ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
15
А
.
Д
.
Бабаджанов
,
Тошкент
давлат
юридик
университети
мустақил
изланувчиси
МАҲАЛЛИЙ
ДАВЛАТ
ҲОКИМИЯТИ
ВАКИЛЛИК
ОРГАНЛАРИ
ФАОЛИЯТИДА
СИЁСИЙ
ПАРТИЯЛАР
ИШТИРОКИНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ
МАСАЛАЛАРИ
Аннотация
:
мақолада
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
вакиллик
органлари
фаолиятида
сиёсий
партия
гуруҳлари
иштирокининг
назарий
ва
ташкилий
-
ҳуқуқий
жиҳатлари
,
улар
фаолиятидаги
муаммолар
ёритилиб
,
маҳаллий
Кенгашларидаги
партия
гуруҳларининг
ҳуқуқларини
кенгайтириш
ҳамда
улар
фаолияти
самарадорлигини
оширишга
қаратилган
таклифлар
ишлаб
чиқилган
.
Таянч
сўзлар
:
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
органлари
,
халқ
депутатлари
Кенгашлари
,
партия
,
партия
гуруҳлари
,
сессия
,
депутат
,
ҳоким
,
қарор
.
Аннотация
:
в
статье
освещены
теоретические
и
организационно
-
правовые
аспекты
участия
политиче
-
ских
партий
в
деятельности
представительных
органов
власти
на
местах
,
проблемы
в
их
деятельности
,
раз
-
работаны
предложения
по
расширению
прав
партий
-
ных
групп
местных
Кенгашов
и
повышению
их
эффек
-
тивности
.
Ключевые
слова
:
органы
государственной
власти
на
местах
,
Кенгаш
народных
депутатов
,
партия
,
партийная
группа
,
сессия
,
депутат
,
хоким
,
решение
.
Annotation:
article analysis the theoretical, organiza-
tional and legal aspects of participation of political parties
in activity of local representative government bodies, prob-
lems in their activity, works out suggestion on expansion
of rights of party groups of local Kengashs and increase of
their efficiency.
Key words:
local public authorities, Kengash of
deputies of people's, party, party group, session, deputy,
khokim, decision.
Мамлакатимизда
мустақиллик
йилларида
демократик
ҳуқуқий
давлат
қуриш
ва
кучли
фуқаролик
жамиятини
шакллантириш
бўйича
улкан
ишлар
амалга
оширилди
.
Бугунги
кунда
фаолият
кўрсатаётган
9200
дан
зиёд
нодавлат
нотижорат
ташкилоти
жисмоний
ва
юридик
шахсларнинг
ҳуқуқлари
ва
қонуний
манфаатларини
,
демократик
қадриятларни
ҳимоя
қилишда
,
ижтимоий
,
маданий
ва
маърифий
мақсадларга
эришишда
муҳим
роль
ўйнамоқда
.
Айниқса
,
давлат
ва
жамият
ишларини
бошқаришда
уларнинг
таъсири
ёққол
намоён
бўлмоқда
.
Давлат
ва
жамият
қурилиши
тизимини
такомиллаштиришнинг
устувор
йўналишларидан
бири
сифатида
“
сиёсий
тизимни
ривожлантириш
,
давлат
ва
жамият
ҳаётида
сиёсий
партияларнинг
ролини
кучайтириш
,
улар
ўртасида
соғлом
рақобат
муҳитини
шакллантириш
”
[1]
нинг
алоҳида
белгиланганлиги
сиёсий
тизим
муносабатларида
сифат
ўзгаришига
олиб
келмоқда
.
Ўз
навбатида
,
мазкур
жараённинг
муҳим
таркибий
қисмларидан
бири
ҳисобланган
кўппартиявийлик
тизими
бугунги
кунда
изчил
ривож
топмоқда
.
Сиёсий
партияларнинг
ислоҳотлар
жараёнидаги
жамиятни
янгилаш
ва
модернизация
қилиш
,
фуқароларнинг
ижтимоий
-
сиёсий
фаоллигини
оширишдаги
роли
ва
аҳамияти
кучайиб
бормоқда
.
Партиялар
фаолиятининг
ташкилий
-
ҳуқуқий
,
молиявий
шарт
-
шароитлари
мустаҳкамланмоқда
,
уларнинг
халқ
орасидаги
обрўси
ортиб
,
давлат
аҳамиятига
молик
қарорлар
қабул
қилишдаги
таъсири
тобора
ортиб
бормоқда
.
