Barkamol avlod ta’lim-tarbiyasida o‘qituvchi pedagogik mahoratinng o'rni

CC BY f
123-130
16
Поделиться
Мирмахмудова, А., & Мирзаева , М. (2023). Barkamol avlod ta’lim-tarbiyasida o‘qituvchi pedagogik mahoratinng o’rni. Узбекистан – стратегия 2030 с точки зрения молодых ученых: экономика, политика и право, 1(1), 123–130. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/strategy-2030-young-scientists/article/view/28700
Азиза Мирмахмудова, Национальный университет Узбекистана имени Мирзо Улугбека
студент 4 курса
Мадина Мирзаева , Национальный университет Узбекистана имени Мирзо Улугбека
студент 4 курса
0
Цитаты
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Mazkur maqolada o‘qituvchi-pedagoglarning shaxs ma’naviy kamoloti, yosh avlodni hozirgi zamon talablarida tarbiyalash va zamonaviy bilimlar bilan qurollantirishda pedagogik mahoratini o‘rni haqida fikr-mulohazalar berilgan.


background image

170

BARKAMOL AVLOD TA’LIM-TARBIYASIDA O‘QITUVCHI PEDAGOGIK

MAHORATINNG O'RNI

Mirmaxmudova Aziza Ozodjon qizi,

Mirzayeva Madina Ma’murjon qizi

O‘zMU 4-bosqich talabalari E-mail:

jamshid yusubov@mail.ru

Annotatsiya.

Mazkur maqolada o

qituvchi-pedagoglarning shaxs

ma’naviy kamoloti, yosh avlodni hozirgi zamon talablarida tarbiyalash va

zamonaviy bilimlar bilan qurollantirishda pedagogik mahoratini o

rni haqida

fikr-mulohazalar berilgan.

Kalit so‘zlar:

Pedagogik mahorat,kasbiy kompetentlik, o

qituvchi,

tarbiya.

O

qituvchi barkamol avlod ta’lim-tarbiyasi uchun javobgar shaxs bo

lib,

nafaqat ma’naviy-axloqiy madaniyati bilan atrofdagilarga o

rnak bo

lishi, shu

bilan birga, pedagogik mahoratini ham namoyon eta olishi, yetuk o

qituvchi

sifatida malakali kadrlarni tayyorlash ishiga o

zining munosib hissasini

qo

shishi zarur.

Pedagogik mahoratga ega bo

lish, o

qituvchi uchun ta’lim-tarbiya

samaradorligini ta’minlovchi zamin bo

libgina qolmasdan, ayni vaqtda uning

jamiyatdagi obro

-e’tiborini ham oshiradi, o

quvchilarga nisbatan hurmat

yuzaga keladi. Kasbiy mahoratni oshirish yo

lida amaliy harakatlarni tashkil

etish: pedagogik faoliyatda yo

'l qo

yilgan yoki qo

yilayotgan xatolardan holi

bo

lish, o

quvchilar, hamkasblar hamda ota-onalar bilan munosabatda

muvaffaqiyatlarga erishish imkoniyatini yaratadi.

Pedagogik mahorat nima? Uning mohiyati nimalardan iborat? Ularni

egallash uchun nimalarni bilish kerak? Hozirgi zamon pedagogikasi va

psixologiyasi «pedagogik mahorat» tushunchasiga turlicha izoh beradi.

Jumladan, “Pedagogik ensiklopediya”da quyidagicha izohlangan: “O‘z

kasbining mohir ustasi bo‘lgan, yuksak darajada madaniyatli, o‘z fanini chuqur

biladigan, yondosh fanlar sohalarini yaxshi tahlil eta oladigan, tarbiyalash va


background image

171

o‘qitish uslubiyatini mukammal egallagan mutaxassis”[5]. Ushbu ta’rifning

mohiyatidan kelib chiqib o‘qituvchining pedagogik mahorati tushunchasi

mazmunini shunday izohlash mumkin:

1. Madaniyatning yuqori darajasi, bilimdonlik va aql-zakovatning

yuksak ko‘rsatkichi.

2. O‘z faniga doir bilimlarning mukammal sohibi.

3. Pedagogika va psixologiya kabi fanlar sohasidagi bilimlarni

puxta

egallaganligi, ulardan kasbiy faoliyatida foydalana olishi.

4. O‘quv-tarbiyaviy ishlar metodikasini mukammal bilishi.

O‘qituvchilarning

bolalar

bilan

ma’naviy

madaniyatini

shakllantirishning eng yaxshi namunasini izlash, shu asosida tarbiyachi

ishining hayotiy me’yor va qadriyatlarini aniqlash o‘quvchining tarbiya

jarayonidagi faolligini ta’minlashga olib keladi. Dunyoqarashi hali to‘la-to‘kis

shakllanmagan bolalar uchun kattalarning hayotiy tajribalari, ularning shaxsiy

namunalari tarbiyaviy ta’sir kuchiga ega.

“Pedagogik mahorat”- kompetentli o‘qituvchilarni tayyorlashning asosi

bo’lib, «Pedagogik mahorat» fani kasbga oid bilim va qobiliyatlarni

o‘qituvchilarda shakllantirish, ijodkorlikni tarbiyalash, mahorat, ko‘nikma va

malakalarni egallashlari uchun, pedagogik texnika, pedagogik hamkorlik,

pedagogik nazokat, nutq madaniyati to‘g‘risida ma’lumotlar berib boradi.

Pedagogik mahorat tizimi quyidagi o‘zaro bir-biri bilan bog‘liq bo‘lgan

asosiy komponentlardan iborat:

1. Pedagogik insonparvarlik talablariga bo‘ysunishi.

2. Kasbga oid bilimlarni boshqa fanlar bilan aloqadorlikda mukammal

bilish.

3. Pedagogik qobiliyatga ega bo‘lish.

4. Pedagogiktexnika sirlarini puxta egallash[6].

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev raisligida

2019-yil 23-avgust kuni xalq ta’limi tizimini rivojlantirish, pedagoglarning


background image

172

malakasi va jamiyatdagi nufuzini oshirish, yosh avlod ma’naviyatini yuksaltirish

masalalariga bag‘ishlangan videoselektor yig‘ilishida, Prezidentimiz maktab

ta'limi tizimini isloh qilish bo‘yicha mamlakatimizda amalga oshirilayotgan

islohotlar, bu borada oldimizda turgan dolzarb vazifalar haqida fikr yuritar

ekan:

“Ta’lim-tarbiya sohasida zamonaviy va

oqilona tizim yaratish, o‘qitish metodlari, ta’lim standartlari, darslik va o‘quv

qo‘llanmalarini yangilash zarurligi, bilim berishda chet eldagi ilg‘or tajribalardan

foydalanish, tarbiyada esa milliy an’ana va qadriyatlarga suyanish

muhimligini”[1] qayd etdi.

Barcha kasblar orasida o‘qituvchilik kasbi o‘zgacha va muhim ijtimoiy

ahamiyat kasb etadi. Zero, o‘qituvchi yosh avlod kamolotining me’mori,

yoshlarga ta’lim-tarbiya beruvchi insondir. Ana shu mas’uliyat o‘qituvchidan

o‘z kasbining mohir ustasi bo‘lishni, o‘quvchilarga tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatib,

ularning qiziqishi, qobiliyati, iste’dodi, e’tiqodi va amaliy ko‘nikmalarini har

tomonlama rivojlantirish yo‘llarini izlab topadigan kasb egasi bo‘lishni talab

etadi. Buning uchun doimo o‘qituvchilarning kasbiy mahoratini, ko‘nikma va

malakalarini oshirib borish, ularga har tomonlama g‘amxo‘rlik qilish, zarur

shart-sharoitlar yaratish, moddiy va ilmiy-metodik yordam ko‘rsatish,ijodiy

tashabbuskorligini muntazam oshirib borishga ko’maklashish lozim.

