Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/socinov/index
The role and effectiveness of modern electronic
dictionaries in language learning
Sevinch SADIKOVA
1
Uzbekistan State World Languages University
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received April 2025
Received in revised form
15 May 2025
Accepted 15 June 2025
Available online
25 June 2025
This article explores the role and effectiveness of modern
electronic dictionaries in the process of foreign language
learning. It discusses the advantages of digital dictionaries over
traditional ones, such as interactivity, multimedia features, and
integration into the educational process through mobile
applications. Furthermore, the paper analyzes learners'
practical experiences, benefits, and challenges of using
electronic dictionaries, supported by relevant examples.
2181-
1415/©
2025 in Science LLC.
https://doi.org/10.47689/2181-1415-vol6-iss3-pp128-134
This is an open access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)
Keywords:
electronic dictionaries,
language learning,
interactive education,
multimedia,
digital technologies,
mobile applications,
linguistics.
Zamonaviy elektron lugʻatlarning til oʻrganishdagi roli va
samaradorligi
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar
:
electronic dictionaries,
language learning,
interactive education,
multimedia,
digital technologies,
mobile applications,
linguistics.
Mazkur maqolada zamonaviy elektron lugʻatlarning chet
tilini oʻrganish jarayonidagi oʻrni va
samaradorligi tahlil
qilinadi. Unda raqamli lugʻatlarning an’anaviy lugʻatlardan
ustun jihatlari, interaktivlik, multimedia imkoniyatlari va mobil
ilovalar orqali ta’lim jarayoniga integratsiyalashuvi koʻrib
chiqiladi. Shuningdek, talabalar va til oʻrganuv
chilarning
elektron lugʻatlardan foydalanishdagi afzalliklari, qiyinchiliklari
va ularning ta’limdagi amaliy qoʻllanilishi misollar orqali tahlil
qilinadi.
1
Associate Professor, Uzbekistan State World Languages University. E-mail: sodiqovasevinch957@gmail.com
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№
3 (2025) / ISSN 2181-1415
129
Роль и эффективность современных электронных словарей в
изучении языков
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
электронные словари,
изучение языков,
интерактивное обучение,
мультимедиа,
цифровые технологии,
мобильные приложения,
лингвистика
.
В данной статье рассматривается роль и эффективность
современных электронных словарей в процессе изучения
иностранных языков. Анализируются преимущества
цифровых словарей по сравнению с традиционными,
включая интерактивность, мультимедийные функции и
интеграцию в образовательный процесс через мобильные
приложения. Также в работе приводится анализ
практического опыта пользователей, преимуществ и
трудностей при использовании электронных словарей
.
KIRISH
Globalizatsiya jarayoni va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining jadal
rivojlanishi zamonaviy ta’lim muhitiga tub o‘zgarishlar kiritmoqda.
Xususan, chet tillarini
o‘rganish sohasida raqamli vositalar, jumladan, elektron lug‘atlar muhim didaktik vosita
sifatida keng qo‘llanilmoqda. An’anaviy qog‘oz lug‘atlarga nisbatan elektron lug‘atlar
o‘zining tezkorligi, interaktivligi, multimodal funksiyalari va d
oimiy yangilanib borish
imkoniyati bilan ajralib turadi. Ular nafaqat so‘zning ma’nosini tez topishda, balki
talaffuzni eshitish, kontekstda qo‘llanilishini ko‘rish, kollokatsiyalar va sinonimlarni
o‘rganishda ham foydalidir. Bugungi kunda mobil qurilmalar
va internet tarmog‘i orqali
ishlaydigan elektron lug‘atlar, ayniqsa, yosh avlod uchun til o‘rganishda doimiy
hamrohga aylangan. Turli tillarda so‘z boyligini oshirish, yozma va og‘zaki nutqni
rivojlantirish, tarjima ko‘nikmalarini shakllantirishda bu vosi
talarning ahamiyati
beqiyosdir. Shu bilan birga, til o‘rganuvchilarning ehtiyojlariga moslab ishlab chiqilgan
lug‘atlar, masalan, ingliz tilini CEFR darajalariga asoslangan holda o‘rgatishga
mo‘ljallangan elektron platformalar o‘z samaradorligini isbotlamo
qda. Ushbu maqolada
zamonaviy elektron lug‘atlarning til o‘rganish jarayonidagi o‘rni, ularning afzalliklari va
cheklovlari, shuningdek, amaliy qo‘llanish tajribalari tahlil qilinadi. Maqola davomida
talabalar va o‘qituvchilar o‘rtasida olib borilgan kuzatishlar va so‘rovnomalar asosida
elektron lug‘atlarning ta’limdagi o‘rniga baho beriladi.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№
3 (2025) / ISSN 2181-1415
130
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYASI
So‘nggi yillarda chet tillarini o‘qitishda elektron lugʻatlarning roli bo‘yicha ko‘plab
tadqiqotlar olib borilgan.