Ҳаракатлар
стратегиясини
амалга
ошириш
дастурлари
,
жумладан
, “
Фаол
инвестициялар
ва
ижтимоий
ривожланиш
йили
”
да
амалга
оширишга
оид
давлат
дастурида
Вазирлар
Маҳкамаси
аъзоларини
Олий
Мажлис
,
вилоят
,
туман
ва
шаҳар
давлат
органлари
раҳбарларини
тегишли
халқ
депутатлари
Кенгашлари
томонидан
тасдиқлаш
амалиётини
жорий
этиш
[2]
сиёсий
партиялар
,
уларнинг
вакиллик
органларидаги
бирлашмаларига
давлат
бошқарувида
иштирок
этиш
учун
кенг
имкониятлар
беради
.
Ушбу
имкониятлар
сиёсий
партияларнинг
фуқаролар
манфаатларни
рўёбга
чиқариш
борасида
масъулиятини
ҳам
кучайтиради
.
Ҳуқуқшунос
олим
И
.
Р
.
Беков
тўғри
қайд
этганидек
,
“
Сиёсий
плюрализм
ва
кўппартиявийлик
жамият
ижтимоий
ҳаётининг
ажралмас
қисмига
айланди
.
Ушбу
қоиданинг
Конституция
даражасида
мустаҳкамланиши
сиёсий
партияларнинг
фуқаролик
жамияти
ва
давлат
ўртасидаги
воситачилик
роли
,
конституциявий
-
ҳуқуқий
мақоми
олий
даражада
эътироф
этилганлигини
англатади
” [3, 6-
бет
].
Бироқ
сиёсий
партия
фақат
парламент
даражасида
фаол
бўлишининг
ўзи
етарли
эмас
,
албатта
.
Чунки
ислоҳотлар
нафақат
марказда
,
балки
маҳаллий
даражада
ҳам
самарали
амалга
ошмоғи
лозим
.
Бунинг
учун
сиёсий
партиялар
маҳаллий
кенгашлар
ишини
самарали
ташкил
этишда
фаол
иштирок
этиши
лозим
.
Айниқса
,
маҳаллий
вакиллик
ҳокимияти
органлари
томонидан
маҳаллий
ижро
органлари
раҳбарлари
ҳисоботларини
эшитиш
йўли
билан
улар
фаолиятини
баҳолашнинг
янги
тизими
жорий
этилиши
шароитида
маҳаллий
вакиллик
органлари
фаолияти
самарадорлиги
ва
масъулияти
ошиб
бормоқда
.
Айтиш
жоизки
,
жойлардаги
маҳаллий
бошқарув
органлари
ислоҳоти
ўз
ичига
нафақат
марказдан
айрим
бошқарув
функцияларни
жойлардаги
органларга
ўтказиш
ва
уларнинг
бошқарув
соҳасидаги
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларини
кенгайтиришнигина
назарда
тутиб
қолмай
,
балки
айни
пайтда
, “
Маҳаллий
давлат
ҳокимияти
тизимини
ташкил
этишда
ҳокимиятлар
бўлиниши
тамойилининг
амалий
рўёбга
чиқарилишини
таъминлаш
” [4]
ни
ҳам
тақозо
этади
.
Бу
эса
маҳаллий
вакиллик
ва
ижро
ҳокимияти
органлари
ваколатлари
ва
уни
таъминлаш
механизмида
муайян
ислоҳотларни
ҳам
талаб
этади
.
Таъкидлаш
жоизки
,
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
органлари
тизимининг
муҳим
бўғини
ҳисобланган
маҳаллий
вакиллик
институтининг
қонунлар
ижросини
таъминлашдаги
роли
ва
масъулияти
масаласи
бугунги
кунда
маъмурий
ислоҳотлар
самарадорлигининг
муҳим
кўсаткичидир
.
Бу
масалага
эътибор
,
қонунларнинг
ижросини
таъминлашда
,
давлатимизда
амалга
оширилаётган
ислоҳотлар
талабларини
ҳаётга
татбиқ
этишда
маҳаллий
ҳокимлик
институтининг
ўрни
жуда
муҳим
ва
масъулиятли
эканлиги
ҳамда
ҳозирги
кунда
улар
олдида
турган
вазифаларнинг
ўта
муҳимлиги
билан
изоҳланади
.
Ўз
навбатида
,
маҳаллий
ҳокимлик
тизимига
баҳо
беришда
унинг
ижро
ва
вакиллик
ҳокимият
тармоқларига
алоҳида
-
алоҳида
ёндашув
лозим
.
