Сардор Аъзам
Сўнгги чорак асрда халқаро савдо ҳажмларининг жадал ошишига сабаб бўлган омиллардан бири толлинг хисобланади. Жаҳон Божхона ташки-лоти томонидан берилгаи таърифга кўра, толлинг - "божхоиа процсду-раси ҳисоблаииб, унга кўра муайяи маҳсулот импорт божларидап озод этилган ҳолда божхопа ҳудудига олиб кирилади. Ксйинчалик уушбуҳудудда қайта ишла-пиб (йиғилиб, қадокданиб, таъмирланиб ва ҳ.к.), реэкспорт қилинади"1. Бугунги купда толлинг халкдро мсх,наттақсимоти қонуниятларининг асосий та-мойили сифатида кўплаб мамлакатлар ташқи иқтисодий фаолиятида муҳим ўрин тутади. Буни ташқи савдо ҳажми бўйича дунёда етакчи бўлган Хитой мисолида ҳам кўриш мумкии. 2011 йилда Хитойда толлинг фаолияти доирасидаги экспорт ялпи экспортнинг қарийб 44 фоизини (835,4 млрд.долл.) ташкил этган бўлса, толлинг доирасидаги импорт ялпи импортнинг 26,9 фоизини (469,8 млрд-долл.) ташкил этди2. Хитойда толлинг фаолияти билан шуғулланувчи корхоналар сони 2009 йилда 126 мингтани ташкил этди. Бундай корхоналарда ишловчи аҳоли сони эса 30-40 млн. кишидан иборат бўлиб, мазкур рақам саноат тармоғида меҳнат қилаётганларнинг 20 фоизига тенг3. Толлинг корхоналарининг аксарияти хорижий инвестициялар иштирокидаги корхоналар (ХИИК) бўлга ни учуй бундай фаолиятнинг ривож топи-ши хам асосан мазкур мулкчилик шаклининг устуворлиги туфайлидир. Ўз навбати-да, толлинг жараёни ХИИКларнинг мамлакат ташқи савдосидаги улушининг кес-кин ошишига хам сабаб бўлмокда. Жумладан, 2006 йилда толлинг доирасидаги экспорт ва импортда ХИИКлар ялпи экспорт ва импортнинг тегишли равишда 84,5 ва 85,6 фоизини ташкил этган. Шунинг учун ҳам сўнгги ўн йилликда ушбу корхона-ларнинг Хитой ташқи савдосидаги улуши ўртача 55 фоизга тенг бўлди.
