Теоретические основы коммуникативной перспективы текста

CC BY f
443-447
3
0
Поделиться
Кудратов, Л. (2023). Теоретические основы коммуникативной перспективы текста. Традиции и инновации в исследовании и преподавании языков, 1(1), 443–447. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/traditions-innovations-language/article/view/26676
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Коммуникативное единство текста показало, что изменение предложений в тексте происходит не само по себе, а через подчинение определенным критериям, как показано на примере в статье. Было исследовано, что, когда предложения передают одно сообщение и переходят к другому, они могут быть взаимосвязаны и образовывать тематико-рематическую цепочку.


background image

Кудратов Лазиз Фарходович

Самарқанд давлат чет тиллар институти

Самарқанд шаҳар, Узбеккистон

E-mail:

laziz.kudratov.88@inbox.ru

МАТННИНГ КОММУНИКАТИВ ИСТИҚБОЛИ НАЗАРИЙ

АСОСЛАРИ

Аннотация

Матннинг коммуникатив бирлиги шуни кўрсатдики, матндаги

гапларнинг ўзгариши ўз-ўзидан эмас, балки маълум мезонларга бўйсуниши
орқали амалга ошиши мақолада мисол орқали кўрсатилган. Гаплар бир
хабарни етказиб иккинчи хабарга ўтганда, улар ўзаро боғлиқ бўлиши ва тема-
рематик занжир ҳосил қилиши мумкинлиги тадқиқи ўрганилган.

Калит сўзлар:

тема, рема, импликация, пресуппозиция, темпорал,

суперфраза бирликлари, анафорик ва катафорик.

Кудратов Лазиз Фарходович

Самаркандский государственный институт иностранных языков

г. Самарканд, Узбеккистон

E-mail:

laziz.kudratov.88@inbox.ru

ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ КОММУНИКАТИВНОЙ

ПЕРСПЕКТИВЫ ТЕКСТА

Аннатация

Коммуникативное единство текста показало, что изменение

предложений в тексте происходит не само по себе, а через подчинение
определенным критериям, как показано на примере в статье. Было
исследовано, что, когда предложения передают одно сообщение и переходят
к другому, они могут быть взаимосвязаны и образовывать тематико-
рематическую цепочку.

Ключевые слова:

тема, рема, импликация, пресуппозиция, темпоральность,

супер фразеологическое единицы, анафора, катафора.


background image

Kudratov Laziz Farkhodovich

Samarkand city, Uzbekistan

E-mail:

laziz.kudratov.88@inbox.ru

THEORETICAL FOUNDATIONS OF THE COMMUNICATIVE

PERSPECTIVE OF THE TEXT

Abstract

The communicative unity of the text showed that the change of sentences in

the text does not occur by itself, but through subordination to certain criteria, as
shown by the example in the article. It has been investigated that when sentences
convey one message and move on to another, they can be interconnected and form
a thematic-rhematic chain.

Key words:

theme, rheme, implication, presupposition, temporality, super

phraseological units, anaphora, cataphora.

Матннинг коммуникатив истиқболи назарий асослари

Матн лингвистикасига оид тадқиқот ишларида В. Матезиус актуал

қисмларга ажратишни гап категорияси сифатида кўрганлиги ҳақидаги
маълумотни тез-тез учратиш мумкин, бунда баён этилаётган матн ўзаги –
долзарб бўлган воқелик, асос эса – баён ўзаги ҳақида хабар назарда тутилади.

Дарҳақиқат, гапнинг ўзаги ва асоси гапнинг таркибий қисмлари бўлиб,

унинг актуал қисмларга ажралиши натижасида юзага келади. Гапдаги ўзак ва
асос просодия ва сўз тартиби асосида аниқланади, бу эса берилган гап
бўлакларининг воқеликка муносабатидаги нисбий салмоғини белгилаб
беради.

Матннинг ёзма кўринишида В. Матезиус томонидан кўрсатилган матн

изоҳи асосида гапнинг ўзаги ва асосини (тема ва рема) аниқлаш мумкин: “

Бир

замонлар битта шоҳ бўлган экан ва унинг учта ўғли бор экан. Тўнғич ўғилда
ўзига қаллиқ излаб, дунё бўйлаб саёҳатга чиқиш ғояси бор экан

.”, Прага олими

уларнинг коммуникатив узлуксизлигидан келиб чиққан ҳолда, гаплар учун
темалар ажратиб кўрсатади. “Кўриб турганингиздек, – деб ёзади у, “бу ерда
иккинчи гапнинг бошланғич нуқтаси биринчи гапда кенгайтирилган шаклда
берилган тема, учинчи гапнинг бошланиш нуқтаси эса, иккинчи гапда баён
этилган темадир” (Мaтезиус В.,1967;0.232-245.)