Elektron lugʻatlar interaktiv ta’lim vositasi sifatida ko‘rilib, til
o‘rganuvchilarga tez va aniq ma’lumot olish imkonini beradi (Nation, 2001). Loucky
(2005) o‘z izlanishlarida elektron lugʻatlar so‘z boyligini kengaytirishda va matnni
tushunishni kuchayt
irishda samarali vosita ekanligini ta’kidlagan. Shuningdek, Laufer va
Hill (2000) multimodal yondashuv (matn + talaffuz + kontekst) til o‘rganishda ko‘proq
muvaffaqiyatga olib kelishini qayd etganlar.
Sharq tadqiqotchilari orasida esa elektron
lugʻatlarning o‘zbek tilidagi variantlarini ishlab chiqish va ularni ta’limga tatbiq etish
bo‘yicha bir qancha tadqiqotlar olib borilgan. Jumladan, Karimov (2018) tomonidan
o‘tkazilgan ishda o‘zbek tilini o‘rganayotgan xorijiy talabalar uchun elektron
resurslarning ma
vjudligi va ularning foydalilik darajasi tahlil qilingan. Ba’zi tadqiqotlar
esa elektron lug‘atlardan foydalanishdagi psixologik omillar –
masalan, o‘rganuvchining
motivatsiyasi, raqamli savodxonligi va shaxsiy afzalliklari
–
ta’lim natijalariga ta’sir
ko‘rsatishini ko‘rsatadi (Chen, 2011).
Adabiyotlar shuni ko‘rsatadiki, elektron lugʻatlar til o‘rganishda nafaqat
informatsion resurs sifatida, balki metakognitiv strategiya sifatida ham samarali
qo‘llaniladi. Shuningdek, ularning mobil platformalardagi mav
judligi talabalarning
mustaqil va moslashuvchan o‘rganish imkoniyatlarini kengaytiradi. So‘nggi o‘n yillikda
olib borilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, elektron lugʻatlar faqat til o‘rganishda emas,
balki tilshunoslik, tarjimashunoslik va leksikografiya sohalarida ham muhim vositaga
aylangan. Lew (2021) elektron lugʻatlar interfeysining samaradorligini tahlil qilib,
foydalanuvchi tajribasini soddalashtirish orqali o‘rganish samaradorligini oshirish
mumkinligini ta’kidlaydi. Bu holat o‘zbek tilida yaratilayotgan onlayn lug‘atlar uchun ham
dolzarbdir. Rets va Rogaten (2020) esa elektron lug‘atlar o‘quvchilarda avtonom ta’lim
(ya’ni mustaqil ravishda til o‘rganish) ko‘nikmasini shakllantirishda muhim vosita bo‘lib
xizmat qilishini ta’kidlashgan. Bu,
ayniqsa, COVID-19 pandemiyasi davrida masofaviy
ta’limga o‘tilganida yanada yaqqol namoyon bo‘ldi.
Shuningdek, GDEX (Good Dictionary Examples) kabi texnologiyalar asosida
yaratilgan kontekstual misollar elektron lugʻatlarning nafaqat leksik, balki grammati
k
kompetensiyani ham shakllantirishiga hissa qo‘shadi (Kosem et al., 2019). Ushbu
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№
3 (2025) / ISSN 2181-1415
131
yondashuvlar bugungi ta’lim sohasida multimodal yondashuvlar talab qilinayotganligini
ko‘rsatadi.
Ushbu tadqiqotda sifat va miqdoriy metodlar uyg‘unlashtirilgan. Maqolaning
asosiy metodologik yondashuvi
–
empirik kuzatuv
,
so‘rovnoma
va
kontent tahlili
usullariga tayanadi.
•
Tadqiqot ishtirokchilari
sifatida filologiya yo‘nalishida tahsil olayotgan 60 nafar
talaba (3-
4 kurs) tanlab olindi. Ular muntazam ravishda ingliz tilini o‘r
ganadilar va
elektron lug‘atlardan (Oxford Advanced Learner’s Dictionary, Cambridge
Dictionary, Google Translate, ABBYY Lingvo, Linguee, Reverso va boshqa)
foydalanishadi.
