Universal International Scientific Journal
76
Isayev Yusufjon Tojimametovich
1
., Zokirova Xusniyoxon Xursandbek qizi
Andijon davlat universiteti, kimyo fanlari doktori, professor
1
Andijon davlat universiteti, magistr
2
Uzbekistan
https://orcid.org/0000-0002-9904-6791
https://orcid.org/0009-0002-7594-6362
Annotatsiya:
Maqolada yulg’un o’simligining guli va novda qismidagi suvda eruvchan B1, B2, B3,
B6, B9, B12, C va PP vitaminlarning miqdorini YSSX metodi yordamida aniqlash bo‘yicha olib borilgan
tadqiqot natijalari bayon qilingan. Olingan natijalar yulg`unning o`rganilgan qismlarida mazkur vitaminlar
sezilarli darajada mavjud ekanligini, gulida B2, B9 va PP vitaminlari nisbatan ko`proq, poya qismida esa
C vitamini ko`proqligini ko`rsatdi. Yulg’un o’simligida B12 vitamini topilmadi.
Kalit so‘zlar:
o`simliklar, yulg’un, kimyoviy tarkibi, vitaminlar, YUSSX.
Аннотация:
В статье представлены результаты исследований, проведенных для
количественного определения водорастворимых витаминов B1, B2, B3, B6, B9, B12, C и PP в
цветках и в коре веток тамарикса (гребенщика) методом высокоэффективной жидкостной
хроматографии (ВЭЖХ). Полученные результаты показали, что количество витаминов B2, B9 va PP
в цветках сравнительно больше, а витамина C больше в коре веток, в то время как витамин B12 в
исследованных материалах отсутствует.
Universal Xalqaro Ilmiy Jurnal
Jurnalning bosh sahifasi:
YULG’UN O’SIMLIGI TARKIBIDAGI SUVDA ERUVCHAN VITAMINLAR MIQDORINI
ANIQLASH
Universal International Scientific
Year: 2025 Issue: 2 Volume: 1
Published: 9.01.2025
International indexes
Universal International Scientific Journal
77
Ключевые слова:
растения, гребенщик (тамарикс), химический состав, витамины, ВЭЖХ.
Abstract:
The article presents the results of studies carried out to quantify water-soluble vitamins
B1, B2, B3, B6, B9, B12, C and PP in the flowers and bark of Tamarix (crest) branches using high-
performance liquid chromatography (HPLC). The results obtained showed that the amount of vitamins B2,
B9 va PP in flowers is relatively higher, and vitamin C is higher in the bark of branches, while vitamin B12
is absent in the studied materials.
Keywords:
plants, tamarix, chemical composition, vitamins, HPLC.
Language:
Uzbek
Citation:
Isayev , Y., & Zakirova , K. (2025). DETERMINATION OF THE AMOUNT OF WATER-
SOLUBLE VITAMINS IN THE CONTENT OF THE VEGETABLE PLANT. Universal International
Scientific Journal, 2(1), 76–82.
https://doi.org/10.69891/3060-4540.2025.80.52.001
Doi:
https://doi.org/10.5281/zenodo.14677308
Crosreff doi:
https://doi.org/10.69891/3060-4540.2025.80.52.001
Vitaminlar organizm uchun zarur
bo'lgan organik moddalar bo'lib, ular turli
fiziologik jarayonlarning to'g'ri kechishini
ta'minlashda,
organizmning
normal
ishlashini ta'minlashda, umuman inson
salomatligida
muhim
rol
o'ynaydi.
Organizmni
vitaminlarga
bo`lgan
ehtiyojining
bir
qismi
o`simlik
mahsulotlari
hisobiga
qoplanadi.
O‘simliklar, ayniqsa mevalar, sabzavotlar,
donlar va yong‘oqlar, vitaminlarning eng
boy
manbalardandir. O‘simliklarning
o‘zida
vitaminlar
ko‘plab
hayotiy
jarayonlarga, shu jumladan hujayra o‘sishi,
energiya ishlab chiqarish, immun tizimi va
asab tizimining sog‘lom ishlashiga yordam
beradi.
Xalqaro
tasniflash
bo`yicha
vitaminlar odatda ikki guruhga, ya`ni
yog‘da va suvda eriydigan vitaminlarga
bo`linadi [1]. Suvda eriydigan vitaminlar
nisbatan oson o`zlashtiriladi, ba`zilari
organizmda umuman to`planmaydi, yoki
zahirasi uzoq vaqtga yetadi. Ko‘plab suvda
eriydigan vitaminlar o‘simliklarni meva,
barg va poya qismlarida ishlab chiqariladi.
Oʼsimliklar turli xil organik moddalar,
jumladan, fenol moddalar, saponinlar,
oshlovchi moddalar, efir moylari, organik
kislotalar, uglevodlar saqlaydi. Shuning
uchun
oʼsimliklar
azaldan
dorivor
moddalar, oshlovchi moddalar va boshqa
biologik faol moddalar manbayi boʼlib
kelgan.
Yulgʻun, jingʻil - yulgʻundoshlar
oilasiga mansub daraxt yoki butalar
turkumiga
kiruvchi
o`simlik.
Uning
Janubiy Yevropa, Janubiy Afrikaning
choʻl, chala choʻllarida va Osiyoda
(Hindistongacha) 54 ta turi tarqalgan [2].
Oʻzbekistonda
Androsov
yulg‘uni
(Tamarix androssowii), jingʻil (Tamarix
Universal International Scientific Journal
78
laxa), Bunge yulg‘uni (Tamarix bungei),
egik yulg‘un (Tamarix. hispida) kabi jami
12 turi oʻsadi. Oʻzbekistonda 250 ming
gektarga yaqin yulg‘un changalzorlari bor.
Yulg‘un yorugʻsevar, qurgʻoqchilikka,
shoʻrxokka, zaxlikka chidamli oʻsimlik
hisoblanadi. Aprel – may oylarida gullaydi
va mevasi sentabr oyining boshida pishib
yetiladi. Hozirgi kunga kelib insonlarda
vitaminlar yetishmovchiligi ko’paygan bir
davrda yulg’un o’simligidan tayyorlangan
damlamalar foydali hisoblanadi [3].
Yulg`unning efir moyi tarkibi juda
o'ziga
xosdir.
Unda
uglevodorodlar
(9,51%), spirtlar (3,46%), aldegidlar
(2.55%),
monoterpen
uglevodorodlar
(5.4%), kislorodli terpenlar (23,06%),
kislorodli
diterpenoidlar
(3,37%),
shuningdek,
sezilarli
miqdorda
yog'
kislotalari va ularning efirlari (45.43%),
efir
moyining
asosiy
komponentlari
tetragidrogeranilaseton
(21,35%)
va
digidroaktindiolid (5,40%) ga to’g’ri
keladi [4]. O`simlik takibida jami 63 xil
makro- va mikroelement mavjudligi
aniqlan bo`lib, bulardan P, Ca, K, Na, Mg
miqdori ko’proq ekanligi qayd etilgan,
shuningdek pektinlar, taninlar, fitontsidlar
mavjud.
Ular
ichak
faoliyatini
normallashtiradi, oshqozon-ichak traktidan
tiklanishiga
yordam
beradi,
siydik
chiqarish yo'li va buyrak toshlaridagi
og'riqni yengillashtiradi. Ushbu butaning
barglari ko'plab dorivor xususiyatlarga ega.
Ulardan olingan ekstrakt yoki qaynatma
immunitetni mustahkamlash, diareyani
davolash, oshqozon osti bezi sog'lig'ini
mustahkamlash, jigarni tozalash, teridagi
yallig'lanish va turli toshma, yaralarni
davolash, virusli kasalliklarga qarshi
kurashish,
shuningdek
tish
emalini
yemkiruvchi
bakteriyalardan
xalos
bo'lishda ishlatiladi [5].
Lekin yulgʼun tarkibidagi vitaminlar
miqdori haqida maʼlumotlar adabiyotlar
uchramaydi. Bundan kelib chiqadiki,
o’simlik turi hali to’liq o’rganilmagan
bo’lib, hozirgi kunda uning ustida ko’plab
tadqiqotlar olib borilmoqda. Shuning
uchun
ham
Respublikamizda
yetishtirilayotgan
yulg’un
(tamarix)
o’simligining barg va poyalari tarkibidagi
vitaminlar miqdorini aniqlash va qiyosiy
taxlilini
o’tkazish
tadqiqotimizning
maqsadi etib belgilandi.
Tadqiqot ob`yekti sifatida yulg`un
novadalari va gullari olindi, chunki aynan
su qismlari shifobaxsh vosita sufatida
qo`llaniladi.
O`simlik
materiallari
tarkibidagi vitaminlar miqdori YuSSX
metodi yordamida aniqlandi. Chunonchi
bu metod organic moddalar analizida keng
qo`llaniladi [6].
Na’munalar tarkibidagi vitaminlar
tarkibi alohida o’rganilganda quyidagi
natijalar olindi (1-2 jadvallar).
1-jadval
Yulg’un (
tamarix
) o’simligi guli tarkibidagi vitaminlar miqdori
Universal International Scientific Journal
79
Vitamin
Ushlanish
vaqti, sek
Konsentratsiya,
mg/l
100 g namunadagi
miqdor, mg
Vitamin B
1
2,771
0,576
1,440
Vitamin B
3
5,76
3,384
8,460
Vitamin PP
7,542
4,621
11,553
Vitamin B
9
16,743
3,755
9,388
Vitamin B
2
18,739
3,503
8,758
Vitamin B
6
6,248
1,428
3,570
Vitamin B
12
Aniqlanmadi
0
0,000
Vitamin C
4,317
2,148
5,370
1-jadval natijasiga ko’ra, olingan
namunalar tarkibidagi 8 ta vitamin miqdori
tadqiq etilgan bo’lib, yulg’un o’simligining
bargida 7 xil vitamin mavjud ekanligi
aniqlandi. Taxlil natijasida vitamin B
12
aniqlanmadi. O’simlikning har ikkala
qismida ham B
1
, B
3
, PP, B
9
, B
2
, B
6
va C
vitaminlari mavjud ekanligi tahlil qilindi.
2-jadval
Yulg’un (
tamarix
) o’simligi novda po’stlog’i tarkibidagi asosiy vitaminlar miqdori
Vitamin
Ushlanish
vaqti, sek
Konsentratsiya,
mg/l
100 g namunadagi
miqdor, mg
Vitamin B
1
2,81
0,852
2,130
Vitamin B
3
5,758
3,066
7,665
Vitamin PP
7,829
0,844
2,110
Vitamin B
9
16,886
2,307
5,768
Vitamin B
2
18,887
1,889
4,723
Vitamin B
6
6,502
1,287
3,218
Vitamin B
12
Aniqlanmadi
0
0,000
Vitamin C
4,425
3,046
7,615
O’tkazgan tajribalar natijasidagi
ma’lumotlardan
ko’rish
mumkinki,
o’simlikning guli va novdasining po’stloq
qismida B
1
, B
2
, B
3
, B
6
, B
9
, C va PP
vitaminlar uchraydi. Yulg’un po’stog’i
tarkibida vitamin C va B
3
ning miqdori
sezilardi darajada yuqori bo’lib 100 g
namunadagi miqdori C vitamini 7.615
mgni vitamin B
3
ning miqdori esa 7.665 ni
tashkil etadi. Shuningdek, B
1
vitamini
2.130 mg, PP 2,110 mg, B
9
5,768 mg, B
2
4,723 mg, B
6
3.218mg ni tashkil etadi.
O’simlikning gul qismida esa eng ko’p PP
vitamini 11,553 mg borligi, hamda
Universal International Scientific Journal
80
B
2
vitamini 8,758mg, B
9
9,388mg, B
3
8,460
mg mavjudligi aniqlandi. Bu vitaminlar
miqdori o’simlikning novda po’stlog’i
tarkibidagi vitaminlar miqdoridan yuqori
ekanligini ko’rsatadi. Har ikki namunada
ham vitamin B
12
aniqlanmadi demak,
yulg’un tarkibida vitamin B
12
uchramaydi
degan xulosaga kelishimiz mumkun.
Yulg'un o'simligi guli va novda po'stlog'i tarkibidagi vitaminlar miqdorining nisbati
Tajriba qism:
Tadqiqot uchun Andijon viloyati
Andijon tumani hududida o’suvchi dorivor
yulg’unning may-iyun oylarida yigib
olingan gullari va oktyabr oyida yig`ib
olingan
novdalari
olindi.
O’simlik
materiali tarkibidagi suvda eruvchan
vitaminlar miqdori aniqlash LC-40 Nexera
Lite (Shimadzu, Yaponiya) yuqori samarali
suyuqlik xromatografida amalga oshirildi.
Terilgan na’munalar salqin joyda quritildi.
Standart eritmalar va namuna ekstrakti LC-
40D nasosi, SIL-40 avtosampleri, SPD-
M40 foto-diod matritsali detektoridan
(PDA)
iborat
samarali
suyuqlik
xromatografi va LabSolutions ver. 6.92
dasturiy ta’minoti yordamida tahlil qilindi.
Shim pack GIST C18 (150 × 4,6 mm; 5
mkm, Shimadzu, Yaponiya) teskari fazali
kolonkasi hamda asetonitril va sirka
kislotaning suvdagi 0,25 % li eritmasidan
tashkil topgan gradientli harakatchan faza
qo'llanildi. In'ektsiya hajmi 10 mkl, oqim
tezligi 0,6 ml/min va kolonka termostati
0
2
4
6
8
10
12
14
Vitamin B1 Vitamin B3 Vitamin PP Vitamin B9 Vitamin B2 Vitamin B6 Vitamin C
gul qismi
novda po'stlog'i
Universal International Scientific Journal
81
harorati 40 °C etib belgilandi. Har bir
vitaminning
analitik
signali
(cho'qqi
maydoni) uchta to'lqin uzunliklari 265,
291, 550 nm da qayd etildi. Vitamin C ni
aniqlash uchun 15 daqiqali gradiyent
ishlatildi va analitik signal 265 nm to‘lqin
uzunlikda o‘lchandi.
Xulosa:
Shunday qilib, yulg`un guli
va poyasi tarkibidagi suvda eruvchan
vitaminlar
miqdori
YuSSX
metodi
yordamida
aniqlandi.
Yulg’un
o’simligining gul qismi tarkibida PP
vitaminning miqdori 11,553 mg/100 g,
novda po’stlog’i tarkibida esa u atiga
2,110mg/100g ni tashkil etdi. Vitamin B
9
ning miqdori guli tarkibida 9,388 mg/100g,
po’stloq qismida esa 5,768 mg/100g
ekanligi aniqlandi (diagramma).
O’simligining
guli
tarkibidagi
vitaminlar
miqdor
jihatidan
tizimlashtirilsa, B
1
< B
6
<C< B
3
< B
2
<B
9
<
PP qatorida, novda po’stlog’i tarkibidagi
vitaminlar esa B
1
<PP< B
6
< B
2
< B
9
<C< B
3
qatorida ortib boradi.
Demak, olib borilgan tadqiqotlar
natijasi shuni ko’rsatadiki, yulg’un
o’simligining yer ustki qismlari o’rtasida
vitaminlar miqdori bo’yicha tafovut
mavjud. Suvda eriydigan vitaminlar gul
qismida ekanligi aniqlandi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI
1. Yo.X.Turaqulov «Biokimyo». T. «Oʼqituvchi». 1970. 468 b.
2. I.R. Asqarov. Tabobat qomusi. - Toshkent. Mumtoz so’z 2019. 1142 b.
3. Alshehri, S.A.; Wahab, S.; Abullais, S.S.; Das, G.; Hani, U.; Ahmad, W.; Amir, M.;
Ahmad, A.; Kandasamy, G.; Vasudevan, R. Pharmacological Efficacy of Tamarix aphylla:
A Comprehensive Review. Plants 2022, 11, 118. https://doi.org/10.3390/plants11010118.
4. А.В. Великородов, В.Н. Пилипенко Т.А. Пилипенко А.Г. Тырков. изучение
химического состава эфирного масла тамарикс. Xимия растительного сырья. № 4. С.
117-121, https://DOI:10.14258/jcprm.2017042041
5. Isayev Y., Madrahimov G., Zokirova H. (2024). Determination of macro-and
microelements in the medicinal tamarix plant using IBP-OES method. Universal
International
Scientific
Journal,
1(9),
75–80.
https://doi.org/10.69891/3060-
4540.2024.86.98.00
6. К.И.Сакодынский, В.В.Бражников и др. Аналитическая хроматография. – М.:
Химия. 1993. 464 с.
7. Далимов, Д. Н., Исаев, Ю. Т., & Сайиткулов, А. М. (2001). Молекулярные
Universal International Scientific Journal
82
комплексы моноаммониевой соли глицирризиновой кислоты с некоторыми
лекарственными средствами и их интерферониндуцирующая активность. Химия
природ. соедин, (2), 132-134.
8. Исаев, Ю. Т., Рустамов, С. А., Аскаров, И. Р., & Хожиматов, М. М. (2019).
Получение комплексных соединений глицирама с биуретом и их биологическая
активность. Universum: химия и биология, (4 (58)), 15-18.
9. Рустамов, С. А., Исаев, Ю. Т., & Аскаров, И. Р. (2019). Получение комплексных
соединений глицирама с о-Аминофенолом. Universum: технические науки, (2 (59)),
49-51.