THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
80
CHET TILINI O‘QITISHDA AUTENTIK MATERIALLAR VA
ULARNING AHAMIYATI
Djurayeva Visola Olimjonovna
ChDPU mustaqil izlanuvchisi;
Yaxshiboyeva Hulkar Doston qizi
Mirzo Ulug‘bek nomidagi ixtisoslashtirilgan
maktab ingliz tili fani o‘qituvchisi;
Ibragimova Nilufar Nugmanjonovna
Yunusobod tumani 250 maktab
https://doi.org/10.5281/zenodo.16867515
Kalit so‘zlar:
autentik materiallar, chet tili o‘qitish, real hayotiy kontekst, til
kompetensiyasi, motivatsiya.
Keywords:
authentic materials, foreign language teaching, real-life context,
language competence, motivation.
Annotatsiya
Ushbu maqolada chet tilini o‘qitishda autentik materiallardan
foydalanishning ahamiyati, ularning turlari, afzalliklari va amaliy qo‘llash
usullari tahlil qilinadi. Autentik materiallar o‘quvchilarga haqiqiy kommunikativ
vaziyatlarda tilni qo‘llash imkonini berib, til kompetensiyasini rivojlantirishga
yordam beradi. Maqolada autentik materiallarning motivatsiyani oshirishdagi
o‘rni, real hayotiy kontekst yaratish imkoniyatlari hamda pedagogik tavsiyalar
yoritilgan.
Abstract
This article analyzes the importance of using authentic materials in foreign
language teaching, their types, advantages, and practical application methods.
Authentic materials provide learners with opportunities to use the language in
real communicative situations, helping to develop language competence. The
paper highlights the role of authentic materials in increasing motivation,
creating real-life contexts, and provides pedagogical recommendations.
Zamonaviy til o‘qitish metodikasi o‘quvchilarni nafaqat grammatik bilimlar
bilan, balki tilni haqiqiy hayotiy sharoitlarda samarali qo‘llash ko‘nikmalari bilan
ham ta’minlashni talab qiladi. Shu maqsadda autentik materiallar — ya’ni til
egalarining kundalik hayotida ishlatiladigan asl matn, audio, video va boshqa
resurslar — muhim o‘rin tutadi. Autentik materiallardan foydalanish talabalarga
tilni tabiiy oqimda, madaniy kontekst bilan birgalikda o‘rganish imkonini beradi.
Bunday yondashuv nafaqat lingvistik, balki madaniy kompetensiyani ham
rivojlantiradi.
Autentik materiallar tushunchasi
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
81
Autentik materiallar — bu til egasi tomonidan til egasi uchun yaratilgan,
didaktik maqsadlarda maxsus ishlab chiqilmagan materiallardir. Masalan, gazeta
maqolalari, radio va teleko‘rsatuvlar, reklama roliklari, ijtimoiy tarmoqlardagi
postlar, qo‘shiqlar, film dialoglari va boshqalar.
Autentik materiallar
— bu
aslida chet tilida so‘zlashuvchi mamlakatlarda tabiiy muloqot, axborot
almashinuvi yoki madaniy ifoda maqsadida yaratilgan, ammo ta’lim jarayonida
til o‘rganishga yordam berish uchun foydalaniladigan materiallardir. Ular
o‘quvchilar uchun maxsus soddalashtirilmagan bo‘lib, real hayotdagi til
qo‘llanishining namunasini beradi. Masalan:
Matnli materiallar:
gazeta va
jurnal maqolalari, reklama e’lonlari, rasmiy hujjatlar, blog postlari;
Audio
materiallar:
radio eshittirishlari, intervyular, qo‘shiqlar, podkastlar;
Video
materiallar:
filmlar, teleko‘rsatuvlar, ijtimoiy tarmoq videolari, reklama
roliklari;
Vizual materiallar:
plakatlar, infografikalar, xaritalar, fotosuratlar.
Autentik materiallarning asosiy xususiyatlari:
Real kontekstga ega bo‘lishi
– ular hayotdagi tabiiy vaziyatlardan olingan.
Tilning tabiiyligi
– so‘z boyligi, iboralar va grammatik tuzilmalari sun’iy
emas, balki ona til egalariga xos.
Madaniy mazmun
– til bilan birga shu til sohiblarining turmush tarzi,
qadriyatlari va urf-odatlarini ham aks ettiradi.
Soddalashtirilmagan
– o‘quvchilar uchun mo‘ljallangan darslik
matnlaridan farqli ravishda murakkabroq bo‘lishi mumkin.
Ta’limdagi o‘rni:
Chet tili o‘rganishda autentik materiallar o‘quvchini real kommunikativ
muhitga yaqinlashtiradi. Ular tilni sun’iy o‘quv matnlaridan ko‘ra hayotiyroq va
mazmunliroq o‘zlashtirish imkonini beradi. Masalan, talabalar ingliz tilidagi
haqiqiy yangilik maqolasini o‘qib, nafaqat yangi so‘zlarni, balki jurnalistik
uslubni ham o‘rganadilar.
Chet tilini o‘qitishda autentik materiallarning afzalliklari
Autentik materiallardan foydalanish chet tili o‘qitish jarayonida bir qator
pedagogik va psixologik ustunliklar yaratadi. Quyida ularning asosiy afzalliklari
batafsil yoritiladi:
1. Real hayotiy kontekst yaratadi
Autentik materiallar o‘quvchilarni sun’iy o‘quv matnlaridan uzoqlashtirib,
tilni tabiiy muhitda qanday ishlatilishini ko‘rsatadi. Masalan, haqiqiy gazeta
maqolasi, rasmiy e’lon yoki intervyu orqali o‘quvchi tilning formal va informal
shakllari, shuningdek, muloqotdagi madaniy unsurlar bilan tanishadi. Bu esa
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
82
tilni faqat grammatik qoidalar to‘plami sifatida emas, balki tirik muloqot vositasi
sifatida o‘rganishga yordam beradi.
2. Tinglab tushunish va o‘qish ko‘nikmalarini rivojlantiradi
Audio va video autentik materiallar (radio eshittirishlari, podkastlar,
filmlar) tinglab tushunish qobiliyatini kuchaytiradi, chunki ular tabiiy tezlikda,
ona til egalarining talaffuzida bo‘ladi. Bu o‘quvchini real muloqotga tayyorlaydi.
Shuningdek, autentik matnlar (maqolalar, blog postlari, rasmiy hujjatlar)
o‘quvchining o‘qish strategiyalarini – kontekst bo‘yicha ma’no chiqarish, asosiy
g‘oyani aniqlash, muhim detallarga e’tibor berish – rivojlantiradi.
3. Madaniy bilimlarni kengaytiradi
Til — bu faqat grammatik tuzilmalar emas, balki madaniyatni ham o‘z
ichiga oladi. Autentik materiallar madaniy kontekstni ochib beradi: milliy
bayramlar, odatlar, ijtimoiy me’yorlar, humor, so‘z o‘yinlari va hatto reklama
uslublari. Masalan, ingliz tilidagi “April Fools’ Day” haqidagi maqola yoki
reklama roligi orqali o‘quvchi ingliz tilida so‘zlashuvchi mamlakatlarning
madaniy merosini o‘rganadi.
4. O‘quvchilar motivatsiyasini oshiradi
Real hayotdan olingan, o‘quvchining qiziqishiga mos materiallar o‘quv
jarayonini yanada qiziqarli qiladi. Masalan, sportga qiziqqan o‘quvchiga ingliz
tilidagi futbol yangiliklarini tinglash topshirig‘i berilsa, u til o‘rganishga yanada
rag‘batlanadi. Bu “o‘quvchi markazli yondashuv” tamoyiliga mos keladi va o‘z-
o‘zidan ichki motivatsiyani kuchaytiradi.
5. Kommunikativ kompetensiyani kuchaytirad
i
Autentik materiallar o‘quvchiga so‘z boyligini kengaytirish, real
muloqotdagi iboralarni o‘zlashtirish, pragmatik til qoidalarini anglash imkonini
beradi. Natijada, o‘quvchi faqat tilni tushunish bilan cheklanmay, balki uni mos
vaziyatda, to‘g‘ri intonatsiya va uslubda qo‘llashni ham o‘rganadi. Bu esa
CEFR
yoki
IELTS
kabi xalqaro sertifikatlarda talab qilinadigan kommunikativ
kompetensiyani rivojlantirishga xizmat qiladi.
4. Qo‘llashdagi muammolar va ularni hal qilish yo‘llari
Ba’zi hollarda autentik materiallar murakkab til birliklarini, notanish
madaniy elementlarni o‘z ichiga olishi mumkin. Buni yengillashtirish uchun
o‘qituvchi materialni o‘quvchi darajasiga moslashtirishi, tayanch so‘z va
iboralarni oldindan tushuntirishi lozim.
Amaliy tavsiyalar
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
83
Autentik materiallardan samarali foydalanish uchun nafaqat ularni tanlash,
balki ularni metodik jihatdan to‘g‘ri qo‘llash ham muhimdir. Quyida ushbu
jarayon bo‘yicha batafsil tavsiyalar beriladi:
Autentik materialni tanlashda o‘quvchilarning til darajasini hisobga
olish.
Autentik material tabiiy shaklda bo‘lgani sababli, undagi leksika va
grammatik tuzilmalar ko‘pincha murakkab bo‘lishi mumkin. Shu bois o‘qituvchi
tanlovda
o‘quvchilarning CEFR darajasini
(A1–C2) inobatga olishi zarur.
Masalan, boshlang‘ich darajadagi o‘quvchilar uchun qisqa, sodda dialoglar,
bolalar uchun mo‘ljallangan maqolalar yoki reklama matnlari mos bo‘ladi.
Yuqori darajadagi o‘quvchilar esa murakkab ilmiy maqolalar, yangiliklar
reportajlari yoki adabiy matnlar bilan ishlay oladi.
Materialni kommunikativ vazifaga moslashtirish. Tanlangan material dars
maqsadiga xizmat qilishi kerak. Masalan, agar darsning asosiy maqsadi
tinglab
tushunishni rivojlantirish
bo‘lsa, video yoki audio material asosida savol-
javob, notiqlik yoki rolli o‘yinlar tashkil etish mumkin. Agar
yozma ko‘nikmalar
ustida ishlanayotgan bo‘lsa, autentik matn asosida xat yozish, blog post yaratish
yoki rasmiy hujjat tayyorlash topshirig‘i berilishi mumkin.
Oldindan tayyorgarlik va so‘nggi muhokama bosqichlarini kiritish. Autentik
material bilan ishlash uch bosqichda amalga oshirilganda eng samarali bo‘ladi:
Pre-activity (oldindan tayyorgarlik)
: yangi so‘zlarni tushuntirish, mavzu
bo‘yicha qisqa suhbat, kontekst yaratish.
While-activity (material bilan ishlash)
: tinglab tushunish, asosiy g‘oyani
aniqlash, detallarga e’tibor berish.
Post-activity (so‘nggi muhokama)
: guruhda bahslashish, o‘z fikrini
bildirish, qo‘shimcha yozma yoki og‘zaki topshiriq bajarish.
Bu usul o‘quvchilarning materialni chuqur anglashiga va bilimni
mustahkamlashga yordam beradi.
Madaniy izohlar bilan boyitish
Autentik materiallar ko‘pincha o‘quvchi bilmagan madaniy elementlarni o‘z
ichiga oladi. Shu sababli o‘qituvchi materialdagi madaniy kontekstni tushuntirib
berishi lozim. Masalan, inglizcha “Thanksgiving” haqidagi maqolada
o‘quvchilarga bu bayramning kelib chiqishi, an’anaviy taomlari va ijtimoiy
ahamiyati haqida izoh berish kerak. Madaniy izohlar til o‘rganish jarayonini
yanada boyitadi va o‘quvchilarni xalqaro muloqotga tayyorlaydi.
Xulosa
Chet tilini o‘qitishda autentik materiallardan foydalanish — zamonaviy til
ta’limining eng samarali va talabgir yondashuvlaridan biridir. Chunki bunday
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
84
materiallar tilning sun’iy tarzda soddalashtirilgan emas, balki tabiiy shaklda
uchraydigan namunalari bo‘lib, o‘quvchilarni haqiqiy hayotiy muloqotga
tayyorlaydi.
Birinchidan, autentik materiallar
o‘quvchilarni real kommunikativ
vaziyatlarga olib kiradi
. Masalan, gazeta maqolalari, radio eshittirishlari,
reklama e’lonlari yoki badiiy asarlar orqali o‘quvchi nafaqat til birliklarini, balki
ularning madaniy va ijtimoiy kontekstini ham o‘rganadi.
Ikkinchidan, bunday materiallar
motivatsiyani sezilarli darajada
oshiradi
, chunki o‘quvchi o‘rganayotgan tilini amaliyotda qanday qo‘llash
mumkinligini aniq ko‘radi. Natijada, o‘quvchi til o‘rganishni “imtihon uchun”
emas, balki haqiqiy muloqot vositasi sifatida qabul qila boshlaydi.
Uchinchidan, autentik materiallar
madaniyatlararo kompetensiyani
rivojlantiradi
. Til va madaniyat bir-biri bilan uzviy bog‘liq bo‘lgani sababli,
materialda mavjud bo‘lgan madaniy elementlarni tahlil qilish o‘quvchilarni
xalqaro muloqotga tayyorlaydi.
Shuningdek, to‘g‘ri tanlangan va metodik jihatdan moslashtirilgan autentik
materiallar o‘quv jarayonini
qiziqarli, jonli va interfaol
qiladi. O‘qituvchi
materialni tanlashda o‘quvchilarning til darajasini, yoshini, qiziqishlarini va
darsning maqsadini inobatga olsa, ta’lim samaradorligi yanada ortadi.
Xulosa qilib aytganda, autentik materiallar — nafaqat lingvistik bilimni,
balki
kommunikativ kompetensiya, madaniy tushuncha va mustaqil
fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantiruvchi qudratli vosita
dir. Shu bois ular
chet tili o‘qitish jarayonining ajralmas qismi sifatida keng qo‘llanilishi lozim.
Adabiyotlar / References
1.Bacon, S. M., & Finnemann, M. D. (1990). A Study of the Attitudes, Motives, and
Strategies of University Foreign Language Students and Their Disposition to
Authentic Oral and Written Input. The Modern Language Journal, 74(4), 459–
473.
2.Gilmore, A. (2007). Authentic materials and authenticity in foreign language
learning. Language Teaching, 40(2), 97–118.
3.Mishan, F. (2005). Designing Authenticity into Language Learning Materials.
Intellect Books.
4.Nunan, D. (1999). Second Language Teaching & Learning. Heinle & Heinle
Publishers.
5.Richards, J. C., & Schmidt, R. (2010). Longman Dictionary of Language Teaching
and Applied Linguistics. Pearson Education.