Эътироф
этиш
керакки
,
маҳаллий
ижро
ҳокимияти
тармоғи
муайян
тараққиёт
босқичларини
босиб
ўтди
ва
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
16
амалда
ўзининг
ижобий
натижаларини
бермоқда
.
Бу
ҳақда
професссор
М
.
Ахмедшаева
тўғри
таъкидлаганидек
, “
Мамлакатни
модернизация
қилиш
шароитида
ҳокимлик
институтининг
жорий
этилиши
ушбу
тизимнинг
янада
демократлашувини
таъминлашга
қаратилганлигини
таъкидлаш
зарур
.
Ҳокимлик
институти
ва
уни
шакллантириш
тартиби
ўтган
давр
ичида
ўзининг
анча
самарали
механизм
эканлигини
кўрсатди
.
Ҳокимлар
фаолиятининг
яккабошчиликка
асосланиши
уларнинг
масъуллигини
оширишга
ва
маҳаллий
бошқарувнинг
самарадорлигини
,
тезкорлигини
таъминлашга
хизмат
қилишга
қаратилган
” [5, 108-
бет
].
Эришилган
ижобий
натижаларга
қарамасдан
,
маҳаллий
даражада
ижтимоий
-
иқтисодий
муаммоларни
ҳал
қилишнинг
комплекс
тизими
шаклланмаганлиги
,
маҳаллий
ижро
ҳокимияти
органлари
ўртасида
ҳамкорликнинг
яхши
йўлга
қўйилмаганлиги
ҳамда
депутатлик
ва
жамоатчилик
назорати
таъсирининг
етарли
таъсирга
эга
эмаслиги
ушбу
йўналишда
қилинадиган
ишлар
кўплигидан
далолат
беради
.
Қонунчиликка
кўра
,
ижро
ҳокимиятининг
маҳаллий
органлари
бўлган
ҳокимликларнинг
вилоят
бўғинига
ва
Тошкент
шаҳар
ҳокимлигига
Ўзбекистон
Республикаси
Бош
вазири
томонидан
тақдимига
биноан
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
томонидан
тегишли
маҳаллий
халқ
депутатлари
Кенгашлари
депутатлари
бўлган
партиявий
гуруҳлар
билан
маслаҳатлашган
ҳолда
тайинланадиган
ҳамда
мазкур
Кенгаш
томонидан
тасдиқланадиган
ҳокимлар
бошчилик
қилади
[6].
Маҳаллий
ижро
ҳокимиятини
шакллантиришда
сиёсий
партиялар
иштирокининг
таъминланганлиги
ижро
ҳокимияти
тизимига
улкан
масъулият
юклайди
.
2019
йилги
Давлат
дастурида
вилоят
,
туман
ва
шаҳар
давлат
органлари
раҳбарларини
тегишли
халқ
депутатлари
Кенгашлари
томонидан
тасдиқлаш
амалиётини
жорий
этишнинг
назарда
тутилаётганлиги
маҳаллий
вакиллик
органларига
билдирилган
улкан
ишонч
ҳисобланади
[7].
Ўйлаймизки
,
мазкур
тартиботнинг
жорий
этилиши
маҳаллий
ижро
ҳокимияти
хизматчиларининг
масъулиятини
оширишга
ва
жойларда
ижро
интизомининг
янада
яхшиланишига
хизмат
қилади
.
Қонунчилик
таҳлили
шуни
кўрсатадики
,
сўнги
йилларда
Халқ
депутатлари
Кенгашининг
ваколатлари
янада
кенгайиб
бормоқда
.
Буни
қуйидагиларда
ҳам
кўриш
мумкин
:
биринчидан
,
Кенгаш
ижроия
ҳокимияти
бўлимлари
,
бошқармалари
,
бошқа
таркибий
бўлинмалари
раҳбарларининг
ҳисоботларини
,
шу
жумладан
қонунларга
риоя
этилиши
,
тегишли
халқ
депутатлари
Кенгашлари
қарорларининг
ва
доимий
комиссиялар
тавсияларининг
бажарилиши
юзасидан
ҳисоботларини
эшитади
.
Илгари
Кенгаш
ижроия
ҳокимияти
бўлимлари
,
бошқармалари
,
бошқа
структуравий
бўлинмаларининг
ҳисоботларини
тинглаш
билангина
чекланган
.