background image

Бунинг акси сифатида, иккинчи гапнинг темаси биринчисининг ремаси,

учинчисининг темаси эса, иккинчисига рема вазифасини ўтайди.Тема –
гапларнинг рема занжири асосида бириктирикб, яхлит матн ҳосил қилади ва
бу матннинг коммуникатив истиқболидир. Бу ғоя Ф. Данеш, Т. ван Дейк, А.
К. Халдидей, Г. Я. Солганик, Л. И. Лосева, К. Э. Хейдолф, В. Дресслер, Т.
И. Силманлар томонидан олиб борилган қатор тадқиқотларда янада
ривожлантирилди (Солганик Г. Я., 1965; 20 с.). Ҳозирги замонда ҳар қандай
ўзаро боғланган матн коммуникатив яхлитликка эга бўлиши ва бу яхлитликни
ташкил этган гаплар орасида давомийлик бўлиши шарт эканлигини
исботлашнинг ҳожати йўқ. Матннинг коммуникатив яхлитлиги шуни
кўрсатдики, матндаги гапларнинг ўзгариши ўзбошимчалик билан эмас, балки
маълум қонуниятларга бўйсунади. Гаплар – бир хабарни ёритиб янгисига ўтар
экан, уларда акс этган воқеялар кетма-кетлиги коммуникатив жиҳатдан бир-
бири билан изчил алоқага эга ва чекланган хусусиятга эга бўлган ва
моделлаштиришга хос бўлган тема-рематик занжирларни ҳосил қилади. Ҳар
бир гап ўзидан олдингиси ва кейингиси билан коммуникатив жиҳатдан
боғланган бўлишлигини тасдиқлайдиган коммуникатив давомийлик қонуни –
гапнинг коммуникатив изчиллиги матн ясовчи хусусиятига эга эканлигини
ошкор қилди. (Москальская О.И.,1981; 175 с.)

Кўпгина тадқиқотлар ва илмий мақолалар матнни шакллантириш

омилларига бағишланган. Дастлаб, муаммо таркибий жиҳатдан кўриб
чиқилди. Матн элементларини бирлаштиришнинг расмий усуллари
ўрганилди: анафорик ва катафорик, феъл замонларининг нисбати, СФБ
(суперфраза бирликлари) тузилишининг синтактик ташкил этилиши ҳамда
параграф. Кейинги тадқиқотларда асосий эътибор матннинг семантик
тузилишига қаратилди. Улар тил бирликларининг ўзаро боғланиш
шартларини, матн яратишда импликация ва пресуппозициянинг ролини,
такрорларнинг семантик турларини таҳлил қила бошладилар. Аммо
тадқиқотнинг иккала жиҳати, В. Г. Гакнинг ўринли таъкидлашича, соф
назарий жиҳатдан ажралиб туради. Чунки, матннинг расмий ва мазмун
томонлари ажралмас бирликда намоён бўлади (Гак В.Г., I976,14с).

Сўнгги пайтларда лисоний воситалар, тил бирликларнинг матн ясовчи

функцияларини

очиб

берувчи

субстантивлаштирилган

инфинитив

семантикаси назарияси Г. П. Шилко томонидан таклиф этилган (Шилко Г.П.,
1983; 29-34 с.). Ушбу восита тил бирликларидан узоқда бўлган матн яратиш
потенциали улар томонидан матн элементлари ўртасидаги олис ёки яқин
семантик алоқани йўлга қўйишга қаратилганлиги орқали намоён бўлади.
Матн элементлари орасидаги боғловчи бўғинлар вазифасини бажариб, унинг


background image

семантик ташкил этилишини амалга оширади. Чуни таъкидлаш керакки,
барча маълум бўлган матн ҳосил қилувчи омиллар, лингвистик элементларни
коммуникатив жиҳатдан яхлит шаклланиши – матнни тартибга солувчи
гапларнинг коммуникатив узлуксизлигининг универсал қонуниятининг ўзига
хос кўринишидан бошқа нарса эмас.

Кўпроқ янги матн ҳосил қилувчи омилларнинг аниқланиши уларнинг

иерархик тартиби, матнни шакллантиришда иштирок этиш даражаси
масаласини кўтаради. Матнни ташкил этувчи асосий омилларга қуйидагилар
киради: матнларнинг темпорал ва макон тузилиши, континуум, модаллик,
ҳавола атрибути, вид (

замон шакли

) тузилиши. Ушбу тоифаларсиз бирон бир

матннинг мавжудлигини тасаввур қилиб бўлмайди, баъзи матнлар эса,
сарлавҳасиз, контраст – стилистик восита сифатида бўлиши мумкин. Матн
ясовчи функцияда ҳар доим ҳам фразеологик бирликлар ва сўз тартиби,
абзацдаги чекиниш ва субстантив инфинитив кўринавермайди. Ушбу матн
ҳосил қилувчи омилларни белгиловчи воситалар деб аташ мумкин.

Шубҳасиз, матн коммуникатив акт сифатида доимо воқелик билан

боғлиқ. Бадиий матн бундан мустасно эмас, гарчи унинг аксарият қисми
бадиий адабиётга асосланган бўлиши мумкин. Бадиий матннинг долзарблиги
ўзига хосдир, чунки у ёзувчи тасаввури кучи билан яратилган бадиий дунё
билан боғлиқ бўлиб, воқелик ва фантастикани уйғунлаштиради (Москальская
О.И.,1981; 175 с.) Ҳар қандай матн воқелик билан боғлиқ бўлиб, унинг асосий
параметрларини акс эттиради: замон, макон, жараёнларнинг ривожланиш
табиати, бу темпорал-макон ва замон шакли тузилмасида ўз ифодасини
топади. Бошқа томондан, матн ижтимоий фаолият шакли сифатида доимо
сўзловчининг коммуникатив ниятини, унинг ғоявий-эстетик позициясини,
дунёқарашини белгилаб беради.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати

1. Гак В.Г. О семантической организации повествовательного

текста. Лингвистика текста. Сб. научных. Трудов М., I976, 103, 14.

2. Мaтезиус В. так называемом актуальном членении предложения. -
В кн.: Пражский лингвистический кружок. - 11.: Прогресс,1967, 0.232-245.

3. Москальская О.И. Грамматика текста. - М.: высшая школа,1981. - 175
с.


background image

4. Солганик Г. Я. О способах объединения самостоятельных
предложений в прозаические строфы. Автореф. дио .... канд. филол.наук. - М.,
1965. - 20 с.

5. Шилко Г.П. Текст образующая роль субстантивированного
инфинитивов современном немецком языке. - В сб.: Романское и германское
языкознание. Минск.: Высшая школа, 1983, выл. 13, с.29-34.

6.

Ra’no T., Maftuna B. Variative Approach Based on of Children Dialogic Speech Development

Methodology Improvement //European Journal of Higher Education and Academic Advancement.

2023.

– Т. 1. – №. 1. – С. 99-104.

7.Jurayevich B. O. Ways to Develop Education for Obtaining General Physical Qualities of Young
Wrestlers Through Action Games //Indonesian Journal of Multidiciplinary Research.

– Т. 3. – №. 1. –

С. 153-158.

8.qizi Saydillayeva M. B. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING RIVOJLANISHIDA FAOLIYAT
MARKAZLARINING AHAMIYATI //Results of National Scientific Research International Journal.

2022.

– Т. 1. – №. 7. – С. 420-424.

9.Imanov B. B. Competences in the quality of education and their organization //ASIAN JOURNAL OF
MULTIDIMENSIONAL RESEARCH.

– 2021. – Т. 10. – №. 5. – С. 419-424.

10.Fazilov O. Y. THE MOTIVATION BASIS OF NAME IN UZBEK AND ENGLISH LANGUAGE
LESSONS //Procedia of Theoretical and Applied Sciences.

– 2023. – Т. 11. – С. 54-58.

11.Нарбашева М. А. АНАЛИЗ НАРОДНЫЕ ИГРЫ МЕТОДОМ ЛУДОГРАФА //Перспективы
развития научных исследований в 21 веке. – 2016. – С. 178-180.
12.Eshmurodov O. ҚИЗЛАРНИ ОИЛАВИЙ ҲАЁТГА ТАЙЁРЛАШНИНГ ИЖТИМОИЙ ПСИХОЛОГИК
ЖИХАТЛАРИ //Журнал Педагогики и психологии в современном образовании. – 2023. – №. I.
13.Urolovich T. F. CHIZMACHILIK DARSLARIDA AMALIY SAN’AT ELEMENTLARIDAN
FOYDALANIB TARKIBIDA TUTASHMA ELEMENTLAR QATNASHGAN NAQSH NAMUNALARINI
CHIZISH //Евразийский журнал права, финансов и прикладных наук. – 2022. – Т. 2. – №. 2. – С.
158-162.
14.Uralovich T. F. FACTORS AFFECTING THE FORMATION PROCESS OF AESTHETIC SKILLS IN
DRAWING LESSONS //International Scientific and Current Research Conferences.

– 2023. – С. 115-

119.
15.

Urolovich T. F. CHIZMACHILIK DARSLARIDA AMALIY SAN’AT ELEMENTLARIDAN

FOYDALANIB TARKIBIDA TUTASHMA ELEMENTLAR QATNASHGAN NAQSH NAMUNALARINI
CHIZISH //

Евразийский журнал права, финансов и прикладных наук. – 2022. – Т. 2. – №. 2. – С.

158-162.
16.

Turapova R. B. et al. MAKTABGACHA TAʼLIM TASHKILOTIDAGI BOLALARNI NUTQINI

RIVOJLANTIRISH.

– 2023.

РОЛЬ СИБЛИНГОВЫХ ОТНОШЕНИЙ В КОГНИТИВНОМ

РАЗВИТИИ ДЕТЕЙ

М.Б.Имонова

Преподаватель Термезского государственного педагогического

института

Д.П.Тожиева

Студентка Термизского государственного педагогического

института

Аннотация

Библиографические ссылки

Гак В.Г. О семантической организации повествовательного текста. Лингвистика текста. Сб. научных. Трудов М., I976, 103, 14.

Мaтезиус В. так называемом актуальном членении предложения. - В кн.: Пражский лингвистический кружок. - 11.: Прогресс,1967, 0.232-245.

Москальская О.И. Грамматика текста. - М.: высшая школа,1981. - 175 с.

Солганик Г. Я. О способах объединения самостоятельных предложений в прозаические строфы. Автореф. дио .... канд. филол.наук. - М., 1965. - 20 с.

Шилко Г.П. Текст образующая роль субстантивированного инфинитивов современном немецком языке. - В сб.: Романское и германское языкознание. Минск.: Высшая школа, 1983, выл. 13, с.29-34.

Ra’no T., Maftuna B. Variative Approach Based on of Children Dialogic Speech Development Methodology Improvement //European Journal of Higher Education and Academic Advancement. – 2023. – Т. 1. – №. 1. – С. 99-104.

Jurayevich B. O. Ways to Develop Education for Obtaining General Physical Qualities of Young Wrestlers Through Action Games //Indonesian Journal of Multidiciplinary Research. – Т. 3. – №. 1. – С. 153-158.

qizi Saydillayeva M. B. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING RIVOJLANISHIDA FAOLIYAT MARKAZLARINING AHAMIYATI //Results of National Scientific Research International Journal. – 2022. – Т. 1. – №. 7. – С. 420-424.

Imanov B. B. Competences in the quality of education and their organization //ASIAN JOURNAL OF MULTIDIMENSIONAL RESEARCH. – 2021. – Т. 10. – №. 5. – С. 419-424.

Fazilov O. Y. THE MOTIVATION BASIS OF NAME IN UZBEK AND ENGLISH LANGUAGE LESSONS //Procedia of Theoretical and Applied Sciences. – 2023. – Т. 11. – С. 54-58.

Нарбашева М. А. АНАЛИЗ НАРОДНЫЕ ИГРЫ МЕТОДОМ ЛУДОГРАФА //Перспективы развития научных исследований в 21 веке. – 2016. – С. 178-180.

Eshmurodov O. ҚИЗЛАРНИ ОИЛАВИЙ ҲАЁТГА ТАЙЁРЛАШНИНГ ИЖТИМОИЙ ПСИХОЛОГИК ЖИХАТЛАРИ //Журнал Педагогики и психологии в современном образовании. – 2023. – №. I.

Urolovich T. F. CHIZMACHILIK DARSLARIDA AMALIY SAN’AT ELEMENTLARIDAN FOYDALANIB TARKIBIDA TUTASHMA ELEMENTLAR QATNASHGAN NAQSH NAMUNALARINI CHIZISH //Евразийский журнал права, финансов и прикладных наук. – 2022. – Т. 2. – №. 2. – С. 158-162.

Uralovich T. F. FACTORS AFFECTING THE FORMATION PROCESS OF AESTHETIC SKILLS IN DRAWING LESSONS //International Scientific and Current Research Conferences. – 2023. – С. 115-119.

Urolovich T. F. CHIZMACHILIK DARSLARIDA AMALIY SAN’AT ELEMENTLARIDAN FOYDALANIB TARKIBIDA TUTASHMA ELEMENTLAR QATNASHGAN NAQSH NAMUNALARINI CHIZISH //Евразийский журнал права, финансов и прикладных наук. – 2022. – Т. 2. – №. 2. – С. 158-162.

Turapova R. B. et al. MAKTABGACHA TAʼLIM TASHKILOTIDAGI BOLALARNI NUTQINI RIVOJLANTIRISH. – 2023.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов