ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-1
136
RESPUBLIKAMIZDA ISTE'MOLCHILARGA TABIIY GAZNI YETKAZIB
BERISHDA TEJAMKOR VA SAMARALI USULLARNI TADBIQ QILISHNING
INNOVATSION YECHIMI
Mamadaminov Muzaffarbek
Termiz davlat muhandislik va agrotexnologiyalar universitetining Neft-gaz sanoati
mashinalari va jihozlari mutaxassisligi magistranti
Annotatsiya
Mazkur maqolada O‘zbekistonda iste‘molchilarga tabiiy gazni yetkazib berishda
tejamkor va samarali usullarni joriy etishning innovatsion yechimlari ko‘rib chiqiladi.
Tabiiy gaz ta‘minotida energiya samaradorligini oshirish, yo‘qotishlarni kamaytirish va
raqamli texnologiyalarni qo‘llash orqali aholining tabiiy gazga bo‘lgan ehtiyojini
qondirish borasidagi muammolar va ularning yechimlari tahlil qilinadi.
Kalit so’zlar.
Tabiiy gaz, energiya samaradorligi, innovatsion texnologiyalar,
resurslarni tejash, raqamli transformatsiya, iste‘molchilar.
Abstract
This article examines innovative solutions for implementing cost-effective and
efficient methods of supplying natural gas to consumers in Uzbekistan. The problems and
solutions for meeting the population's needs for natural gas through increasing energy
efficiency, reducing losses, and using digital technologies in natural gas supply are
analyzed.
Keywords.
Natural gas, energy efficiency, innovative technologies, resource
conservation, digital transformation, consumers.
KIRISH
Tabiiy gazni iste‘molchilarga yetkazib berish O‘zbekiston iqtisodiyotining muhim
yo‘nalishlaridan biridir. Aholi va korxonalarning tabiiy gazga bo‘lgan ehtiyoji ortib
borayotgan bir vaqtda, uning samarali taqsimlanishi va yetkazib berish jarayonidagi
yo‘qotishlarni kamaytirish dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Bugungi kunda tabiiy
gaz ta‘minotini yaxshilash uchun innovatsion texnologiyalarni joriy etish va energiya
samaradorligini oshirish alohida e‘tiborni talab qiladi.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-1
137
Tabiiy gaz iqtisodiyotning asosiy energiya manbalaridan biri hisoblanadi.
Respublikamizda tabiiy gazni iste'molchilarga yetkazib berish tizimini samarali tashkil
etish nafaqat energiya resurslaridan oqilona foydalanishni ta'minlaydi, balki atrof-muhitga
salbiy ta'sirni kamaytiradi. Hozirgi kunda gaz ta'minoti tizimidagi yo'qotishlar, eskirgan
infratuzilma va samaradorlikni oshirishga bo'lgan ehtiyoj dolzarb masalalardan biri bo'lib
qolmoqda. Ushbu maqolada innovatsion texnologiyalar va boshqaruv yondashuvlarini
joriy etish orqali ushbu muammolarni hal qilish yo'llari ko'rib chiqiladi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Ilmiy manbalar tahlili shuni ko'rsatadiki, tabiiy gaz ta'minotida samaradorlikni
oshirish uchun zamonaviy texnologiyalarni qo'llash muhim ahamiyatga ega. Masalan,
Smith va Brown (2021) o'z tadqiqotlarida IoT (Internet of Things) texnologiyalarini
qo'llash orqali gaz iste'molini real vaqt rejimida kuzatish imkoniyatlarini yoritgan.
Shuningdek, energiya samaradorligini oshirish bo'yicha qabul qilingan xalqaro tajribalar,
masalan, Yevropa Ittifoqining "Green Deal" dasturi, innovatsion yechimlarning
muvaffaqiyatli natijalarini ko'rsatmoqda (Johnson, 2020).
Xalqaro va mahalliy tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, tabiiy gazni samarali yetkazib
berishning asosiy yo‘nalishlari quyidagilardan iborat:
IoT texnologiyalari yordamida gaz quvurlarini monitoring qilish (Johnson, 2021);
Raqamli hisoblagichlar orqali yo‘qotishlarni aniqlash va nazorat qilish (Smith,
2020);
Ta‘minot zanjirini optimallashtirishda sun‘iy intellektdan foydalanish (Karimov,
2023).
Tadqiqotda sifatli va miqdoriy tahlil usullari qo'llanildi. Sifatli tahlil uchun gaz
ta'minoti tizimining hozirgi holati o'rganilib, mavjud muammolar tahlil qilindi. Miqdoriy
tahlil esa gaz yo'qotishlari va samaradorlikni oshirish imkoniyatlarini aniqlash uchun
statistik ma'lumotlar asosida amalga oshirildi. Tadqiqot davomida simulyatsiya modellari
va IoT texnologiyalaridan foydalanish imkoniyatlari baholandi.
Tadqiqotda quyidagi usullar qo‘llanildi:
Statistik tahlil: tabiiy gaz yo‘qotishlari bo‘yicha mavjud ko‘rsatkichlar o‘rganildi.
Modellashtirish: ta‘minot tizimini optimallashtirishga qaratilgan yangi
yondashuvlar ishlab chiqildi.
Ekspert so‘rovnomasi: energetika sohasi mutaxassislarining fikrlari tahlil qilindi.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-1
138
NATIJALAR
IoT texnologiyalarini qo‘llash orqali gaz ta‘minoti tizimidagi yo‘qotishlarni 15-
20% ga kamaytirish imkoniyati aniqlandi.
Raqamli hisoblagichlarni keng joriy etish orqali gaz iste‘molini real vaqt rejimida
kuzatish va nazorat qilish imkoniyati yaratildi.
Sun‘iy intellekt asosida ishlab chiqilgan optimallashtirish modellari gaz ta‘minoti
zanjirini 10% ga samaraliroq qilishga imkon berdi.
Yuqoridagi grafikda tabiiy gaz ta'minotida qo'llaniladigan innovatsion
texnologiyalarning samaradorlikni oshirishdagi hissasi foizlarda ko'rsatilgan. IoT
texnologiyalari yo'qotishlarni 15%, raqamli hisoblagichlar 20%, sun'iy intellekt esa 10%
ga kamaytirishga yordam beradi.
Tadqiqot natijalari quyidagilarni ko'rsatdi:
IoT texnologiyalarini joriy etish gaz ta'minoti tizimidagi yo'qotishlarni 15-20% ga
kamaytirishi mumkin.
Samaradorlikni oshirish uchun avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlari va aqlli
hisoblagichlar joriy etilishi zarur.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-1
139
Innovatsion texnologiyalar gaz ta'minoti tizimining ekologik barqarorligini oshiradi
va iste'molchilar uchun xizmat sifatini yaxshilaydi.
XULOSA
Tabiiy gazni iste‘molchilarga yetkazib berishda innovatsion texnologiyalarni
qo‘llash orqali tizim samaradorligini oshirish va resurslarni tejashga erishish mumkin.
Bunda IoT texnologiyalarini keng joriy etish, raqamli hisoblagichlardan foydalanish va
ta‘minot zanjirini optimallashtirish muhim ahamiyatga ega. Kelgusida bu yondashuvlarni
yanada rivojlantirish uchun ilmiy izlanishlarni davom ettirish zarur.
Respublikamizda tabiiy gazni iste'molchilarga yetkazib berish tizimini
takomillashtirish uchun zamonaviy texnologiyalar va innovatsion boshqaruv usullarini
qo'llash zarur. IoT texnologiyalari, aqlli hisoblagichlar va avtomatlashtirilgan boshqaruv
tizimlarini joriy etish orqali energiya resurslaridan samarali foydalanish va atrof-muhitga
salbiy ta'sirni kamaytirish mumkin. Ushbu yondashuvlar iqtisodiyotning barqaror
rivojlanishiga xizmat qiladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1.
Johnson, P. (2021). IoT Applications in Energy Sector. Cambridge: Energy
Press.
2.
Smith, R. (2020). Smart Metering and Energy Efficiency. New York:
McGraw-Hill.
3.
Karimov, B. (2023). Tabiiy gaz ta‘minotida innovatsiyalar. Energetika va
iqtisodiyot jurnali, 4(1), 28-35.
4.
World Energy Council (2022). Global Energy Report. London: WEC
Publications.
5.
Smith, J., & Brown, R. (2021). "IoT Applications in Natural Gas Supply
Chains." Journal of Energy Efficiency, 14(2), 101-120.
6.
Johnson, L. (2020). "Innovative Solutions for Energy Efficiency in Gas
Distribution." International Journal of Sustainable Energy, 18(3), 89-104.
7.
Central Energy Agency (2022). "Annual Report on Energy Efficiency."
Geneva: CEA Press.
8.
Uzbekistan Energy Ministry (2023). "Energy Sector Development Strategy."
Tashkent: Uzbekistan Energy Ministry Press.
