinova 2009), elektron diskurs (P. E. Kondrashov 2004), kompyuter
diskursi (E. N. Galichkina 2001, A. I. Samaricheva http), tarmoq diskursi (N. L.
Morgun 2002), internet kommunikatsiyasi (E. I. Goroshko 2009, N. V. Tselepidis
2009), virtual kommunikatsiya (N. G. Asmus 2005), elektron kommunikatsiya
(V. A. Maslova 2008, F. O. Smirnov 2004), kompyuter kommunikatsiyasi (M.
Kastels 2004), tarmoq kommunikatsiyasi (N. G. Bagdasaryan 2001), kompyuter
vositasidagi kommunikatsiya (I. N. Rozina 2007, E. M. Chuxarev 2008, D. Crystal
2001, S. Herring).
Internet kommunikatsiyasining rivojlanishi shaxsiy nomlarning keng
qo'llanilishiga olib keldi. Virtual onomastika - bu shaxsiy nomlarning alohida
faoliyat sohasi bo'lib, kompyuter vositasidagi kommunikatsiya sharoitida zarur
bo'lgan qo'shimcha nomlash tizimi hisoblanadi [1]. Virtual antroponimikon - bu
virtual maydondagi atoqli nomlar (odamlarning ismlari) majmuidir. Virtual
SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
52
muloqotda atoqli nomlarning quyidagi shakllari farqlanadi: login, domen nomi,
nikonim (nik, nikname, username).
Login - kompyuter tizimiga kirish huquqini olishda foydalanuvchini
identifikatsiya qiladigan belgilar ketma-ketligi. Loginga faqat login egasi va
server biladigan maxfiy ma'lumot - parol ilova qilinadi (adminloginname, iablo,
lochin, axrorova12).
Domen nomi - bu sayt nomini bildiruvchi yoki elektron pochta qutilari
nomlarida ishlatiladigan ma'lum harflar ketma-ketligi (ok.ru, facebook.com,
x.com, umail.uz).
Nikonim (nikname, nik, username) - onlayn muloqot, chatda ishlatiladigan
nom (Bulbulcha, diablo, Bekzod Shukurov, qotil1995).
Bir qator olimlar (N. G. Asmus 2005, E. G. Brunova 2009, P. E. Kondrashov
2004, L. V. Samoylenko 2010, Yu. V. Chepel 2009) nikni taxalluslar toifasiga
kiritib, uni sun'iy maqsadli o'z-o'zini nomlash natijasida yaratilgan to'qima
noasosiy nom sifatida belgilaydilar. K. V. Ovcharovan nikni rasmiy nom bilan
mos kelmaydigan laqab sifatida, ismning alohida shakli sifatida ko'rib chiqadi
[2]. Nik o'zining xususiyatlari tufayli bir qator belgilari bo'yicha laqab va taxallus
bilan yaqinlashadi. Nikname – kommunikant tomonidan mavjud nomlar
orasidan tanlanadigan yoki muloqot uchun o’ylab topiladigan soxta laqabdir.
O’zbek virtual muloqotida ham niklardan foydalanish tobora urfga
kirmoqda. O’zbek virtual kommunikantlari virtual muloqotga kirish jarayonida
o’zlariga u yoki bu ismdan foydalanish, o’z shaxsini yashirish maqsadida to’qima
nomlarni o’ylab chiqarish, boshqa virtual ishtirokchilarning diqqatini tortish
uchun g’ayritabiiy nomlardan foydalanish, nik tanlashda nafaqat o’z lug’at
boyligiga, balki xorijiy ismlarga murojaat qilish, niklarda multfilm qahramonlari,
turli filmlar personajlari va boshqa nomlaridan foydalanish, userneym tarkibiga
turli xil belgilar ishlatishi mumkin. Umaman olganda, chatlarning onomastik
makonida niklarning quyidagi strukturaviy turlarini ajratishimiz mumkin:
Antroponimik,
mavjud
antroponimning
rasmiy
o'zgartirilishiga
asoslangan (MukkaramSodiqova, Og’aBEK, Akmalnur);
aralash, antroponimik va umumiy elementlardan tashkil topgan (Ozo93,
XuLLigAN_Anvar, dili_creative);
apellyativ, faqat turdosh elementlardan tashkil topgan (SexrliQizaloq,
Oq_MERSdagi_shaxzoda, moi et toi);
harf-raqamli (Dxx~BrB, 99892344324Qil, K_15).