Davlatimiz rahbari ta’kidlaganlaridek“Bugun har bir o’qituvchi va

tarbiyachi, oliygoh domlasi ta’lim va ilm-fan sohasidagi eng so’nggi ijobiy

yangiliklarni o’quv jarayonlariga tatbiq eta oladigan, chuqur bilim va

dunyoqarash egasi, bir so’z bilan aytganda, zamonamiz va jamiyatimizning

eng ilg’or vakillari bo’lishlari kerak

[2]

.

Bugungi kunda o’qituvchi yoshlarni

g‘oyaviy - siyosiy jihatdan chiniqtirib tabiat, jamiyat, ijtimoiy hayot, tafakkur

taraqqiyoti qonuniyatlarini o‘rgatadi, mehnat faoliyatiga tayyorlab, kasb- hunar

sirlarini puxta egallashlariga ko‘maklashadi va jamiyat uchun muhim bo‘lgan

ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatlarni hal etadi.

Pedagogning kasbiy kompetentligi tasnifi quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
- pedagogning ish sohasi bo‘yicha kompetentligi uzluksiz ta’lim

tizimini o‘z ichiga oladi;


background image

173

- ixtisoslik bo‘yicha kompetentligi - o‘qituvchi, tarbiyachi, psixolog,

defektolog, kasb ta’limi o‘qituvchisi, ishlab chiqarish ustasi;

- pedagogning faoliyati yo‘nalgan obyekt bo‘yicha kompetentligi-

o‘quvchilar, Ota-onalar, sinf jamoasi, sotsium va boshqalar;

- pedagogning faoliyati turi bo‘yicha kompetentligi motivatsion,

gnostik, metodologik, metodik, informatsion, kommunikativ, refleksiv,

prognostik, konstruktiv, tadqiqot, texnologik, korreksion va shu kabilar.

Pedagogning kasbiy kompetensiyasi o‘z-o‘zidan shakllanmaydi, balki

uning shakllantirish bosqichlari mavjud bo‘lib, ushbu bosqichlar asosida

pedagog kadrlar tarbiyalanadi va shakllanadi. Ular quyidagi bosqichlardan

iborat:

Pedagogning kasbiy kompetensiyasining shakllanish bosqichlari:

>qobiliyatni aniqlash;

>tarbiyalsh va shakllantirish;

>chiniqtirish, (kichik hajmdagi topshiriqlar berish);

> i shonch;

Xalq ta’limi tizimi pedagog kadrlari o‘z faoliyatlarida ilm-fan, tajriba,

qobiliyat

va kasbiy mahoratga asoslangan holda o‘z-o‘zini namoyon etishi

o’quvchilar jamoasini samarali boshqarishda muhim rol o‘ynaydi.

Zamonaviy jamiyat ta’lim tizimi oldiga yuqori malakali, intiluvchan,

raqobatbardosh, tashabbuskor, ma’naviy va jismoniy sog’lom shaxslarni

tarbiyalab berish talabini qo‘ymoqda. 2017-2021 yillarda O‘zbekiston

Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasida "Yuksak

bilimli va intellektual rivojlangan avlodni tarbiyalash, ta’lim muassasalarida

kompetentli ilmiy pedagogik kadrlar zahirasini yaratish" vazifasi belgilandi.

O’zbekiston

Respublikasi

Prezidenti

Shavkat

Mirziyoyev

ta’kidlaganidek: “Eng katta boylik - bu aql-zakovat va ilm, eng katta meros - bu

yaxshi tarbiya, eng katta qashshoqlik - bubilimsizlikdir! Shu sababli hammamiz

uchun ilg’or bilimlarni o’zlashtirish, chinakam ma’rifat va yuksak madaniyat


background image

174

egasi bo’lish uzluksiz hayotiy ehtiyojga aylanishi kerak”[3].

Respublikamiz mustaqillikka erishgach ta‘lim-tarbiya jarayonini

rivojlantirish uchun bir qancha yangi asoslar yuzaga keldi. Jumladan “Ta’lim

to‘g‘risidagi Qonun”, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ning yaratilishi ta‘limni

tubdan isloh etish, rivojlangan demokratik davlatlar darajasida, yuksak

ma‘naviy va ahloqiy talablarga javob beruvchi malakali kadrlar tayyorlash

imkoniyatini beradi.

«Ta'lim to'g'risida»gi Qonunda belgilangan vazifalarni amaliyotga

tadbiq etish, Respublika ta’lim tizimida olib borilayotgan islohotlar

muvaffaqiyatini ta’minlash, ta’lim muassasalarida faoliyat olib borayotgan

o’qituvchi, tarbiyachi, ishlab chiqarish ustalarining ma’naviy qiyofasi hamda

kasbiy mahoratlariga ham bog’liqdir. Shaxsni tarbiyalash ishi nihoyatda

murakkab faoliyat jarayoni bo’lib, juda qadimdan ushbu faoliyatga jamiyatning

yetuk kishilari jalb etilgandir.

Mazkur holat yosh avlod tarbiyasi, uning tashkil etilishi mazmuni

nafaqat shaxs kamoloti, balki jamiyat taraqqiyotini ham belgilashda muhim

ahamiyatga ega ekanligini anglatadi. Har tomonlama yetuk, ma’naviyati boy,

dunyoqarashi keng, intellektual salohiyatli, bilimli, yuksak axloqiy xislatlarni

o’zida mujassamlashtirgan yosh avlod - yurt kelajagi poydevori ekan, bu

avlodni tarbiyalovchi, yetuklikka olib boruvchi pedagoglar o’zlari dars

beradigan fani bo’yicha kuchli bilimga ega bo’lishidan, bu bilimlarni yangi

zamonaviy pedtexnologiyalar, interfaol metodlar bilan o’quvchi shaxsiga

yetkazib berishdan tashqari, har bir dars orqali tarbiyaning ma’lum bir

elementlarini ularga singdirib borar ekan, avvalo o’zi barcha axloqiy

kategoriyalarni o’zida mujassamlashtirgan ma’naviy yetuk shaxs bo’ishi lozim.

Yuqorida qayd etilgan fikrlardan bugungi kun o‘qituvchisi shaxsiga

nisbatan qo’yilayotgan talablar mazmuni anglaniladi. Zamonaviy o‘qituvchi

qanday bo‘lishi zarur?O‘qituvchi-pedagog pedagogik, psixologik va

mutaxassislik yo‘nalishlari bo‘yicha maxsus ma’lumot, kasbiy tayyorgarlik,

yuksak axloqiy fazilatlarga ega hamda ta’lim muassasalarida faoliyat


background image

175

ko’rsatuvchi shaxs sanaladi.Bo‘lajak o‘qituvchining kasbiy kompetentligi,

irodaviy sifatlar, intellektual salohiyat, hissiy sifatlar, amaliy ko‘nikmalar, o‘z-

o‘zini boshqara olish layoqatlarining o‘zaro bog‘liqligi va shaxsning ijtimoiy-

madaniy faollik darajasini aks ettiruvchi individual sifatlar asosida

shakllantiriladi. Yevropa davlatlarida shakllangan an’anaga muvofiq kasbiy

malaka mutaxassisning kompetentligi, uni shakllantirishga qaratilgan ta’lim

tizimi esa - bilim, ko‘nikma va malakalar darajasi bilan o‘lchanadi.