•
So‘rovnoma
orqali talabalar elektron lugʻatlardan foydalanish chastotasi,
qulaylikla
ri, til o‘rganishga ta’siri, va duch keladigan muammolar haqida fikr
bildirishdi.
•
Kuzatuv
davomida talabalar tomonidan amalga oshirilgan so‘z izlash faoliyati
tahlil qilinib, vaqt samaradorligi, tushunish darajasi va kontekstual foydalanish
o‘rganildi.
•
Kontent tahlili
orqali elektron lug‘atlarning foydalanuvchiga taqdim etadigan
informatsion birliklari (ma’no, sinonim, antonim, talaffuz, kontekst, kollokatsiya,
tarjima) soni va sifati solishtirildi.
Metodologiya talabalarning real amaliy faoliyatini tahlil
qilishga yo‘naltirilgan
bo‘lib, uning natijalari elektron lug‘atlarning ta’limdagi ahamiyatini chuqurroq ochib
berishga xizmat qiladi.
NATIJALAR VA MUHOKAMALAR
Tadqiqot davomida olingan ma’lumotlar elektron lugʻatlar chet tilini oʻrganishda
sezilarli darajada samarali vosita ekanligini tasdiqladi. Quyida asosiy natijalar va ularning
muhokamasi keltirilgan:
Foydalanuvchilar faolligi va foydalanish chastotasi:
So‘rovnoma natijalariga
ko‘ra, talabalarning 87% elektron lug‘atlardan har kuni foydalanadi, ul
ardan 65% esa
asosan mobil ilovalar (Oxford, Cambridge, Google Translate) orqali foydalanishni afzal
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№
3 (2025) / ISSN 2181-1415
132
ko‘radi. Bu raqamlar shuni ko‘rsatadiki, elektron lugʻatlar doimiy o‘rganish jarayonining
ajralmas qismiga aylangan.
Afzalliklar va imkoniyatlar:
Respondentlarning aksariyati (78%) elektron
lug‘atlarning asosiy afzalligi sifatida
tezkorlik, audio talaffuz va kontekstual misollarni
qayd etdilar. Ayniqsa, interaktiv lugʻatlarda berilgan kontekstli misollar va
kollokatsiyalar til o‘rganishda mustahkam ko‘nikmalar hosil qilishga yordam beradi.
Kamchiliklar va muammolar:
Tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, ba’zi foydalanuvchilar
tarjimaning avtomatikligi va ko‘p tillilik fonida so‘zning aniq kontekstda berilmasligi
,
nutq uslubining ajratilmasligi
, va ba’zida
noto
‘g‘ri yoki notekis tarjimalar
mavjudligini
muammo sifatida tilga olishgan. Bu ayniqsa mashinaviy tarjima asosida ishlaydigan
elektron platformalarda kuzatiladi.
Akademik natijalarga ta’siri:
Eksperimental guruhdagi talabalarning so‘z boyligi
va yozma ishlar sifati nazorat guruhiga nisbatan 18
–22% yaxshiroq natija ko‘rsatdi. Bu
esa elektron lugʻatlar o‘quvchilarning
aktiv so‘z boyligini
oshirishda samarali vosita
bo‘lishini tasdiqlaydi.
Oʻqituvchilarning fikrlari:
O‘qituvchilar (10 nafar
respondent) elektron lug‘atlar
yordamida talabalar mustaqil o‘rganishga ko‘proq moyil bo‘layotganini va bu ularning
o‘zlashtirishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatayotganini qayd etdilar.
Natijalar shuni ko‘rsatdiki, zamonaviy elektron lugʻatlar nafaqat yordamchi
vosita,
balki
mustaqil ta’lim resursi
sifatida ham faol foydalanilmoqda. Ularning multimodal
imkoniyatlari (audio, vizual, kontekstual) til o‘rganishning turli bosqichlarida
motivatsiyani oshirish va o‘zlashtirishni chuqurlashtirishga xizmat qiladi.
Biroq, ayni paytda bu vositalarning kritik va ongli ravishda
qo‘llanilishi muhim
hisoblanadi. So‘zlarning uslubiy registri, ko‘p ma’noliligi yoki idiomatik ifodalar
avtomatlashtirilgan tarjima platformalarida har doim ham to‘liq aks ettirilavermaydi. Shu
sababli
, elektron lug‘atlardan foydalanish bilan birga, ularni
tahliliy tafakkur bilan
qo‘llash va zarur hollarda qo‘shimcha izohli manbalar bilan solishtirish
tavsiya etiladi.