O’zbek virtual nomlarining fonetik, strukturaviy-grafik va orfografik
xususiyatlarini ko'rib chiqish quyidagilarni aniqlashga imkon berdi:
SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
53
a) bir so'zli nikneymlar guruhi ustunlik qiladi (Akbar, Fozil, Muxarram);
b) niklarning grafik ko'rinishida lotin o'rniga kirill alifbosining ko’proq
ishlatilishi, ingliz va o’zbek hamda rus va o’zbek so'zlarining aralashuvi, kirill va
lotin alifbosining erkin birikishi keng qo'llaniladi, bu ingliz tilining dunyoda fan,
texnika va internet texnologiyalari tili sifatida tarqalishi bilan bog'liq (Сабирова
Тамила, Акбар, Мубашира Mubashira, Shokhrukh Nigmatov, Persona
Importante, ProgramistJoxa);
c) e'tiborni jalb qilish maqsadida niklarda ko'pincha grafik belgilar
qo'llaniladi, o’zbek tilining amaldagi orfografik me'yorlariga ataylab e'tiborsizlik
(errativ) kuzatiladi, masalan, temurmirzayev (ism va familiya bo'sh joysiz
yozilgan), ShoXa, Musta5, ::Oypupukcha::;
d) nikning o'rtacha uzunligi - asosan ikki-uch bo'g'in (Farhod, Malika,
Нилуфар, Нафосат, Shakhriyor).
Tahlil davomida niklarni tematik belgisiga ko’ra quyidagi guruhlarga bo’lib
chiqdik: 1) atoqli otlarni bildiruvchi 2) inson ruhiy holatini bildiruvchi 3) inson
xarakterini bildiruvchi 4) kasbiy faoliyatni bildiruvchi 5) inson qiziqishlari,
xohishlarini bildiruvchi 6) geografik nomlar 7) jinsni bildiruvchi 8) anonim
niklar. Atoqli otlarni bildiruvchi niklar foiz nisbatida ko’pchilikni tashkil etdi.
Tadqiqot davomida ko’ngilochar saytlar (uForum.uz), ijtimoiy tarmoqlar
(fb.com, x.com, ok.ru), media platformalari (youtube.com, tiktok.com) va
messenjerlardan (telegram, whatsapp, instagram) 400 ga yaqin nik tahlil uchun
olindi.
1) atoqli otlarni bildiruvchi (🧿HURSHID GRAND, Sukhrob Khakimov,
*Умида*, ЛайЛо)
2) inson ruhiy holatini bildiruvchi (Bedor, aSaBiY_Bek, quyoshdekyorqin,
Optimist)
3) inson xarakterini bildiruvchi (ManMan, kamtar_gina05, Aziza !romantik!)
4) kasbiy faoliyatni bildiruvchi (Умида Englisch Russisch, Akmal_teacher,
buyuk dentist, Student Arxitektor)
5) inson qiziqishlari, xohishlarini bildiruvchi (kitobsevar_2005, xayolparast,
counter-forever)
6) geografik nomlar (Ahmad samarkandskiy, Qo’qonlik, toshkanlu,
MuhayyoZaNgItInSkiY)
7) jinsni bildiruvchi (mister x, парин Мужик, Золотой Парень
👨
, mitti
xonimcha, Misses latofat, Йолгиз Йигит)
8) anonim niklar (-_-, w, ., N.M.,
╚►
◄╝
,
๑
۩۞۩
๑
๑
۩۞۩
๑
).
SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
54
O’rganishimiz davomida shunga amin bo’ldikki, o’zbek virtual muloqotida
ishtirok etuvchi virtual kommunikantlar o’zlariga nik tanlashda, ko’p hollarda
o’z ism-shariflarini asos qilib belgilashadi. Keyingi katta guruh esa o’zlarini
anonim tarzda tutishni afzal bilishadi. Buni biz hozirgi vaqtda forumlar,
ommaviy guruhlar, virtual jamiyatlar va shaxsiy sahifalarda o’rnatilgan tartib-
qoidalar har qanday anonimlikka qarshi ekanligi bilan tushuntirishimiz mumkin.
Bunda virtual lisoniy shaxs o’zini tanishtirishda haqiqiy ism-sharifini ishlatishi
mumkin yoki, aksincha, to’qima ismlardan foydalanishi mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Луговая
E.A.
Топоним
виртуального
пространства
как
культурноисторическая категория (на материале эпопеи Дж. Р.Р. Толкиена
«Властелин Колец»): дис. канд. филол. наук. - Ставрополь, 2006.189 с.
2.
Ovcharova, K. V. Electronic discourse: general characteristics // Linguistic
organization of discourse: functional and content aspects: Interuniversity. Sat. tr.
young scientists. - Krasnodar, 2004. - Issue 1. - pp. 108-113.
3.
Cуперанская A.B. Общая теория имени собственного. - М., 2007.
4.
https://elib.sfu-kras.ru/handle/2311/125278
