Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/socinov/index
Synergy between investigators and artificial intelligence
in the Republic of Uzbekistan
Ramzbek GOFUROV
1
Prosecutor’s Office of Chilanzar District
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received February 2025
Received in revised form
15 February 2025
Accepted 15 March 2025
Available online
25 April 2025
This article highlights the potential of artificial intelligence
technologies in the process of criminal investigation, such as
crime analysis, evidence sorting, and information processing. It
also explores the prospects of establishing a precise, efficient,
and objective investigation process through the collaboration
between investigators and artificial intelligence. The
investigative system of Uzbekistan has a solid legal foundation;
however, in practice, a number of issues indicate the necessity
of implementing information technologies, including artificial
intelligence, in this field.
2181-
1415/©
2025 in Science LLC.
https://doi.org/10.47689/2181-1415-vol6-iss2-pp
This is an open access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)
Keywords:
artificial intelligence,
investigator,
investigative process,
information,
analysis,
speed,
legality.
Ўзбекистон Республикасида терговчи ва сунъий
интеллект комбинацияси
АННОТАЦИЯ
Калит сўзлар:
cунъий интеллект,
терговчи,
тергов жараёни,
маълумот,
таҳлил,
тезлик,
қонунийлик
.
Ушбу
мақолада
тергов
жараёнида
сунъий
интеллект
технологияларининг
жиноятчиликни
таҳлил
қилиш
,
далилларни
саралаш
ва
маълумотларни
қайта
ишлашдаги
имкониятлари
,
сунъий
интеллект
ва
терговчилар
ҳамкорлигида
аниқ
,
тезкор
ва
холис
тергов
жараёнларини
шакллантириш
истиқболлари
ёритилган
.
Ўзбекистондаги
тергов
тизими
мукаммал
ҳуқуқий
асосга
эга
,
бироқ
амалий
жараёнда
қатор
муаммолар
бу
соҳада
ахборот
технологиялари
,
жумладан
,
сунъий
интеллектни
жорий
этиш
зарурлигини
кўрсатади
.
1
Senior Investigator, Prosecutor’s Office of Chilanzar District, Tashkent City
. E-mail: rambek_205@mail.ru
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№
2 (2025) / ISSN 2181-1415
129
Комбинация следователя и искусственного интеллекта
в Республике Узбекистан
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
искусственный интеллект,
следователь,
следственный процесс,
информация,
анализ,
скорость,
законность.
В
данной
статье
рассматриваются
возможности
использования технологий искусственного интеллекта в
процессе расследования преступлений, включая анализ
преступности,
сортировку
доказательств,
обработку
информации, а также перспективы формирования точного,
оперативного и объективного следственного процесса в
условиях сотрудничества следователя с интеллектуальными
системами.
Отмечается,
что
следственная
система
Узбекистана обладает прочной нормативно
-
правовой базой.
Однако в практической деятельности сохраняется ряд
проблем, что указывает на необходимость внедрения
современных информационных технологий, в том числе
искусственного
интеллекта,
в
сферу
уголовного
судопроизводства.
Замонавий жамиятда ахборот
-
коммуникация технологиялари (АКТ) ва
сунъий интеллект (СИ) тизимлари турли соҳаларда, хусусан, ҳуқуқ
-
тартибот ва суд
тизимларида кенг қўлланила бошланди. Ўзбекистонда ҳам бу йўналишда изчил
ислоҳотлар амалга оширилмоқда. Президент Шавкат Мирзиёевнинг 2024 йил
14 октябрдаги ПҚ
-358-
сон қарори билан сунъий интеллект технологияларини
2030 йилга қадар ривожлантириш стратегияси қабул қилинди. Мазкур ҳужжатга
мувофиқ, сунъий интеллект технологиялари ривожланишининг жорий ҳолати ва
хорижий мамлакатларнинг илғор тажрибаларини ҳисобга олган ҳолда
мамлакатимизда сунъий интеллектни кенг қўллаш, жадал ривожлантириш
мақсадлари, вазифалари ва устувор йўналишлари белгиланди.