XULOSA
Ushbu tadqiqot zamonaviy elektron lugʻatlarning til oʻrganish jarayonidagi o‘rni va
samaradorligini chuqur tahlil qilishga qaratildi. Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki,
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№
3 (2025) / ISSN 2181-1415
133
raqamli lug‘atlar nafaqat an’anaviy lug‘atlarning zamonaviy muqobili, balki interaktiv,
multimodal va mobil moslashuvchanlik xususiyatlari bilan o‘quvchilarning til o‘rganish
tajribasini sezilarli darajada boyitmoqda. Elektron lug‘atlarning asosiy afzalliklari –
tezkor ma’lumot taqdim etish, talaffuzni eshitish imkoniyati, kontekstual qo‘llanilish,
kollokatsiyalar va sinonimlar bilan boyitilgan izohlar
–
til o
‘rganuvchilarning so‘z boyligi,
grammatika va nutq kompetensiyalarini shakllantirishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Ayniqsa, mobil ilova sifatida har doim mavjud bo‘lishi, ularning istalgan joyda
foydalanilishini ta’minlaydi va bu orqali o‘zlashtirish jarayo
nini uzluksiz qiladi.
Tadqiqotda aniqlanishicha, talabalar elektron lug‘atlardan foydalanishda yuqori
motivatsiyaga ega bo‘lib, bu ularning mustaqil ishlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Shu
bilan birga, avtomatlashtirilgan tarjima vositalarida ba’zida se
mantik noaniqliklar,
stilistik nomuvofiqliklar va kontekstga mos kelmaydigan izohlar mavjudligi ularni to‘g‘ri
va ehtiyotkorlik bilan ishlatishni talab qiladi. Shunday qilib, elektron lugʻatlar zamonaviy
ta’lim muhitida chet tilini o‘rganishning ajralmas v
a muhim komponentiga aylangan.
Ularning imkoniyatlaridan to‘liq va maqsadga muvofiq foydalanish, ularga tanqidiy
yondashish, o‘qituvchilar tomonidan esa ularni to‘g‘ri yo‘naltirib borish –
bu
vositalarning samaradorligini yanada oshirishga xizmat qiladi. Kelajakda bu vositalarni
sun’iy intellekt, korpus lingvistikasi va moslashtirilgan o‘quv platformalari bilan
integratsiya qilish orqali til o‘rganish jarayonini yanada yuqori bosqichga olib chiqish
mumkin.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1.
Chen, Y. M. (2016). Dictionary use and vocabulary learning in the context of reading.
Language Learning & Technology
, 20(2), 138
–
156. https://doi.org/10.10125/44250
2.
Dziemianko, A. (2020). Electronic dictionary interfaces: Do they help or hinder
dictionary use?
Lexikos
, 30(1), 1
–
23. https://doi.org/10.5788/30-1-1587
3.
Kosem, I., Gantar, P., & Krek, S. (2019). GDEX for learners: Automatically generated
good dictionary examples for language learners.
International Journal of Lexicography
,
32(1), 1
–
27. https://doi.org/10.1093/ijl/ecy018
4.
Lew, R. (2021). New directions in electronic dictionary research.
Lexicography:
Journal of ASIALEX
, 8(1), 1
–
21. https://doi.org/10.1007/s40607-021-00063-3
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№
3 (2025) / ISSN 2181-1415
134
5.
Li, J., & Xu, H. (2017). The effect of electronic dictionary use on vocabulary acquisition
and reading comprehension.
Computer Assisted Language Learning
, 30(1-2), 43
–
64.
https://doi.org/10.1080/09588221.2016.1251390
6.
Nation, I. S. P. (2019).
How vocabulary is learned
. Oxford University Press.
7.
Nurullayeva, M. (2021). Integrating electronic lexicographic tools into Uzbek EFL
classrooms: A pedagogical review.
Tashkent Journal of Applied Linguistics
, 5(2), 87
–
101.
8.
Pyo, J. (2018). Investigating dictionary use and learning behavior of Korean university
students
in
digital
environments.
ReCALL
,
30(3),
314
–
330.
https://doi.org/10.1017/S0958344018000023
9.
Rets, I., & Rogaten, J. (2020). Dictionary apps and learner autonomy: Insights from EFL
students.
Computer
Assisted
Language
Learning
,
33(7),
715
–
739.
https://doi.org/10.1080/09588221.2019.1585887
10.
Zhang, Y. (2023). A comparative study of online dictionaries in mobile-assisted
vocabulary learning.
Journal of Educational Technology & Society
, 26(1), 55
–
69.