Эндиликда
Кенгашларнинг
назорат
ваколати
доираси
кенгайди
;
иккинчидан
,
Кенгашлар
тегишли
прокурорлар
,
Ўзбекистон
Республикаси
Ички
ишлар
вазирлиги
ҳудудий
бўлинмалари
раҳбарлари
ҳамда
тегишинча
соғлиқни
сақлашни
бошқариш
ҳудудий
органлари
,
туман
(
шаҳар
)
тиббиёт
бирлашмалари
,
туман
марказий
кўп
тармоқли
поликлиникалари
раҳбарларининг
ҳисоботларини
эшитади
.
Бу
эса
мазкур
тармоқларда
маҳаллий
вакиллик
назорати
ўрнатилишига
ва
тегишли
раҳбарларнинг
масъулиятини
янада
оширишга
хизмат
қилади
;
учинчидан
,
Халқ
депутатлари
вилоят
,
туман
ва
шаҳар
Кенгашлари
ва
ҳокимиятнинг
учинчи
тармоғи
саналган
судлар
ўртасида
муносабатларнинг
процессуал
тартиби
ўрнатилди
.
Яъни
,
Халқ
депутатлари
вилоят
,
туман
ва
шаҳар
Кенгашлари
бир
йилда
камида
бир
марта
ўз
мажлисида
вилоятлар
ва
Тошкент
шаҳар
,
туманлараро
,
туман
(
шаҳар
)
судлари
раисларининг
тегишли
суднинг
фуқаролар
ҳуқуқлари
ва
эркинликларини
,
шунингдек
корхоналар
,
муассасалар
ва
ташкилотларнинг
ҳуқуқлари
ҳамда
қонун
билан
қўриқланадиган
манфаатларини
суд
йўли
билан
ҳимоя
қилишни
амалга
оширишга
доир
фаолияти
тўғрисидаги
ахборотини
эшитади
.
Халқ
де
-
путатлари
Кенгашининг
мазкур
масала
юзасидан
қаро
-
ри
Ўзбекистон
Республикаси
Судьялар
олий
кенгашига
юборилади
[8].
Бу
эса
маҳаллий
вакиллик
органлари
ва
маҳаллий
судлар
ўртасида
ўзаро
тийиб
туриш
ва
манфаатлар
мувозанатини
таъминлаб
,
суд
органлари
фаолиятида
қонунийликни
янада
кучайтиришга
муайян
даражада
таъмир
кўрсатмай
қолмайди
.
Қайд
этиш
ўринлики
,
юқоридаги
яратилган
имкониятлардан
қанчалик
самарали
фойдаланилаётганлиги
жамоатчилик
тузилмалари
томонидан
таҳлил
этиб
борилиши
лозим
.
Қайд
этиш
жоизки
,
сиёсий
партиялардан
сайланган
депутатларнинг
ҳар
бир
ҳудуднинг
хусусиятидан
келиб
чиқиб
,
жойлардаги
муҳим
муаммоларга
ўз
вақтида
эътибор
қаратиши
ва
уларни
кенгаш
сессияси
ёки
доимий
комиссия
мажлисида
муҳокама
қилиш
ташаббуси
билан
чиқиши
,
яъни
масаланинг
ечимини
топишда
бевосита
иштирок
этишида
муайян
муаммолар
мавжуд
.
Бу
ҳақда
давлатимиз
раҳбари
шундай
дейди
,
“
Мамлакатимиз
вилоятларини
ижтимоий
-
иқтисодий
ривожлантириш
бўйича
қатор
дастурлар
қабул
қилинди
.
Лекин
бу
дастурларни
тайёрлашда
жойлардаги
партия
гуруҳлари
қай
даражада
иштирок
этмоқда
?
Афсуски
,
ушбу
саволга
ижобий
жавоб
бериш
қийин
.
Ваҳоланки
,
партиялар
айнан
шундай
дастурлар
орқали
ўз
сайловчиларини
безовта
қилаётган
муаммоларга
ечим
топиши
,
шунинг
ҳисобидан
электорати
сафини
кенгайтириши
мумкин
”
[9].
Дарҳақиқат
,
сайланган
депутатлар
ўз
электорати
манфаатини
ҳимоя
қилишда
маҳаллий
Кенгашлар
ваколатларидан
самарали
фойдаланишлари
лозим
.
Яна
бир
масала
.
Ҳозирга
қадар
маҳаллий
кенгашлардаги
партиялар
иштирокининг
муҳим
шакли
Кенгашлардаги
партия
гуруҳлари
ҳисобланади
.
Афсуски
,
партия
гуруҳлари
ўзларига
тақдим
этилган
ҳуқуқлардан
етарлича
фойдаланмасдан
келишмоқда
.