Pedagoglarning shaxsiy, kasbiy va tarbiyaviy fazilatlarini tarkib

toptirishning usul va vositalarini belgilab olish va o’zlashtirishda jahon

andozalari, buyuk ajdodlarimiz merosidan foydalanish kabi masalalar

mavzuning dolzarbligini belgilaydi. MamlakatimizPrezidentiShavkat Mirziyoev

ta’kidlaganidek,“Bizta’limvatarbiyatiziminingbarchabo’g’inlarifaoliyatinibugun

gizamon talablari asosida takomillashtirishni o’zimizning birinchi darajali

vazifamiz debbilamiz”[4].

Shuni ta’kidlash kerakki, har doim ham belgilangan talablar va

standartlarga to‘liq mos keladigan odamlar chinakam professionallar

bo‘lavermaydi, sabab, ba’zilari bilimlarni amalda qanday qo‘llashni

bilishmaydi, demak, bunday pedagogik faoliyat samarasiz bo‘lib qolaveradi.

Kasbiy pedagogik kompetensiyalarni alohida turlarga ajratish maqsadga

muvoqdir:

- Maxsus pedagogik kompetensiya

- pedagogik faoliyatni zarur

darajada amalga oshirish uchun yetarli ma’lumotga ega bo‘lish va

pedagogningo‘z kasbiy darajasini munosib baholay olishi va mutaxassis

sifatida o‘z rivojlanishini belgilash qobiliyati.

-

Ijtimoiy pedagogik kompetensiya

- ijtimoiy vakolat darajasi

pedagogning hamkasblari bilan munosabatlarni samarali qurishi, birgalikdagi

harakatlarni rejalashtirish qobiliyatini belgilaydi. Samarali aloqa ko‘nikmalari,

pedagogik madaniyat va ish natijalari uchun javobgarlik - bularning barchasi

ijtimoiy pedagogik kompetensiya tushunchasiga kiritilgan.

-

Shaxsiy pedagogik kompetensiya

- bu pedagogik ishni oqilona


background image

176

tashkil etish qobiliyati bo‘lib, vaqtni boshqarish, shaxsiy o‘sishga intilish uning

asosiy tarkibiy qismlaridir. Shaxsiy pedagogik kompetensiyaning yuqori

darajasi ega bo‘lgan ishchilar charchashga kamroq moyil, vaqt bosimida

ishlashga qodir.

Zamonaviy pedagog kompetensiyasida jarayonni boshqarishning

o‘ziga xos vazifalari mavjud bo‘lib, ular quyidagilardan iborat:

> loyihalashtirish;

> tashkillashtirish;

> tahlil qilish;

> nazorat qilish;

> motivatsiya berish.

Yuqorida bayon etilgan pedagog kadrlarning kasbiy kompetentligi

komponentlari pedagogning yutug‘ini kafolatlaydigan omillar hisoblanadi.

Pedagog kadrlarning faoliyatini innovatsion boshqarishda uning kasbiy

refleksiyasi muhim rol o‘ynaydi.

Pedagoglarning kompetentligini baholashda xatti-harakatlarning

ko‘rsatkichlariga tayanib ish tutish samaralidir. Aynan shu narsa kompetensiya

va kompetentlik orasidagi farqlar nimani anglatishini aniq ko‘rsatib beradi.

Mutaxassislarning malakasini baholash muntazam, mustaqil, maqsadli,

shaffof, aniq mezonlarga ega bo‘lishi kerak. Kompetentlik nima ekanligini

tushungandan so‘ng, uning darajalarini aniqlash qiyinchilik tug’dirmaydi.

Pedagoglarning boshqaruv kompetentligi sifatida jamoaviy ish,

rahbarlik, hamkorlik, murabbiylik, rasmiy vakolatlardan foydalanish kabi

mezonlar ko‘rsatadi. Bu kabi kompetentlik talablariga javob bermaydigan har

bir pedagogni qo‘shimcha mashg’ulotlarga yuborib, ta’lim muassasasi

faoliyatiga asoslangan treninglar o‘tkazish maqsadga muvofiqdir, ya’ni

pedagoglarni rivojlantirish muhim vazifa hisoblanadi.

Demak, kompetentlikni shakllantirish bosqichma-bosqich va uzluksiz

jarayon bo’lib, u oliy ta’lim muassasasida boshlanadi va ish joyida tajribali

ustozlar nazorati ostida davom etadi. Shuni unutmaslik kerakki, yuqori kasbiy


background image

177

kompetentlik nafaqat bilim darajasi, balki xodimning amaliy ko‘nikmalari,

tajribasi va shaxsiy fazilatlari hamdir.

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:

1. Sh.M.Mirziyoyev. 2019 yil 23-avgust kuni ta'lim tizimidagi

muammolar yechimiga bag'ishlangan videoselektoryig'ilishidagi nutqi.

2. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning

“O’qituvchi va murabbiylar kuniga bag’ishlangan tantanali marosimdagi nutqi.

30.09.2020 yil.

3.

Mirziyoyev

Sh.M.

Yangi

O’zbekiston

strategiyasi.

-

Toshkent:”O’zbekiston” nashriyoti, 2021. 24-bet.

4. Mirziyoyev SH.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini

ta’minlash

-

yurt

taraqqiyoti

va

xalqfarovonligining

garovi.-

T.:«O’zbekiston»,2017.-22-b.

5. R.G’.Safarova. R.H.Jo’rayev. Pedagogika Ensiklopediya (II jild) -

Toshkent: O’zbekiston Milliy Ensiklopediyasi nashriyoti. 2015y.

6. Qarang: www.ziyonet.uz.

7. www.prezident.uz.

8.

кызы МУСТАФАЕВА, Наджиба Ильгар. "К 70-ЛЕТИЮ

ВСЕОБЩЕЙ ДЕКЛАРАЦИИ ПРАВ ЧЕЛОВЕКА." Московский журнал

международного права 106.1 (2018): 35-43.

9.

Khamdamova,

Shirin.

"НОРМОТВОРЧЕСКАЯ

ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ МЕСТНЫХ КЕНГАШЕЙ КАК ОДИН ИЗ МЕХАНИЗМОВ

РЕАЛИЗАЦИИ ПРЕДСТАВИТЕЛЬНОЙ ВЛАСТИ." Theoretical & Applied

Science 4 (2020): 73-76.

Библиографические ссылки

Sh.M.Mirziyoyev. 2019 yil 23-avgust kuni ta'lim tizimidagi muammolar yechimiga bag'ishlangan videoselektoryig'ilishidagi nutqi.

O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning “O’qituvchi va murabbiylar kuniga bag’ishlangan tantanali marosimdagi nutqi. 30.09.2020 yil.

Mirziyoyev Sh.M. Yangi O’zbekiston strategiyasi. - Toshkent:”O’zbekiston” nashriyoti, 2021. 24-bet.

Mirziyoyev SH.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash - yurt taraqqiyoti va xalqfarovonligining garovi.- T.:«O’zbekiston»,2017.-22-b.

R.G’.Safarova. R.H.Jo’rayev. Pedagogika Ensiklopediya (II jild) - Toshkent: O’zbekiston Milliy Ensiklopediyasi nashriyoti. 2015y.

Qarang: www.ziyonet.uz.

www.prezident.uz.

кызы МУСТАФАЕВА, Наджиба Ильгар. "К 70-ЛЕТИЮ ВСЕОБЩЕЙ ДЕКЛАРАЦИИ ПРАВ ЧЕЛОВЕКА." Московский журнал международного права 106.1 (2018): 35-43.

Khamdamova, Shirin. "НОРМОТВОРЧЕСКАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ МЕСТНЫХ КЕНГАШЕЙ КАК ОДИН ИЗ МЕХАНИЗМОВ РЕАЛИЗАЦИИ ПРЕДСТАВИТЕЛЬНОЙ ВЛАСТИ." Theoretical & Applied Science 4 (2020): 73-76.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов