72
STOMATOLOGIYA
УДК: 616.322-031.64-002.3-07]-616-055.23
http://dx.doi.org/10.26739/2091-5845-2019-15
БАЛOГАТ ЁШИДАГИ ҚИЗЛАРДА
СУРУНКАЛИ ТОНЗИЛЛИТНИ
КОМПЛЕКС ДАВОЛАШНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
Карабаев Х.Э., Алимжонова К.Х.
Тошкент педиатрия тиббиёт институти
Аннотация
Цель:
совершенствование диагностики хрониче-
ского тонзиллита у девушек подросткового возраста.
Нами были обследованы 48 больных, которые находи-
лись на стационарном лечении в отделениях оторино-
ларингологии и детской гинекологии клиники ТашП-
МИ в 2017-2018 года. Больные были разделены на 2
группы: в 1 группу включили 32 девушек подростко-
вого возраста с хроническим тонзиллитом, во 2 группу
включили 16 девушек подросткового возраста с запо-
зданием гормоналной зрелости на фоне хронического
тонзиллита. Всем больным проводилось полное кли-
ническое обследование, опрос, обследование ЛОР-ор-
ганов, эндоскопия, микробиологическое исследова-
ние, определение количество гормонов в крови, также
проведено комплексное лечение. Исследование пока-
зало, что диагностика и комплексное лечение хрони-
ческого тонзиллита у девушек пубертатного возраста
нормализирует количество гормонов в крови, также
улучшает состояние больных.
Ключевые слова:
хронический тонзиллит, девуш-
ки подросткового возраста, гормональное исследова-
ние, комплексное лечение.
Хулоса
Тадкикотнинг максади
булиб, балогат ёшидаги
цизларда сурункали тонзиллитни даволашни такомил-
лаштириш хцсобланди. Биз 2017-2018 йиллар давоми-
да ТошПТИ клиникасининг «Оториноларингология»
булимида, хамда «Болалар гинекологияси» булимида
ётиб даволанган 48 нафар беморни такширдик. Бемор-
лар 2 гурух,га булинди. 1 гурукга 32 нафар сурункали
тонзиллити бор кизлар киритилди. 2 гурух,га 16 на-
фар сурункали тонзиллити бор жинсий етилиши орка-
да колган балогат ёшидаги кизлар киритилди. Барча
беморларда тулик клиник текшириш, сурок, ЛОР-аъ-
золари текшируви, эндоскопия, микробиологик тек-
ширув, кондаги гормонлар микдорини аниклаш утка-
зилди, хам да комплекс даволаш чоралари кулланилди.
Тадкикот шуни курсатдики, балогат ёшидаги кизларда
сурункали тонзиллитни ташхислаш ва комплекс даво-
лашни такомиллаштириш кондаги гормонлар микдо-
рини меъёрлаштиради хдмда беморлар ахдолини ях-
шилайди.
Калит сузлар:
сурункали тонзиллит, балогат ёши-
даги кизлар, гормонал текширув, комплекс даволаш.
Annotation
The aim of the study was to improve the diagnosis of
chronic tonsillitis in adolescent girls. We examined 48 pa-
tients who were hospitalized in the departments of Oto-
rhinolaryngology and Pediatric Gynecology at the clinic
of Tashkent Pediatric Medical Institute in 2017-2018. Pa-
tients were divided into 2 groups. Group 1 included 32
adolescent girls with chronic tonsillitis. Group 2 includ-
ed 16 adolescent girls with late hormonal maturity on the
background of chronic tonsillitis. All patients underwent
a complete clinical examination, survey, examination of
ENT organs, endoscopy, microbiological examination, de-
termination of the amount of hormones in the blood, also
carried out a comprehensive treatment. The study showed
that the diagnosis and complex treatment of chronic ton-
sillitis in adolescent girls normalizes the amount of hor-
mones in the blood, and also improves the condition of
patients.
Key words:
chronic tonsillitis, adolescent £irls, hor-
monal research, complex treatment.
