“O‘ZBEKISTON - 2030” STRATEGIYASIDA QONUN USTUVORLIGINI
TA’MINLASH MASALALARI
Akmalov Hamid Akmalovich Berdaq nomidagi
Qoraqalpoq davlat universiteti Yuridik fakulteti 3-
bosqich talabasi e-mail:
hamidakmalov999@gmail.com
Annotatsiya.
Mazkur maqolada joriy yilda mamlakatimizda davlat
hokimiyati va boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirishga qaratilgan,
qonunchilikni isloh qilishni talab etadigan konstitutsiyaviy islohotlar va undan
kelib chiqqan holda qabul qilingan “O‘zbekiston - 2030” strategiyasi haqida
bayon etilgan. Shuningdek, “O‘zbekiston - 2030” strategiyasidan kelib
chiqqan holda mamlakatimizda qonun ustuvorligini ta’minlash va milliy
qonunchilikni takomillashtirish masalalariga to‘xtalib o‘tilgan.
Kalit so‘zlar:
Strategiya - 2030, Prezident farmoni, qonun ustuvorligi,
milliy qonunchilik, huquqiy davlat, davlat fuqarolik xizmati, xalq xizmatidagi
davlat boshqaruvi, adolatli va zamonaviy davlat.
Qonun ustuvorligi har qanday davlat va jamiyat hayotining muhim
tamoyillaridan biri bo‘lib, barcha demokratik institutlar, inson huquqi va
erkinliklari qonun ustuvorligining ta’minlanishi asosida amalga oshiriladi va
joriy etiladi. Qonunda xalqning irodasi, xohish va istaklari, manfaat va
intilishlari o‘zining ifodasini topadi. Shu o‘rinda ta’kidlash joizki, demokratik
huquqiy davlat va fuqarolik jamiyatini barpo etish mamlakatimizning asosiy
maqsadidir. Ushbu jarayonda qonun ustuvorligini ta’minlash, shaxs, oila,
jamiyat va davlatning huquq va manfaatlari muhofazasini kuchaytirish,
aholining huquqiy madaniyati va huquqiy ongini oshirish, fuqarolarni qonunga
bo‘ysunish va hurmat ruhida tarbiyalash - bu rivojlangan bozor iqtisodiyotiga
asoslangan demokratik, huquqiy davlat va erkin fuqarolik jamiyati qurishning
nafaqat maqsadi, balki uning vositasi va eng muhim sharti hisoblanadi.
Yangi tahrirdagi Konstitutsiyamizning 1-moddasida mamlakatning
suveren demokratik respublika ekanligi bilan bir qatorda huquqiy, ijtimoiy va
dunyoviy davlat ekanligi qat’iy belgilab qo‘yildi.
Huquqiy
davlat
konsepsiyasi
asosida
yangi
tahrirdagi
Konstitutsiyaning 15, 16-moddalarida Konstitutsiyaning oliy yuridik kuchga
eganligi, to‘g‘ridan-to‘g‘ri
amal qilishi, shuningdek O‘zbekiston
Respublikasining xalqaro shartnomalari mamlakat huquqiy tizimining tarkibiy
qismi ekanligi belgilandi. Inson huquqlariga oid normalar uch baravardan ortiq
oshirilganligi ham bunga yaqqol misol [1].
Yana bir muhim o‘zgarish - davlatning ijtimoiy sohadagi vazifa va
majburiyatlari kuchaytirilganligidir. Xususan, Asosiy qomusimizda davlat
fuqarolarning bandligini ta’minlash, ishsizlikdan himoya qilish, kambag‘allikni
qisqartirish (43-modda), aholining ijtimoiy jihatdan ehtiyojmand toifalarini uy-
joy bilan ta’minlash (47-modda) bo‘yicha davlatning majburiyatlari,
fuqarolarning davlat hisobidan kafolatlangan tibbiy yordamga bo‘lgan
huquqlari (48-modda), inklyuziv ta’lim va tarbiya masalalari (50-modda) kabi
ijtimoiy kafolatlar belgilandi.
Bu kabi yangiliklar ko‘plab xalqaro kuzatuvchilar, xususan
konstitutsiyaviy islohotlar doirasida o‘tkazilgan xalqaro konferensiya va
tadbirlarda ekspert va mutaxassislar tomonidan ijobiy tarzda baholandi.
Shuni alohida ta’kidlash lozimki, Yangi tahrirdagi Konstitutsiyaning
154-moddasida yuqorida qayd etilgan O‘zbekistonning suveren, demokratik,
huquqiy, ijtimoiy va dunyoviy davlat ekanligi haqidagi qoidalar qayta ko‘rib
chiqilishi mumkin emasligi mustahkamlandi [2].
Amalga oshirilgan konstitutsiyaviy islohotlar Asosiy qomusimizda
belgilangan davlatning majburiyatlari va ustuvor vazifalarini o‘z vaqtida va
samarali amalga oshirishni taqozo etadi. Shu sababli ham bunday ishlarni
tizimli va mantiqiy izchillik asosida tashkil etish maqsadga muvofiq. Binobarin,
mamlakatimiz keyingi istiqbolda rivojlanishi uchun amalga oshiriladigan
ishlarni belgilovchi hujjat qabul qilinishi taqozo etiladi. Bugungi kunda
jamoatchilik vakillari tomonidan ijobiy tahlil etilayotgan “O‘zbekiston - 2030”
strategiyasi aynan shunday hujjatdir.
Xalqimizning erkin va farovon, qudratli Yangi O‘zbekistonni barpo
etish bo‘yicha xohish-irodasini ro‘yobga chiqarish, har bir fuqaroga o‘z
salohiyatini rivojlantirish uchun barcha imkoniyatlarni yaratish, sog‘lom, bilimli
va ma’naviy barkamol avlodni tarbiyalash, global ishlab chiqarishning muhim
bo‘g‘iniga aylangan kuchli iqtisodiyotni shakllantirish, adolat, qonun
ustuvorligi, xavfsizlik va barqarorlikni kafolatli ta’minlash maqsadida joriy
yilning 11-sentyabr sanasida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 158-
sonli “O‘zbekiston - 2030” strategiyasi to‘g‘risidagi Farmoni qabul qilindi.
“O‘zbekiston - 2030” strategiyasida quyidagi beshta asosiy g‘oya asos
qilinganligini ko‘rishimiz mumkin:
1) barqaror iqtisodiy o‘sish orqali daromadi o‘rtachadan yuqori bo‘lgan
davlatlar qatoridan o‘rin olish;
2) aholi talablariga va xalqaro standartlarga to‘liq javob beradigan
ta’lim, tibbiyot va ijtimoiy himoya tizimini tashkil qilish;
3) aholi uchun qulay ekologik sharoitlarni yaratish;
4) xalq xizmatidagi adolatli va zamonaviy davlatni barpo etish;
5) mamlakatning suvereniteti va xavfsizligini kafolatli ta’minlash.
Mazkur g‘oyalarni amalda ro‘yobga chiqarish maqsadida 5 ta ustuvor
yo‘nalish, ular doirasida 12 ta kichik yo‘nalish hamda 100 ta maqsadni o‘z
ichiga olgan.
“O‘zbekiston - 2030” strategiyasining to‘rtinchi ustuvor yo‘nalishi
qonun ustuvorligini ta’minlash, xalq xizmatidagi davlat boshqaruvini
tashkil etish
deb nomlanib, unda 2 ta kichik yo‘nalish va 16 ta maqsad o‘rin
olgan. Mazkur ustuvor yo‘nalish xalq xizmatidagi davlat tashkil etish va
jamoatchilik boshqaruvini takomillashtirish hamda qonun ustuvorligini
ta’minlash va sud-huquq tizimidagi islohotlarga baglshlangan.
E’tiborli jihati shundaki, mazkur ustuvor yo‘nalish doirasida
qonunchilikni ixchamlashtirish ishlari nazarda tutilgan. Xususan, qonunchilik
hujjatlarini maqbullashtirish natijasida tartibga solish yukini kamida 30 foizga
qisqartirish, to‘g‘ridan-to‘g‘ri amal qiladigan qonunlarni qabul qilish amaliyotini
kengaytirish, ularning ulushini kamida 60 foizga yetkazish, mahalliy
Kengashlar faoliyatiga oid 500 dan ortiq hamda hokimliklar faoliyatiga oid 500
dan ortiq qonunchilik hujjatlarini tizimlashtirish rejalashtirilgan. Bu kabi
ishlarni amalga oshirishda shoshma- shosharlik va bir yoqlama
yondashuvdan qochish lozim. Har bir normativ- huquqiy hujjatning
amaliyotdagi ijrosi aniq tahlil qilinishi, aniqlangan muammolar asosida
tizimlashtirilishi va maqbullashtirilishi lozim. Bunda asosiy e’tibor
qonunchilikni tartibga solish ta’sirini to‘liq baholash lozim. Shu sababli ham
mazkur rejalar amalga oshirilishi natijasida ishlab chiqilgan hujjatlar loyihalari
to‘liq tartibga solish ta’sirini baholash mexanizmlari asosida tekshirilishi lozim.
Yana bir muhim masala - ayrim davlat funksiyalarini qayta taqsimlash
va bekor qilish bilan bog‘liq. Loyihada mahalliy Kengashlarning 300 dan ortiq
funksiyalarini qayta ko‘rib chiqib, o‘ziga xos bolmaganini bekor qilish,
hokimliklar va vazirliklar bolinmalarining bir-birini takrorlovchi 70 dan ortiq
funksiyalarini optimallashtirish, hokimliklarga yuklatilgan 500 dan ortiq vazifa
orasidan ular faoliyatiga xos bolmaganlarini bekor qilish nazarda tutilgan.
Fikrimizcha, bu ishlarni amalga oshirishda huquqiy eksperiment sifatida
rejalarni amaliyotda sinab ko‘rish va uning natijasidagina tegishli vakolatlar
va funksiyalarni bekor qilish yoki maqbullashtirish lozim. Shuningdek,
respublika miqyosida amalga oshirilayotgan ma’muriy islohotlardan olingan
tajribani qollash lozim [3].
Shuningdek, Iqtisodiyot va moliya vazirligi, Soliq qo‘mitasi,
Kambag‘allikni qisqartirish va bandlik vazirligi kabi davlat organlarining
kamida 30 foiz vakolatlarini mahalla darajasiga tushirish hamda mahallalarda
100 dan ortiq davlat xizmatlarini “bir qadam”da ko‘rsatishni yo‘lga qo‘yish
vazifalarini amalga oshirishda mahalla davlat hokimiyati va boshqaruvi
tizimiga kirmasligini ham inobatga olish lozim [4].
Qonun ustuvorligini ta’minlash va sud-huquq tizimidagi
islohotlar
doirasidagi ayrim maqsadli ko‘rsatkichlar obyektiv sabablarga
bog‘liq. Xususan, qamoqqa olish tarzidagi ehtiyot chorasini qollash
amaliyotini 2 barobarga kamaytirish hamda garov va boshqa muqobil ehtiyot
choralari ulushini 2 barobar oshirish, ozodlikdan mahrum qilish jazosini
tayinlash amaliyotini 30 foizdan 20 foizga tushirish kabi ko‘rsatkichlarga
erishish bevosita sodir etilgan jinoyatlar soni va ularning ijtimoiy xavflilik
darajasiga bog‘liq. Shu sababli bundan maqsadli ko‘rsatkichlarni qayta ko‘rib
chiqish, uning o‘rniga jinoyatchilik sabab va shart-sharoitlarini oldini olish
mexanizmlariga qaratish maqsadga muvofiq.
Xuddi shuningdek, sudga qadar bosqichda hal etiladigan nizolar
toifasini 50 foizga oshirish, sudga qadar hal etilishi mumkin bo‘lgan nizolar
yuzasidan sudlarga kelib tushadigan ishlar sonini 50 foizga kamaytirish kabi
maqsadli ko‘rsatkichlarga erishishda har kimga o‘z huquq va erkinliklarini sud
orqali himoya qilish kafolatlanganligini e’tiborga olish lozim (Konstitutsiyaning
55-moddasi). Fikrimizcha, bu maqsadlarning mazmuni bo‘yicha ko‘proq
nizolarni sudga qadar hal qilish mexanizmlarning afzalliklarini targ'ib qilish,
mazkur amaliyotni qo‘llab-quvvatlash maqsadga muvofiq.
“O‘zbekiston - 2030” strategiyasini amalga oshirishda 2017-2021-
yillarda rivojlantirishning beshta ustuvor yo'nalishi bo‘yicha Harakatlar
strategiyasi
hamda
2022-2026-yillarga
moljallangan
Yangi
O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi doirasida bajarilgan ishlarning tahlili,
vujudga kelgan muammolar va to‘liq yoki qisman amalga oshirilmagan
vazifalarning sabablarini inobatga olish lozim. Bundan tashqari, har bir soha
bo‘yicha qabul qilingan manzilli hujjatlar ham chuqur tahlil qilinishi lozim.
Misol uchun, so‘nggi to‘rt yil davomida muayyan sohalarni 2030-yilga qadar
rivojlantirishga qaratilgan 12 ta dasturiy hujjatlar qabul qilingan. “O‘zbekiston
-
2030” strategiyasida nazarda tutilgan
masalalarning ayrimlari yuqoridagi hujjatlarda muayyan shaklda o‘z ifodasini
topgan. Shu sababli mazkur hujjatlarning o‘zaro muvofiqligi va monandligini
ta’minlash zarur.
Umuman olganda, “O‘zbekiston - 2030” strategiyasi keyinchi yetti yilda
amalga oshiriladigan muhim ishlarni belgilab berganligi sababli uni amalga
oshirishda chuqur tahlil va zarur asoslarga tayanish lozim. Aynan har
tomonlama puxta tuzilgan va bajarilishi ehtimoli real imkoniyatdan kelib
chiqadigan dasturiy hujjat ko‘zlangan maqsadlarga erishishga imkon beradi.
Xulosa qilib aytganda, huquqiy davlatda qonun ustuvorligi,
fuqarolarning huquq va erkinliklarini ta’minlash eng muhim mezon
hisoblanadi. “O‘zbekiston - 2030” strategiyasida ham ana shunday mezonlar
o‘z ifodasini topgan va kelgusi yetti yillikda dastur-ul amal bo‘lib xizmat qiladi.
Foydalangan adabiyotlar:
1. Konstitutsiyadagi Yangi Normalar Va Ularning Tahlili.
F.Q.Qutlimuratov, H.A.Akmalov. (Metodik Qo’llanma) -Nukus; 2023-Yil, 84 B.
2.
Akmalov Hamid Akmal O’g’li. (2023, Aprel). Yangilanayotgan
Konstitutsiyada Inson Huquq Va Erkinliklari, Sud-Huquq Sohasidagi
Islohotlar. “Talqin Va Tadqiqotlar” Ilmiy-Uslubiy Jurnali. Uif-2023: 8.2|2181-
3035|№22.
3.
Каримбаевич, Кт (2021). Понятие И Характеристика
Корпоративного Договора. Транснациональный Научно-Гуманитарный
Журнал «Берлинские Исследования» , 1 (1,4 Юридические Науки).
4.
Rasulev, A.,
& Rasuleva, I. (2023). “O‘zbekiston-2030”
Strategiyasi Taraqqiyotimiz Uchun Qanchalik Ahamiyatli?. Jamiyat Va
Innovatsiyalar
, 4
(7/S), 374-381.
5.
Rashitovna, Kadirova Nargiza. "Analysis of the national
legislature of the Republic of Uzbekistan on consular relations." International
scientific review 1 (32) (2017): 64-67.
6.
Khamdamova, S. "Regulatory activity of local Kengashes as one
of the mechanisms of realization of representative authority." ISJ Theoretical
& Applied Science, 04 (84) (2020): 73-76.
7.
Исраилова,
Зарина.
"О
некоторых
в
опросах
конституционной реформы опыт Узбекистана." in Library 1.1 (2023): 40-
45.