Ҳуқуқшунос
олим
А
.
Махмудов
қайд
этишича
, “
Аксарият
маҳаллий
Кенгашлардаги
партия
гуруҳлари
тегишли
ҳудудда
жойлашган
давлат
органи
раҳбарининг
ўз
фаолияти
масалалари
юзасидан
ҳисоботини
ёки
ахборотини
халқ
депутатлари
Кенгашининг
сессияларида
эшитиш
ҳақида
таклифлар
киритиш
,
сўров
билан
мурожаат
қилиш
ва
вилоят
ҳамда
Тошкент
шаҳар
ҳокими
лавозимига
тасдиқланган
шахсларнинг
қониқарсиз
фаолияти
тўғрисида
Ўзбекистон
Республикаси
Президентига
асосланган
хулосалар
тақдим
этиш
ташаббуси
ҳуқуқидан
умуман
фойдаланилмаган
” [10, 16-
бет
].
Бундан
кўринадики
,
маҳаллий
Кенгашлардаги
партия
гуруҳларига
ҳуқуқларнинг
тақдим
этилишининг
ўзигина
етарли
эмас
.
Балки
ушбу
тизимни
ҳаракатга
келтирадиган
бутун
механизмни
такомиллаштириш
зарур
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
17
Ҳуқуқий
амалиётда
эксперимент
ўтказиш
усули
ҳам
мавжудки
,
бу
орқали
ижобий
,
янги
ғоялар
муайян
ҳудудларда
татбиқ
этилиб
,
кейинчалик
ижобий
натижа
кўрсатган
тажриба
оммалаштирилади
.
Бугунги
кунда
маҳаллий
бошқарув
тизимини
янада
такомиллаштириш
бўйича
ўтказилаётган
эксперимент
усули
Тошкент
шаҳрида
ўтказилаётганлиги
таҳсинга
лойиқ
.
Унга
кўра
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2018
йил
15
августдаги
“
Тошкент
шаҳрида
инвестиция
муҳитини
яхшилаш
бўйича
экспериментни
амалга
ошириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
Фармони
қабул
қилинди
[11].
Фармонга
мувофиқ
,
2018
йил
15
августдан
2019
йил
15
августгача
Тошкент
шаҳрида
инвестиция
муҳитини
яхшилаш
бўйича
эксперимент
ўтказилади
ва
мазкур
ҳужжат
асосида
Тошкент
шаҳар
ҳокимиятига
бизнес
юритиш
учун
энг
мақбул
шарт
-
шароитлар
ва
қулай
инвестиция
муҳитини
яратиш
,
туманлар
кесимида
Тошкент
шаҳрининг
инвестициявий
жозибадорлигини
ошириш
,
шунингдек
иқтисодий
ўсиш
ва
аҳоли
турмуш
даражасини
оширишни
таъминлаш
учун
зарур
ташкилий
тадбирларни
амалга
ошириш
вазифалари
юклатилди
.
Қайд
этиш
ўринлики
,
мазкур
ҳужжатда
белгиланган
вазифалар
фақатгина
ижро
ҳокимияти
зиммасидаги
вазифа
бўлмасдан
унда
маҳаллий
вакиллик
ҳокимияти
органлари
ҳам
фаол
иштирок
этишлари
лозим
.
Яъни
,
улар
қонуний
ваколатларидан
фойдаланган
ҳолда
Фармонда
белгиланган
вазифаларнинг
бажарилишини
назорат
қилишлари
,
ижро
самарадорлигини
оширишга
қаратилган
муҳим
қарорларни
қабул
қилишлари
лозим
.
Таъкидлаш
жоизки
,
маҳаллий
бошқарувга
оид
ислоҳотлар
фақат
иқтисодий
чора
-
тадбирлар
билан
чекланмайди
,
албатта
.
Бунда
Тошкент
шаҳри
ва
туманлар
халқ
депутатлари
Кенгашлари
фаолияти
самарадорлигини
кучайтириш
бўйича
ҳам
вазифалар
белгиланган
.
Профессор
О
.
Хусановнинг
қайд
этишича
,
мазкур
Кенгашлар
фаолияти
самарадорлигини
ошириш
мақсадида
қуйидагиларни
таъминлаш
назарда
тутилмоқда
: “
Давлат
муассасаси
сифатида
доимий
асосда
фаолият
юритувчи
,
тегишли
маҳаллий
бюджет
маблағлари
ҳисобидан
молияланувчи
Тошкент
шаҳри
ва
туманлар
халқ
депутатлари
Кенгашлари
котибиятларини
ташкил
қилиш
;
халқ
депутатлари
Кенгашлари
котибияти
таркибини
тасдиқлаш
;
котибиятга
раҳбарлик
қилишни
халқ
депутатлари
Кенгашлари
депутатлардан
бирининг
зиммасига
юклатиш
;
котибият
таркибини
халқ
депутатлари
Кенгаши
депутатлари
таркибидан
шакллантириш
;
котибият
зиммасига
тегишли
халқ
депутатлари
Кенгашининг
жорий
фаолиятини
таъминлаш
бўйича
мажбуриятларни
юклаш
” [12, 17-
бет
].
Ўйлаймизки
,
мазкур
режанинг
амалга
оширилиши
Кенгашлар
ишини
янада
самарали
ташкил
этишга
хизмат
қилади
.
Шу
ўринда
депутатлик
назорати
ва
Кенгаш
назорати
шаклларига
қисқача
тўхталиш
жоиз
.
Мазкур
назорат
шакллари
амалда
қўлланилсада
,
унинг
таснифи
,
назорат
шакллари
турлари
ва
уларнинг
қонунчилик
асослари
етарлича
шаклланмаганлиги
уларни
турлича
талқин
қилишга
сабаб
бўлмоқда
.
Бизнингча
,
уларни
айнан
бир
хил
,
деб
баҳолаш
ноўрин
бўлади
.
Зеро
,
депутатлик
назорати
якка
депутат
томонидан
омалга
оширилиб
,
депутат
олдига
қўйган
вазифалар
ижроси
юзасидан
амалга
оширилади
.
Кенгаш
назорати
Кенгашда
муҳокама
этилиб
,
кўпчилик
овоз
билан
назоратга
олинган
масала
юзасидан
ўтказилади
.
Ҳуқуқшунос
олим
А
.
Махмудов
томонидан
“
Кенгаш
сўрови
”
каби
янги
депутатлик
назорати
шаклини
жорий
этиш
[13, 19-
бет
]
бўйича
билдирган
фикрини
қўллаб
-
қувватлаймиз
.
Лекин
“
Кенгаш
сўрови
”
ни
депутатлик
назорати
шакли
сифатида
белгилаш
мунозарали
ҳисобланади
.
Бинобарин
,
депутатлик
ва
Кенгаш
назорати
таъсирчанлигини
оширмасдан
,
маҳаллий
даражада
ҳокимиятлар
бўлиниши
принципини
амалда
таъминлаш
имконсиздир
.
Маҳаллий
давлат
ҳокимияти
вакиллик
органлари
фаолиятида
сиёсий
партиялар
иштирокини
фаоллаштириш
мақсадида
қуйидагиларни
амалга
оширишни
жоиз
деб
ҳисоблаймиз
:
биринчидан
,
янги
ташкил
этиладиган
Халқ
депутатлари
вилоят
,
туман
,
шаҳар
Кенгашида
тузиладиган
депутатлар
гуруҳи
ўз
вакили
Кенгаш
раисининг
ўринбосари
лавозимларидан
бирини
эгаллашида
кафолатли
ҳуқуққа
эга
эканлигини
белгилаш
.
Ўз
навбатида
,
Кенгаш
раиси
ўринбосарини
сайлаш
учун
қоида
тариқасида
,
депутатлар
гуруҳининг
раҳбари
номзодини
киритиш
тартибини
жорий
этиш
;
иккинчидан
,
“
Маҳаллий
давлат
ҳокимияти
тўғрисида
”
ги
Қонунда
Ўзбекистон
Республикаси
Қонунида
депутатлик
назорати
ва
маҳаллий
Кенгаш
назорати
шаклларини
батафсилроқ
тартибга
солиш
.
Айниқса
, “
маҳаллий
Кенгаш
назорати
”
ни
алоҳида
назорат
шакли
сифатида
белгилаб
,
унинг
ҳуқуқий
мақомини
кучайтириш
лозим
;
учинчидан
, “
Халқ
депутатлари
вилоят
,
туман
ва
шаҳар
Кенгаши
депутатининг
мақоми
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
5-
моддасида
белгиланган
депутатларнинг
халқ
депутатлари
Кенгаши
сессияларидаги
ҳуқуқларини
кенгайтириш
;
тўртинчидан
,
маҳаллий
Кенгашлар
веб
-
сайтларида
“
Депутатлик
сўровига
жавоблар
”
рукнини
ташкил
этиб
,
унда
ҳудудлардаги
долзарб
ижтимоий
-
иқтисодий
масалалар
ечими
юзасидан
халқ
депутатлари
маҳаллий
Кенгашлари
депутатлари
томонидан
мутасадди
тузилмаларга
юборилган
депутатлик
сўровлари
юзасидан
амалга
оширилган
ишлар
мисолида
таҳлилий
мақолалар
бериб
бориш
.