Мазкур
ҳужжатга
мувофиқ,
сунъий
интеллект
технологиялари
ривожланишининг жорий ҳолати
ва хорижий мамлакатларнинг илғор тажрибаларини
ҳисобга олган ҳолда мамлакатимизда сунъий интеллектни кенг қўллаш, жадал
ривожлантириш мақсадлари, вазифалари ва устувор йўналишлари белгиланди.
Айниқса, ҳуқуқ
-
тартибот тизимида сунъий интеллектни жорий этиш нафақат
тизим самарадорлигини ошириш, балки инсон омили билан боғлиқ хатоларни
камайтириш, коррупция омилларини чеклаш ва қарор қабул қилиш жараёнида
шаффофликни таъминлаш имконини яратади. Ҳозирги кунда жиноят ишлари бўйича
тергов жараёни кўплаб маълумотлар таҳлили, далилларни йиғиш, турли шахсларни
сўроқ қилиш каби мураккаб ва масъулиятли босқичларни ўз ичига олади.
Бу жараёнда сунъий интеллект технологияларининг қўлланилиши терговчининг иш
самарадорлигини ошириб, унинг юкламасни енгиллаштириши мумкин.
Шунингдек, халқаро амалиёт шуни кўрсатмоқдаки, сунъий интеллект
нафақат техник восита сифатида, балки ҳуқуқий
-
амалий қарорларни
тайёрлашдаги ёрдамчи восита сифатида ҳам самарали ишлатилмоқда. Масалан,
АҚШ, Сингапур ва Буюк Британия каби мамлакатларда суд ва тергов органларида
маълумотларни автоматлаштириш, хавфли жиноятчиларни прогноз қилиш ва
ҳатто
айбдорлик даражасини баҳолашда сунъий интеллектдан фойдаланиш
тажрибалари кенг қўлланилмоқда.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№
2 (2025) / ISSN 2181-1415
130
Ўзбекистон Республикасида тергов фаолияти жиноят процессида муҳим ўрин
эгаллайди. Тергов –
жиноят иши доирасидаги далилларни тўплаш, таҳлил қилиш,
баҳолаш ва юридик қарорлар қабул қилишга қаратилган фаолиятдир. Мазкур жараён
жиноят
-
процессуал қонунчилик нормаларига асосан амалга оширилади.
Жиноят
-
процессуал кодекснинг 36
-
моддасида терговчи ҳақида қуйидагича
таъриф берилган: “Терговчи –
ваколатли органда ишловчи шахс бўлиб, у жиноят иши
юзасидан дастлабки терговни юритиш ва унга раҳбарлик қилиш ҳуқуқига эга”.
Терговчи тергов органининг давлат хизматчиси сифатида, жиноят
ишларини тергов қилиш билан боғлиқ жараёнларда мустақил равишда қарор
қабул
қилади ва бу қарорлар учун шахсан жавобгардир. Шу билан бирга,
унинг фаолияти қонунийлик, холислик, процессуал нормаларга риоя қилиш
тамойилларига асосланади.
Ҳозирги
кунга келиб, тергов тизимида қатор, жумладан, терговчиларнинг
юқори иш юкламаси, маълумотларни қўлда саралаш ва таҳлил қилишга кетадиган
ортиқча вақт, электрон далилларни қайта ишлашда етарли дастурий ва техник
таъминотнинг йўқлиги, хизматчиларнинг замонавий технологиялар билан ишлаш
бўйича етарли билимга эга эмаслиги каби муаммолар кузатилмоқда.
Ушбу муаммолар нафақат тергов жараёнини секинлаштиради, балки айрим
ҳолатларда
инсон ҳуқуқларининг бузилишига ҳам олиб келиши мумкин. Шу
сабабли, ахборот технологиялари, айниқса, сунъий интеллект технологияларини
тергов амалиётига жорий этиш –
бу жараёнда сифат, тезлик ва шаффофликни
таъминлаш учун муҳим восита бўлиб хизмат қилиши мумкин.