Бугунги кунда тиббиётда катта ютукларга эриши-
шимизга қарамасдан оториноларингологияда сурун-
кали тонзиллит билан беморлар мурожаати сақланиб
қолган. Бу муаммо ҳозирги замон тиббиётининг энг
мураккаб муаммоларидан бири бўлиб қолмоқда. Буни
нафақат оториноларингологлар, балки педиатр, кар-
диолог, ревматолог, терапевт ва бошқа мутахассислар
олдидаги муаммога айланиб бўлган. Бу муаммо фақат
клиник эмас, балки умумбиологик нуқтаи назардан
кўриб чиқилиши билан асосланади, чунки бодомча
безлар сурункали яллиғланиши жараёни ривожлани-
ши асосида макро- ва микроорганизмларнинг биоло-
гик таъсир этиши ётади [2,6].
Адабиётлардан олинган маълумотларга кўра, сурун-
кали тонзиллит билан ердаги ахолининг ўртача 16%
касалланади. Ўзбекистан аҳолиси ўртасида 21%ни
ташкил этади [3]. Вирус-бактериал инфекциянинг қў-
шилиб келиши, бир меча касалликнинг қўшилиб кели-
шига сабаб бўлади. Болалар орасида бу касаллик 12-15
% ташкил қилади [1,7,8].
Репродуктив саломатлик муаммоси 2005 йилдан
бери ЖССТнинг диққат марказида бўлиб, унда ба-
лоғат ёшидаги қизларни саломатлигини муҳофаза қи-
73
ПРОБЛЕМЫ СМЕЖНЫХ СПЕЦИАЛЬНОСТЕЙ
лиш, ўсмирларга тиббий таъминотни яхшилаш, бу ре-
продуктив, интеллектуал иқтисодий ижтимоий хазина
деб аталган [4-6].
Сурункали тонзиллит оториноларингология орган-
ларида учрайдиган касалликлар ичида энг кўп ўрга-
нилгани бўлиб, ҳозирги вақтга келиб кўпгина касал-
ликларнинг сурункали тонзиллит билан боғлиқлиги
ёки у билан бирга учраши аниқланган. Бодомча бези
болаларда иммун тизимида муҳим рол ўйнаб, иммун
тизимининг периферия аъзоси ҳисобланади, ҳамда ор-
ганизмда фаол иммун хужайраларни ишлаб чиқаради-
ган асосий манбадир. Жахон адабиётларида сурункали
тонзиллитни, барча ички аъзоларга, жумладан юрак-
қон томир системасига, буйрак ва айирув системасига
таъсири кенг ёритилган. Лекин бу касалликни жинсий
тизимга, ўсиш ва ривожланишга таъсири кам ўрганил-
ган, айниқса балоғат ёшидаги қизларга таъсири хақида
адабиётларда маълумот деярли йўқ. Гарчи сурункали
тонзиллит билан оғриган ҳамма ўспиринларда икки-
ламчи жинсий белгиларни шаклланишининг кечики-
ши, бўй ва вазннинг камлиги кузатилган. Бу муаммони
ҳал этиш келажакда оналарни соғлом бўлишида катта
аҳамиятга эга [9].
Шу билан бирга, лакуналарнинг чуқур сохалари
анаэроб микроорганизмлар учун қулай шароит ҳи-
собланиб, уларнинг доимий равишда оғиз бўшлиғи-
га ажралиб туриши муҳим аҳамиятга эга [6]. Айрим
муаллифларнинг адолатли таъкидлашича, сурункали
тонзиллит (СТ) нинг келиб чиқиши ва кечишида ми-
крофлора билан бирга, микроорганизм ҳам мухим
ўрин тутади. Яллиғланиш учоғинииг шаклланиши ми-
кроорганизм реактивлигининг ўзгариши билан бирга
кечади. Қон томонидан бўладиган комплекс реакция-
лар организмдаги бириктирувчи тўқима ва органлар
системасидаги ўзгаришлардан далолат беради [7].
Сурункали тонзиллит нейроэндокрин ўзгаришларга
ҳам олиб келиши мумкин. Буларга семириш ёки озиш,
иштаханинг бузилиши, гипергидроз, хайз циклининг
ўзгариши, жинсий қувватнинг сусайиши каби белги-
лар кузатилиши мумкин.
Сурункали тонзиллит қизларда репродуктив систе-
манинг шаклланишига ҳам таъсир қилади. Сурункали
тонзиллитнинг компенсация формасидан декомпен-
сация формасига ўтиш кўпинча 8-10 ёшда (адренархе
даврига) ва 12-14 ёш (менархе даврига) тўғри келади
[9].
Гипофизар буйрак усти системасининг эндокрин
функцияси фаоллиги адренархе даврига ва ҳамма ре-
продуктив системаси менархе даврига тўғри келади.
Бир неча [9] текширишларда аниқланишича, де-
компенсация формасида фертил ёшдаги аёлларда ре-
продуктив системанинг бузилиши кузатилади. Бу ўз-
гаришлар қуйидаги характердаги бузилишларга олиб
келади: фолликула стимулловчи, лютенизацияловчи,
лютеотроп, соматотроп, адренокортикотроп ва тире-
отроп гормонлардаги ўзгаришлар, бачадондан қон ке-
тиш белгилари, гипоменструал синдром ва марказий
генезнинг аменореясига олиб келиши мумкин. Хоми-
ладорликда сурункали тонзиллит билан оғриш кўпин-
ча патологиянинг ривожланишига олиб келади. Хоми-
ладорларда хомиланинг эрта ва кечки бола тушиши,
муддатдан олдинги туғруқ кузатилиши мумкин.
Кўпгина олимлар сурункали тонзиллит билан оғри-
ган пубертат ёшидаги қизларни отоларинголог ва ги-
неколог диспансер назоратида бўлиши керак деб ай-
тишади.
Тадкикотиииг максади
бўлиб, балоғат ёшидаги
қизларда сурункали тонзиллитни ташхислашни тако-
миллаштириш ҳисобланди.
Материал ва усуллар
Биз 2017-2018 йиллар давомида ТошПТИ клини-
касининг «Оториноларингология» бўлимида, хамда
«Болалар гинекологияси» бўлимида ётиб даволанган
48 нафар беморни такширдик. Кузатувимизда сурун-
кали тонзиллитнинг ҳар хил формаси билан оғриган 9
ёшдан 16 ёшгача қизлар олинди. Беморлар 2 гурухга
бўлинди. 1 гурухга 32 нафар сурункали тонзиллити
бор қизлар киритилди. 2 гурухга 16 нафар сурункали
тонзиллити бор жинсий етилиши орқкада қолган ба-
лоғат ёшидаги қизлар киритилди. Барча беморлар ҳар
томонлама кўриб чиқилди. Уларда тўлиқ клиник тек-
шириш, суроқ, ЛОР-аъзолари текшируви, эндоскопия,
микробиологик текширув, қондаги гормонлар миқдо-
рини аниқлаш ўтказилди. Барча рақамли материаллар
вариацион статистика усули билан қайта ишланди,
Стьюдент критерийси ёрдамида маълумотлар ишонч-
лилиги текширилди, ҳамда Microsoft Excel 2016 ёрда-
мида статистик тахлил ўтказилди.
Тадкикот натижалари
Бизнинг кузатувимизда бўлган беморлар ҳар томон-
лама текширувдан ўтказилди. 1 гурух, беморларнинг
18 нафарида сурункали тонзиллитнинг оддий шакли,
10 нафарида сурункали тонзиллитнинг токсик-аллер-
гик шакли 1-даражаси, 4 нафарида сурункали тонзил-
литнинг токсик-аллергик шакли 2-даражаси аниқлан-
ди. 2 гурух беморларнинг 3 нафарида сурункали
тонзиллитнинг оддий шакли, 7 нафарида сурункали
тонзиллитнинг токсик-аллергик шаклнинг 1-даража-
си, 6 нафарида сурункали тонзиллитнинг токсик-ал-
лергик шаклининг 2 даражаси аниқланди.
Анамнез маълумотларига тахлил қилинганда, 1
гурух беморларнинг 11 (34,4%) нафарида грипп, 15
(46,9%) нафари камқонлик, 15 (46,9%) нафари ри-
нит, 16 (50%) нафари синусит, 8 (25%) нафари кари-
ес, 6 (18,7%) нафари бронхит, 2 гурух беморларнинг 7
(43,7%) нафарида грипп, 7 (43,7%) нафари камконлик,
9 (56,2%) нафари ринит, 7 (43,7%) нафари синусит, 3
(18,7%) нафари кариес, 3 (18,7%) нафари бронхит ут-
казганлиги аникланди.
Купинча беморлар шикоятлари сурункали тонзил-
литнинг кечиши билан боғлик бўлди, яъни 1 гурух
74
STOMATOLOGIYA
беморларининг 87%и томодаги оғриққа, 76%и ютин-
ганда дискомфортга, 62%и оғиздан нохуш хид кели-
шига, 34%и буғимларда оғриққа, 22%и тана харорати
ошишига, 48%и холсизликка шикоят қилди. 2 гурух
беморларнинг 92%и томоқда оғриққа, 88%и ютинган-
да дискомфортга, 78%и оғиздан нохуш хид келишига,
47%и бўғимларда оғриққа, 38%и тана харорати оши-
шига, 62%и холсизликка шикоят қилди.
ЛОР-аъзоларини эндоскопик текшируви натижала-
рига кўра, 1 гурух беморларнинг 24 (75%) нафарида
йирингли ёки казеоз йирингли тугунлар, 26 (81,2%)
нафарида Гизе белгиси, 21 (65,6%) нафарида Зак бел-
гиси, 10 (31,2%) нафарида Преображенский белгиси, 8
(25%) нафарида лимфа тугунлари катталашганлиги, 2
гурух беморларнинг 16 (100%) нафарида йирингли ёки
казеоз йирингли тугунлар, 15 (93,7%) нафарда Гизе
белгиси, 13 (81,2%) нафарда Зак белгиси, 15 (93,7%)
нафарда Преображенский белгиси, 11 (68,7%) нафарда
лимфа тугунлари катталашганлиги аниқланди.
Микробиологик текширув натижасида 1 гурух бе-
морларнинг 17 нафарида Heamophilus infl uenza, 8
нафарида Streptococcus pyogenes, 14 нафарида Staph-
ylococcus aureus, 6 нафарида Chlamidia pneunoniae, 5
нафарида Mycoplasma pneumoniae, 6 нафарида Can-
dida albicans, 24 нафарида микроблар ассоциацияси,
2 гурух беморларнинг 8 нафарида Heamophilus infl u-
enza, 4 нафарида Streptococcus pyogenes, 6 нафарида
Staphylococcus aureus, 3 нафарида Chlamidia pneuno-
niae, 2 нафарида Mycoplasma pneumoniae, 3 нафарида
Candida albicans, 12 нафарида микроблар ассоциация-
си аникланди.
Қондаги гормонлар миқдори текширилганда, 1 гу-
рух беморларида ФСГ миқдори ўртача 12,5±1,3, ЛГ
миқдори ўртача 10,6±1,2 эканлиги, 2 гурух беморла-
рида эса ФСГ миқдори ўртача 12,0±1,2, ЛГ миқдори
ўртача 11,4±1,3 эканлиги аниқланди.
Беморларда сурункали тонзиллитнинг кечиш дара-
жаси ва кўрсатма бўйича жаррохлик амаллари ўтка-
зилди, яъни 8 нафар беморда умумий оғриқсизланти-
риш остида тонзиллэктомия амалиёти бажарилди.
Комплекс даволаш тарзида барча беморларга 10 кун
давомида танглай муртакларини ювиш, люголь эрит-
маси билан артиш, махаллий физиотерапевтик муо-
лажалар, десенсибилизацион даво, антибиотиклар,
хамда 30 кун давомида иммуномодуляторлар тавсия
этилди.
Даволашдан сунг 1 гурух беморларининг 22%и
томоқда оғриққа, 32%и ютинганда дискомфортга,
21%и оғиздан нохуш хид келишига, 16%и бўғимлар-
да оғриққа, 4%и тана харорати ошишига, 22%и хол-
сизликка шикоят қилди. 2 гурух беморларнинг 28%и
томовда оғриққа, 27%и ютинганда дискомфортга,
28%и оғиздан нохуш хид келишига, 20%и бўғимларда
оғриққа, 7%и тана харорати ошишига, 32%и холсиз-
ликка шикоят килди.
Кайта ўтказилган микробиологик текширув нати-
жасида 1 гурух беморларнинг 3 нафарида Heamophilus
infl uenza, 5 нафарида Staphylococcus aureus, 7 нафари-
да микроблар ассоциацияси, 2 гурух беморларнинг 1
нафарида Heamophilus infl uenza, 2 нафарида Staphy-
lococcus aureus, 4 нафарида микроблар ассоциацияси
аниқланди.
Қондаги гормонлар миқдори қайта текширилганда,
1 гурух беморларида ФСГ миқдори ўртача 10,1 ±0,8,
ЛГ миқдори ўртача 8,7±0,6 эканлиги, 2 гурух бемор-
ларида эса ФСГ миқдори ўртача 10,0±0,7, ЛГ миқдори
ўртача 8,5±0,5 эканлиги аниқланди.
Шундай килиб, хулоса қилиб айтиш мумкинки, ба-
лоғат ёшидаги қизларда сурункали тонзиллитни таш-
хислаш ва комплекс даволашни такомиллаштириш
кондаги гормонлар миқдорини меъёрлаштиради ҳамда
беморлар ахволини яхшилайди.
Адабиётлар
1. Абдулкеримов Х.Т., Карташова К.И., Давыдов Р.С.
и др. Сравнительная оценка эффективности ле-
чения пациентов с субкомпенсированной формой
хронического тонзиллита антисептическим сред-
ством растительного происхождения в комплексе
со стандартной консервативной терапией: ре-
зультаты открытого рандомизированного иссле-
дования // Вестн. оториноларингол. – 2018. – №3.
– С. 45-49.
2. Владимирова Т.Ю., Барышевская Л.А., Лямин А.В.
и др. Возможности применения антибактери-
альных средств при хроническом тонзиллите //
Вестн. оториноларингол. – 2017. – №2. – С. 55-59.
3. Колесникова О., Пособило Е. Микробный пейзаж
нёбных миндалин при обострении хронического
тонзиллита // Врач. – 2017. – №11. – С. 49-52.
4. Начаров П., Рязанцев С. Этиологическая и пато-
генетическая диагностика хронического тонзил-
лита // Врач. – 2018. – №3. – С. 26-29.
5. Abu Bakar M., McKimm J., Haque S.Z. et al. Chronic
tonsillitis and biofi lms: a brief overview of treatment
modalities // J. Infl amm. Res. – 2018. – Vol. 11. – P.
329-337.
6. Dapefrid A, Lundstrom В, Тапо К. Prevalence of Fu-
sobacterium necrophorum in tonsils from patients
with chronic tonsillitis // Acta Otolaryngol. – 2017.
– Vol. 137, №3. – P. 297-301.
7. Fold E., Seemann R., Stelter K., Lill C. The effect of
tonsillotomy on chronic recurrent tonsillitis in chil-
dren // Acta Otolaryngol. – 2017. – Vol. 37, №9. – P.
992-996.
8. Kanji K., Saatci D., Rao G.G. et al. Antibiotics for
tonsillitis: should the emergency department emulate
general practice? // Clin. Pathol. – 2016. – Vol. 69,
№9. – P. 834-836.