Хулоса
қилиб
айтганда
,
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
вакиллик
органлари
назорат
ваколатларини
кучайтириш
унда
партиялар
гуруҳлари
иштирокини
кенгайтириш
ҳудудлардаги
ижтимоий
-
иқтисодий
аҳамиятга
молик
долзарб
муаммоларни
,
шунингдек
фуқароларни
қийнаётган
масалаларни
ҳал
этишда
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Адабиётлар
рўйхати
1.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
“
Ўзбекистон
Республикасини
янада
ривожлантириш
бўйича
ҳаракатлар
стратегия
си
тўғрисида
”
ги
ПФ
–
4947-
сон
Фармони
//
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
, 2017
й
., 6-
сон
, 70-
модда
.
2.
Қонун
ҳужжатлари
маълумотлари
миллий
база
-
си
, 18.01.2019
й
., 06/19/5635/2502-
сон
.
3.
Беков
И
.
Р
.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
Қонунчилик
палатаси
ва
сиёсий
партиялар
:
Монография
.
–
Т
.:
ТДЮИ
нашриёти
, 2010. –
Б
. 6.
4.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2017
йил
8
сентябрдаги
“
Ўзбекистон
Республикасида
Маъмурий
ислоҳотлар
концепциясини
тасдиқлаш
тўғрисидаги
”
ПФ
–5185-
сон
Фармони
//
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
, 2017
й
., 37-
сон
, 979-
модда
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
18
5.
Ахмедшаева
М
.
А
.
Давлат
ҳокимияти
тизимида
ижро
ҳокимияти
/
Масъул
муҳаррир
:
ю
.
ф
.
д
.
проф
.
З
.
М
.
Исломовю
–
Тошкент
:
ТДЮИ
, 2013. –
Б
. 108.
6.
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциясининг
айрим
моддаларига
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
киритиш
тўғрисида
(78, 80, 93, 96
ва
98-
моддаларига
)
Ўзбекистон
Республикаси
Қонуни
// “
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
”, 2011
йил
,
16-
сон
, 159-
модда
.
7.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
“2017–2021
йилларда
Ўзбекистон
Республикасини
ривожлантиришнинг
бешта
устувор
йўналиши
бўйича
Ҳаракатлар
стратегиясини
“
Фаол
инвестициялар
ва
ижтимоий
ривожланиш
йили
”
да
амалга
оширишга
оид
давлат
дастури
тўғрисида
”
ги
Фармони
//
Қонун
ҳужжатлари
маълумотлари
миллий
базаси
, 18.01.2019
й
., 06/19/5635/2502-
сон
8.
Қонун
ҳужжатлари
маълумотлари
миллий
база
-
си
, 24.07.2018
й
., 03/18/486/1559-
сон
.
9.
Мирзиёев
Ш
.
М
.
Парламентимиз
ҳақиқий
демократия
мактабига
айланиши
,
ислоҳотларнинг
ташаббускори
ва
асосий
ижрочиси
бўлиши
керак
.
Халқ
сўзи
газетаси
. 2017
йил
13
июль
.
10.
Махмудов
А
.
А
.
Ўзбекистон
Республикасида
маҳаллий
вакиллик
органларининг
назорат
фаолиятини
такомиллаштириш
:
Юрид
.
фан
. ...
фал
.
докт
.
дисс
.
Автореф
. –
Тошкент
, 2019. –
Б
. 16.
11.
Қонун
ҳужжатлари
маълумотлари
миллий
база
-
си
, 16.08.2018
й
., 06/18/5511/1761-
сон
.
12.
Хусанов
О
.
Т
.
Тошкент
шаҳрида
бошқарувнинг
алоҳида
тартибини
жорий
этиш
бўйича
ҳуқуқий
эксперимент
. –
Тошкент
:
Жамият
ва
бошқарув
. – 2018.
–
№
3. –
Б
. 17.
13.
Махмудов
А
.
А
.
Ўзбекистон
Республикасида
маҳаллий
вакиллик
органларининг
назорат
фаолиятини
такомиллаштириш
:
Юрид
.
фан
. ...