Сунъий интеллект (СИ) –
инсон ақл фаолиятини тақлид қиладиган
компьютер дастурлари ва тизимлари мажмуасидир. У инсонга хос вазифаларни:
ўрганиш, тушуниш, хулоса чиқариш, қарор қабул қилиш ва муаммоларни ҳал
этишни бажара олади. СИ илмий йўналиш сифатида ХХ асрнинг иккинчи ярмида
шаклланди ва ҳозирда нафақат техника, балки ҳуқуқ, тиббиёт, таълим, суд ва
тергов каби соҳаларда ҳам самарали қўлланилмоқда.
Сунъий интеллектнинг қуйидаги асосий турлари тергов ва суд идораларида
бир қатор ривожланган мамлакатларда кенг қўлланилиб келинмоқда:
машинали ўрганиш (Machine Learning –
ML):
компьютерлар маълумотлар
асосида ўз
-
ўзидан ўрганади ва таҳлил қилади;
табиий тилни қайта ишлаш (Natural Language Processing –
NLP):
компьютерларнинг инсон тилини тушуниши ва ишлатиши;
компьютер кўриши (Compute
r Vision):
расм, видео ва график
маълумотларни автоматик таҳлил қилиш;
эксперт тизимлар:
муайян соҳаларда мутахассисларнинг билимларига
тақлид қилувчи дастурлар;
робототехника ва автоном тизимлар:
ҳаракатланувчи қурилмаларни
бошқарувчи СИ.
СИнинг ушбу турлари жиноятчиликка қарши курашишда ва тергов
фаолиятида қўлланишга улкан имконият яратади. Масалан, АҚШда “PredPol”
(Predictive Policing) номли СИ дастури жиноятларни қайси ҳудудда, қайси вақтда
содир бўлишини олдиндан тахмин қилади. Бу тизим полициянинг патрул
фаолиятини оптималлаштиради.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№
2 (2025) / ISSN 2181-1415
131
Хитой Халқ Республикасида эса СИ асосидаги юзни таниш тизимлари
полиция кузатуви учун қўлланилади, шунингдек, “Суд қарорлари таҳлили”
дастури орқали судьяларга ҳуқуқий ечимларни тезроқ қабул қилишда ёрдам
берилади. Шунингдек, Сингапур ва Канада NLP асосидаги ҳуқуқий ҳужжатларни
таҳлил қилиш тизимлари яратилган бўлиб, судларда иш юритиш тезлиги
оширилмоқда.
Назаримизда, амалий жиҳатдан СИдан фойдаланиш қуйидаги тергов
жараёнида инсон омилига боғлиқ хатоларни камайтиришга ёрдам беради:
маълумотлар таҳлили:
катта ҳажмдаги ҳужжатлар ва далилларни тезкор ва
холис таҳлил қилиш;
айбдорлик даражасини баҳолаш:
гумон қилинувчиларнинг олдинги
ҳаракатлари, шахсий маълумотлари асосида таҳлилий хулосалар чиқариш;
аудио ва видео таҳлил:
сўроқлар, кузатув видеоларини автоматик тарзда
расшифровка қилиш ва таҳлил қилиш;
қарорларнинг
тавсиявий таҳлили:
терговчи томони дан тўғри қарор,
баённома
тузилганлигини баҳолаб бериш;
қонунбузарлик
эҳтимолини аниқлаш:
маълумотлар асосида жиноят содир
этилиши мумкин бўлган шахсларни аниқлаш.
Ўзбекистонда рақамли трансформация давлат сиёсати даражасига
кўтарилган. 2024 йилда қабул қилинган
Сунъий Интеллектни 2030 йилгача
Ривожлантириш Стратегияси
га кўра, ҳуқуқ
-
тартибот ва суд тизимларига СИ
технологиялари жорий этилиши режалаштирилган.
Таъкидлаш жоизки,
“SMART
SUD” концепцияси
–
судларда электрон иш юритиш, автоматлаштирилган қарор
таҳлил тизимларини жорий қилиш,
“E
-
TERGOV” тизими
–
тергов жараёнларини
рақамлаштириш, маълумотларни бирлаштириш ва СИ билан таҳлил қилиш орқали
самарадорликни ошириш ва
терговчиларни қайта тайёрлаш ва малака
ошириш курслари
–
СИ технологияларидан фойдаланишга мослаштирилган
ҳолда олиб бориш бугунги куннинг кўзланган мақсадидир.
Амалий таклифлар
Биз мамлакатимизда тергов фаолиятига сунъий интеллектни самарали
жорий этиш учун қуйидагиларни таклиф этамиз:
сунъий интеллектни ҳуқуқ
-
тартибот тизимида қўллаш бўйича алоҳида
қонун
қабул қилиш
, унда СИ фаолиятининг ҳуқуқий асослари, жавобгарлик
чегаралари ва шахсий маълумотларни ҳимоя қилиш нормалари аниқ белгилаб
қўйилиши
лозим.
Терговчилар учун махсус ўқув курслари ташкил этиш
, уларда
СИ тизимлари билан ишлаш, таҳлил қилиш ва этик меъёрларга риоя қилиш
кўникмалари шакллантирилади.
Пилот лойиҳалар доирасида “ақлли тергов” платформаларини жорий
этиш
, масалан, жиноят таҳлили, далиллар тизимлаштирилиши ва гумон
қилинувчилар профилини яратиш каби функцияларга эга СИ дастурлари ишлаб
чиқиш.
СИ фаолиятини мониторинг қилиш ва баҳолаш учун мустақил
экспертлар гуруҳини шакллантириш
, бу орқали СИ хулосаларининг холислиги
ва адолатга мослигини баҳолаш мумкин бўлади.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№
2 (2025) / ISSN 2181-1415
132
Юридик таълим муассасаларида “Сунъий интеллект ва ҳуқуқ” фанини
жорий этиш
, бу орқали келажакда ҳуқуқшунос ва IT мутахассислари ўртасидаги
ҳамкорликни кучайтириш мумкин бўлади.
Илмий
-
тадқиқот институтлари ҳузурида СИ ва ҳуқуқни уйғунлаштириш
бўйича марказлар ташкил қилиш
, улар янги технологияларни локал ҳуқуқий
тизимга мослаштиришда илмий асосли ечимлар тақдим этади.
Аслини олганда СИ нафақат техник восита, балки ҳуқуқий жараёнларнинг
фаол иштирокчисига айланмоқда.
Сунъий интеллект –
бу нафақат технологик
ютуқ, балки ҳуқуқий соҳадаги ислоҳотларнинг муҳим омилидир. Унинг тергов
соҳасидаги жорий этилиши, агар масъулият билан амалга оширилса, жиноятларни
тезкор ва холис тергов қилишга, инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилишга ва жамиятда
адолат тамойилларини таъминлашга хизмат қилади.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ:
1.
Ўзбекистон Республикаси Жиноят
-
процессуал кодекси, 36
-
модда.
2.
И.Ш.Тожибоев. Тергов фаолиятида замонавий муаммолар ва ечимлар.
Юридик фанлар журнали, 2022, №3.
-
Б. 45.
3.
Russell, S., Norvig, P. Artificial Intelligence: A Modern Approach, Prentice Hall,
2021.
4.
Ferguson, A.G. The Rise of Big Data Policing, NYU Press, 2017.
5.
Hao, K. How China is using AI in courts, MIT Technology Review, 2020.
6.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2024 йил 14 октябрдаги ПҚ
-
358-
сон қарори: “Сунъий Интеллектни 2030 йилгача Ривожлантириш
Стратегияси”.