фал
.
докт
.
дисс
.
автореф
. –
Тошкент
, 2019. –
Б
. 19.
М
.
Таджибаева
ТДЮУ
“
Бизнес
ҳуқуқи
”
кафедраси
ўқитувчиси
СУВ
РЕСУРСЛАРИНИ
МУҲОФАЗА
ҚИЛИШ
ВА
УЛАРДАН
ФОЙДАЛАНИШНИНГ
ҲУҚУҚИЙ
ҲОЛАТИ
ИСЛОМ
ҲУҚУҚИ
ТАЪЛИМОТЛАРИДА
Аннотация
:
сув
ресурсларини
муҳофаза
қилиш
ва
улардан
фойдаланиш
,
аҳолининг
сув
ресурслари
билан
боғлиқ
муаммоларини
ҳал
қилишда
ислом
ҳуқуқи
нормалари
бирламчи
амалий
-
ҳуқуқий
кўмак
вазифасини
ўтаган
.
Ушбу
ҳуқуқий
тизим
сув
ресурсларидан
фойдаланиш
,
уни
тасарруф
этиш
,
сувни
тежаш
ва
ундан
оқилона
фойдаланиш
,
сув
манбаларини
муҳофаза
қилиш
,
шунингдек
сувнинг
санитар
ҳолатини
яхшилашда
алоҳида
роль
ўйнаган
.
Ушбу
мақолада
сув
ресурсларини
муҳофаза
қилиш
ва
улардан
фойдаланишнинг
Ислом
ҳуқуқи
нормалари
билан
тартибга
солиниш
масалалари
баён
этилган
Калит
сўзлар
:
сув
ресурсларини
муҳофаза
қилиш
,
ширб
,
кариз
,
сув
манбалари
-
сабиллар
,
ҳулъа
Abstract:
the norms of Islamic law are the main
practical and legal support for the protection and use of
water resources and the problems of water resources of
the population. This legal system plays a special role in
the use of water resources, their management, economy
and rational use of water, protection of water sources, as
well as improving the sanitary conditions of water. This
article examines the regulation of the protection and use of
water resources by the norms of Islamic law.
Keywords:
Protection of water resources, shirb, kariz,
water resources - sabils, hul`a
Аннотация
:
нормы
исламского
права
являются
основной
практической
и
правовой
поддержкой
для
защиты
и
использования
водных
ресурсов
и
проблем
водных
ресурсов
населения
.
Эта
правовая
система
играет
особую
роль
в
использовании
водных
ресурсов
,
управлении
ими
,
экономии
и
рациональном
использовании
воды
,
охране
источников
воды
,
а
также
улучшении
санитарных
условий
воды
.
В
этой
статье
рассматриваются
вопросы
регулирования
охраны
и
использования
водных
ресурсов
нормами
исламского
права
.
Ключевые
слова
:
Защита
водных
ресурсов
,
ширб
,
кариз
,
водные
ресурсы
–
сабили
,
хул
`
а
.
Ислом
ҳуқуқи
назариясида
сувдан
фойдаланиш
ҳуқуқи
“
ширб
” (
Ширб
–
сувдан
тегадиган
улуш
,
яъни
ҳар
бир
жон
эгасининг
одам
,
ҳайвон
,
ўсимликнинг
сувдан
фойдаланадиган
ҳаққи
.)
деб
аталади
.
Ўрта
асрларда
Марказий
Осиё
мамлакатларида
сув
муносабатлари
ислом
ҳуқуқи
ва
одат
нормалари
билан
тартибга
солинган
.
VII–XII
асрларда
ислом
ҳуқуқшунослигининг
ривожланиши
бир
нечта
ҳуқуқий
мактабларнинг
пайдо
бўлишига
олиб
келди
.
Бу
мактабларнинг
ҳар
бири
ўз
таълимотида
сув
муносабатлари
ва
уларнинг
бошқарув
муаммосига
алоҳида
ўрин
ажратган
.
Ўрта
Осиёда
мавжуд
бўлган
ислом
ҳуқуқининг
Ханафий
мактаби
ўз
таълимотида
сув
ресурсларидан
фойдаланишни
,
унинг
тақсимоти
муаммоларига
эътибор
қаратиб
,
уларни
ечиш
йўлларини
атрофлича
кўрсатиб
берган
.
Ислом
ҳуқуқи
нормаларининг
тизимлаштирилган
мажмуи
ҳисобланган
Бурхониддин
ал
Марғинонийнинг
“
Ҳидоя
”
асарида
сув
