ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
34
топади
.
Мазкур
йўналишдаги
ишлар
самарадорлигини
ошириш
учун
қуйидагиларга
алоҳида
эътибор
қаратиш
лозим
.
Биринчидан
, 2019-2021
йилларга
мўлжалланган
Коррупцияга
қарши
курашиш
бўйича
давлат
дастурини
қабул
қилиш
ва
унда
давлат
хизматчилари
одоб
-
ахлоқига
оид
қонунчиликни
янада
такомиллаштиришни
назарда
тутиш
жоиз
.
Шунингдек
,
давлат
хизматчиларининг
одоб
-
ахлоқига
оид
масалаларни
кўриб
чиқадиган
махсус
ваколатли
органни
белгилаш
лозим
;
Иккинчидан
,
давлат
хизматида
манфаатлар
тўқнашуви
ҳақида
хабар
бермаганлик
учун
маъмурий
жавобгарлик
чораларини
белгилаш
;
Учинчидан
,
давлат
хизматчиларини
тайёрлаш
ва
қайта
тайёрлаш
муассасаларида
давлат
хизматчилари
одоб
-
ахлоқига
оид
махсус
ўқув
курслари
ўқитилишини
йўлга
қўйиш
лозим
.
Хулоса
қилиб
айтганда
,
коррупцияга
қарши
курашиш
механизми
мустаҳкамланиши
ва
самарадорлиги
ҳар
бир
раҳбар
,
ҳар
бир
давлат
хизматчисининг
ўзига
юклатилган
вазифани
сидқидилдан
,
ҳалол
адо
этишини
талаб
этади
.
Бу
мамлакатимизда
соғлом
муҳит
қарор
топишига
,
ижтимоий
-
сиёсий
барқарорлик
янада
мустаҳкамланишига
хизмат
қилади
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Мирзиёев
Ш
.
М
.
Эркин
ва
фаровон
,
демократик
Ўзбекистон
давлатини
мард
ва
олижаноб
халқимиз
билан
бирга
қурамиз
/
Шавкат
Мирзиёевнинг
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
лавозимига
киришиш
тантанали
маросимига
бағишланган
Олий
Мажлис
палаталарининг
қўшма
мажлисидаги
нутқи
.
Манба
: president.uz
2.
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2016
йил
2
мартдаги
“
Давлат
бошқаруви
органлари
ва
маҳаллий
ижро
этувчи
ҳокимият
органлари
ходимларининг
одоб
-
ахлоқ
намунавий
қоидаларини
тасдиқлаш
тўғрисида
”
ги
Қарори
//
Ўзбекистон
Республикаси
Қонун
ҳужжатлари
маълумотлари
миллий
базаси
3.
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
, 2017
й
., 1-
сон
, 2-
модда
.
4.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
Ахборотномаси
, 1996
й
., 1-
сонга
илова
; 1997
й
., 2-
сон
,
65-
модда
.
5.
Алимардонов
Т
.
Раҳбарнинг
ахлоқий
қиёфаси
.
‒
Т
.:
Узбекистон
файласуфлари
миллий
жамияти
, 2010.
‒
80
б
.
6.
Ким
Пак
Сок
.
Давлат
бошкарувида
инсон
ресур
-
слари
. 2018
йил
нигоҳида
. Ministry of Personnel
Management. 2018. – 126
б
.
7.
Муҳаммаджонова
Л
.
А
.
Давлат
хизматчиси
этикаси
ва
имижи
.
Ўқув
қўлланма
.
–
Тошкент
:
Университет
, 2017.
‒
46
б
.
8.
Ницше
Ф
.
Сочинения
в
2
т
.
т
.1. -
М
.,
Мысль
, 1990.
– 980
с
.
9.
Таджихонов
У
.,
Саидов
А
.
Ҳуқуқий
маданият
назарияси
.
‒
Тошкент
:
Ўзбекистон
Республикаси
ИИВ
Академияси
, 1998. – 246
с
.
10.
Ўзбек
тилининг
изоҳли
луғати
//
А
.
Мадвалиев
таҳрири
остида
.
Бешинчи
жилд
. –
Тошкент
:
ЎзМЭ
,
2007. – 126
б
.
11.
Юсупов
Э
.
Инсон
камолотининг
маънавий
асо
-
слари
. –
Тошкент
: «
Университет
», 1998. – 80
б
.
А
.
Бабаджанов
,
ТДЮУ
мустақил
изланувчиси
СИЁСИЙ
ПАРТИЯЛАРНИНГ
МАҲАЛЛИЙ
КЕНГАШ
ФАОЛИЯТИДА
ИШТИРОКИНИНГ
ЮРИДИК
ТАБИАТИ
(
ХОРИЖИЙ
ТАЖРИБА
)
Аннотация
:
муаллиф
ушбу
мақолада
сиёсий
партияларнинг
тарихи
,
сиёсий
партияларни
молиялаштириш
тартиби
,
сиёсий
партияларнинг
маҳаллий
кенгаш
фаолиятида
иштирокининг
шакллари
ва
хорижий
давлатларнинг
тажрибасини
таҳлил
қилган
.
Калит
сўзлар
:
сиёсий
партия
,
сиёсий
партияни
молиялаштириш
,
маҳаллий
вакиллик
органи
ва
маҳаллий
ижроия
органи
.
Аннотация
:
в
этой
статье
автор
проанализировал
историю
политических
партий
,
порядок
финансирования
политических
партий
,
формы
участия
политических
партий
в
деятельности
местного
совета
и
опыт
зарубежных
стран
.
Ключевые
слова
:
политическая
партия
,
финансирование
политической
партии
,
местное
представительство
и
местное
исполнительный
орган
.
Annotation:
in this article, the author analyzed the
history of political parties, the procedure for financing
political parties, the forms of participation of political
parties in the activities of the local Council and the
experience of foreign countries.
Keywords:
political party, financing of political party,
local representation and local executive div.
Сиёсий
партияларнинг
тарихи
.
Биринчи
сиёсий
партиялар
Қадимги
Грецияда
пайдо
бўлган
.
Улар
оз
сонли
ва
ташкилий
жиҳатдан
расмийлаштирилмаган
эди
.
Шунга
ўхшаш
партиялар
ўрта
асрларда
ҳам
мавжуд
бўлган
.
Замонавий
тушунчадаги
сиёсий
партиялар
Европада
буржуа
инқилоблари
даврида
мазкур
инқилобларга
бошчилик
қилган
илғор
кучлар
ўз
умрини
ўтаб
бўлган
тузум
билан
кураш
воситаси
сифатида
ўз
бирлашмаларини
тузишлари
билан
пайдо
бўлган
.
Мисол
учун
, 1660
йилда
Англияда
дворян
партиялари
вужудга
келди
.
Тори
партияси
мамлакатда
мутлақ
монархия
ўрнатиш
тарафдори
эди
. 1680
йилда
Виглар
партияси
пайдо
бўлди
,
у
мамлакатда
парламент
тизимини
ўрнатиш
учун
кураш
олиб
борди
.
[1]
Дастлабки
партияларнинг
вужудга
келиши
Англияда
XVII
асрда
Виглар
ва
Торлар
партиясининг
алоҳида
ажралиши
билан
боғлиқ
ва
бу
жараёнлар
ҳокимиятнинг
ўзаро
вакиллик
институти
орқали
шаклланишининг
дастлабки
белгилари
эди
.
Кейинчалик
Англияда
партиялар
фаолияти
жадаллашиб
борди
. [2]
Ўзбекистонда
сиёсий
партияларнинг
тарихи
.
Дастлабки
сиёсий
партиялар
Ўзбекистон
Республикаси
мустақилликка
эришгунга
қадар
ушбу
ҳудудда
собиқ
шўро
ҳукуматининг
қуролли
истилоси
натижасида
Туркистонда
XX
асрнинг
20
йилларида
таъқибга
олиниб
,
тугатилган
“
Турон
”, “
Иттиҳоди
тараққий
”,
“
Бирлик
”, “
Шарқ
озодлиги
”, “
Ёш
бухороликлар
”
ва
“
Ёш
хиваликлар
”
каби
кўплаб
партия
ва
ижтимоий
-
сиёсий
ташкилотлар
фаолият
кўрсатган
.
Ҳозирда
мамлакатимизда
Ўзбекистон
халқ
-
демократик
партияси
,
Ўзбекистон
“
Адолат
”
социал
-
демократик
партияси
,
Ўзбекистон
миллий
тикланиш
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
35
демократик
партияси
,
Ўзбекистон
Либерал
-
демократик
партияси
[3]
ҳамда
Ўзбекистон
экологик
партияси
[4]
жами
бешта
сиёсий
партия
фаолият
юритмоқда
.
Хусусан
,
Ўзбекистон
Халқ
демократик
партияси
1991
йил
1
ноябрда
бўлиб
ўтган
таъсис
қурултойида
ташкил
этилган
. [5]
Ўзбекистон
“
Адолат
”
социал
-
демократик
партияси
1995
йил
18
февралда
таъсис
қурултойида
ташкил
этилган
. [6]
Ўзбекистон
Миллий
тикланиш
демократик
партияси
1995
йил
3
июнда
таъсис
қурултойида
ташкил
этилган
. [7] 2000
йил
14
апрелда
Ўзбекистон
“
Фидокорлар
”
партияси
Ўзбекистон
“
Ватан
тараққиёти
”
партияси
ўзаро
бирлашиб
,
Ўзбекистон
“
Фидокорлар
”
миллий
демократик
партияси
ташкил
этилган
. [8] 2008
йил
20
июнь
куни
Ўзбекистон
“
Миллий
тикланиш
”
демократик
партияси
ва
“
Фидокорлар
”
миллий
демократик
партиясининг
бирлашув
қурултойи
бўлиб
ўтиб
,
ушбу
икки
партия
негизида
янги
Ўзбекистон
“
Миллий
тикланиш
”
демократик
партияси
ташкил
этилди
.
[9]
2003
йил
3
декабрда
–
Тадбиркорлар
ва
ишбилармонлар
ҳаракати
–
Ўзбекистон
Либерал
-
демократик
партияси
Ўзбекистон
Республикаси
Адлия
вазирлигида
рўйхатдан
ўтди
. [10]
2019
йилнинг
8
январь
куни
Ўзбекистон
экологик
партияси
таъсис
йиғилиши
бўлиб
ўтди
ва
унда
Ўзбекистон
экологик
партиясини
ташкил
этилди
[11].
Сиёсий
париялар
фаолиятини
молиялаштириш
.
Дунё
тажрибаси
шуни
кўрсатадики
сиёсий
партияларни
молиялаштиришнинг
асосий
манбалари
давлат
бюджети
,
сиёсий
партияга
аъзолик
бадаллари
асосида
ўзини
-
ўзи
молиялаштириш
,
жисмоний
ва
юридик
шахсларнинг
ҳайриялари
киради
.
Умуман
олганда
сиёсий
партияларни
молиялаштиришни
икки
гуруҳга
бўлсак
бўлади
,
биринчиси
жорий
молиялаштириш
ва
сайловолди
молиялашлириш
.
Хорижий
давларларнинг
сиёсий
партиялар
тўғрисидаги
қонунчилиги
таҳлили
шуни
кўрсатадики
,
сиёсий
партияларни
жорий
молиялаштиришнинг
манбалари
хусусий
(
аъзолик
бадали
,
ҳайрия
,
кредит
шартномалари
,
тадбиркорлик
фаолияти
ва
бошқалар
)
ва
оммавий
(
давлатнинг
тўғри
ва
эгри
молиялаштириши
)
ҳисобланади
[12].
Масалан
,
АҚШда
1974
йилда
қабул
қилинган
қонунга
кўра
бир
шахс
томонидан
сиёсий
партияга
хайрия
сифатида
молиялаштириш
суммаси
йилига
25
минг
доллардан
ошмаслиги
лозим
.
Францияда
сиёсий
партияга
хайрия
сўммаси
жисмоний
шахсларга
50
минг
евро
,
юридик
шахсларга
500
минг
евродан
ошмаслиги
лозим
.
Германия
ва
Австрияда
сиёсий
партияга
берилаётган
20-30
минг
евродан
ошаётган
сумма
оммавий
очиқланиши
лозим
[13].
Хорижий
мамлакатларда
сиёсий
партияларни
молиялаштириш
бир
неча
усулларда
амалга
оширилади
:
биринчи
усул
,
сиёсий
партиянинг
парламент
,
президентлик
ва
маҳаллий
кенгаш
сайловларида
олган
овозларининг
сонига
қараб
молиялаштириш
(
Боливия
,
Бразилия
,
Германия
ва
Колумбия
);
иккинчи
усул
,
тенг
улушларда
рўйхатдан
ўтган
умумий
сиёсий
партияларнинг
сонига
қараб
(
Афғонистон
,
Жазоир
,
Марказий
Африка
Республикаси
);
учинчи
усул
аралаш
,
сиёсий
партияларнинг
депутатлик
ўрни
сони
ва
сайловлардаги
овозлар
сонига
қараб
(
Аргентина
,
Венгрия
,
Мексика
,
Албания
,
Македония
,
Швеция
).
Бундан
ташқари
,
айрим
давлатларда
сиёсий
партияларга
жисмоний
ва
юридик
шахслар
томонидан
ҳайрия
кўринишида
молиялаштирганлиги
учун
солиқлардан
имтиёзлар
мавжуд
(
Австралия
,
Озарбайжон
,
Канада
,
Мексика
,
Франция
,
Чехия
,
Чили
,
Швейцария
,
Япония
) [14].
Ўзбекистон
Республикасида
сиёсий
партияларни
молиялаштириш
тартиби
.
Ўзбекистонда
сиёсий
партиялар
фаолиятини
молиялаштириш
партияларнинг
сайловларда
тўплаган
овози
ва
депутатлик
ўринларига
боғлиқ
равишда
амалга
оширилади
.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Сиёсий
партияларни
молиялаштириш
тўғрисида
”
ги
Қонунининг
4-
моддасига
кўра
сиёсий
партияларни
молиялаштириш
манбаларига
:
биринчиси
,
кириш
ва
аъзолик
бадаллари
,
иккинчиси
қонун
ҳужжатларига
мувофиқ
тадбиркорлик
фаолиятидан
олинган
даромадлар
;
учинчиси
Ўзбекистон
Республикаси
Давлат
бюджетидан
ажратиладиган
маблағлар
ва
тўртинчиси
Ўзбекистон
Республикаси
юридик
шахслари
ва
фуқаролари
томонидан
бериладиган
хайрия
ёрдами
киради
.
Бундан
ташқари
,
сиёсий
партия
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
Қонунчилик
палатасига
сайлов
якунлари
бўйича
сиёсий
партия
фракциясини
тузиш
учун
зарур
миқдорда
депутатлик
ўринларини
олган
бўлса
,
ўзининг
уставида
назарда
тутилган
фаолиятини
молиялаштириш
учун
давлат
маблағларини
олиш
ҳуқуқига
эга
бўлади
.
Фракция
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
Қонунчилик
палатасида
ихтиёрийлик
асосида
ташкил
этилган
,
белгиланган
тартибда
рўйхатга
олинган
,
муайян
сиёсий
партия
аъзоларидан
иборат
бўлган
,
партия
сиёсатини
парламентда
амалга
оширувчи
депутатлар
бирлашмасидир
[15].
Сиёсий
партияларнинг
уставда
назарда
тутилган
фаолиятини
молиялаштириш
учун
ажратиладиган
давлат
маблағларининг
йиллик
ҳажми
шу
маблағларни
ажратиш
мўлжалланаётган
йилдан
олдинги
йилнинг
1
январидаги
ҳолатга
кўра
белгиланган
энг
кам
иш
ҳақининг
икки
фоизини
Қонунчилик
палатасига
ўтказилган
охирги
сайловда
сайловчилар
рўйхатига
киритилган
фуқаролар
сонига
кўпайтмаси
миқдорида
шакллантирилади
[16].
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2005
йил
16
мартдаги
86-
сон
қарори
билан
тасдиқланган
“
Сиёсий
партияларнинг
уставда
назарда
тутилган
фаолиятини
давлат
томонидан
молиялаштириш
тартиби
тўғрисида
”
ги
низомга
кўра
сиёсий
партиялар
янги
чақириқ
Қонунчилик
палатасининг
биринчи
мажлиси
ўтказилган
ойдан
кейинги
ойдан
бошлаб
ўзларининг
уставда
назарда
тутилган
фаолияти
давлат
томонидан
молиялаштирилиши
ҳуқуқини
оладилар
ва
янги
чақириқ
Қонунчилик
палатасининг
биринчи
мажлиси
ўтказилган
ойдан
кейинги
ойдан
бошлаб
тўхтатилади
[17].
Шу
ўринда
айтиш
жоизки
,
Ўзбекистон
Республикасида
сиёсий
партияларнинг
фаолиятини
молиялаштириш
уларнинг
Ўзбекистон
Республикаси
Қонунчилик
палатасида
ўрин
олиши
ва
сайловларда
иштирок
этувчи
номзодларнинг
сонига
мутаносиб
равишда
давлат
бюджети
томонидан
амалга
оширилади
.
Аммо
,
ушбу
жараёнларда
сиёсий
партияларнинг
маҳаллий
вакиллик
органларида
яъни
халқ
депутатлари
вилоят
,
туман
ва
шаҳар
кенгашларида
партия
гуруҳи
тузиш
ёки
ўринлар
сонига
қараб
молияштириш
тўғрисида
бирор
-
бир
норма
мавжуд
эмас
.
Бунинг
натижасида
сиёсий
партияларнинг
фаоллиги
ва
уларнинг
асосий
фаолияти
Қонунчилик
палатасига
йўналтирилганлигини
кўришимиз
мумкин
.
Шу
сабабли
,
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
36
сиёсий
партияларнинг
маҳаллий
кенгашларга
сайловларда
фаоллигини
ошириш
учун
улар
фаолиятини
молияштиришни
маҳаллий
кенгашдаги
ўринлар
сони
ва
овозлар
сонидан
келиб
чиқиб
,
молиялаштириш
тўғрисидаги
институтни
қонунчиликка
киритиш
лозим
.
Жорий
йилги
сайловларни
молиялаштириш
ҳажмлари
.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
Қонунчилик
палатаси
депутатлигига
номзод
учун
– 10
832 000 (
ўн
миллион
саккиз
юз
ўттиз
икки
минг
)
сўм
;
Халқ
депутатлари
вилоятлар
ва
Тошкент
шаҳар
кенгаши
депутатлигига
номзод
учун
– 2 000 000 (
икки
миллион
)
сўм
;
Халқ
депутатлари
туман
ва
шаҳар
кенгаши
депутатлигига
номзод
учун
– 1 000 000 (
бир
миллион
)
сўм
. 2014
йилда
бўлиб
ўтган
сайловларда
давлат
бюджетидан
харажатлар
сметаси
учун
ажратилган
пул
30
млрд
сўмдан
ошган
.
Жорий
йилги
сайловларда
бу
сумма
230
млрд
сўмдан
ошиши
кўзда
тутилган
[18].
Марказий
сайлов
комиссиясининг
2019
йил
15
октябрдаги
963-
сон
қарорининг
2-
иловасига
кўра
Ўзбекистон
Республикасида
Халқ
депутатлари
вилоят
,
туман
ва
шаҳар
кенгашлари
сайловига
тайёргарлик
кўриш
ва
уни
ўтказишга
доир
харажатлар
сметаси
жами
83
млрд
880,2
млн
сўмни
ташкил
қилади
[19].
Хорижий
давлатларда
маҳаллий
вакиллик
органлари
.
Албания
унитар
давлат
сифатида
308
коммуна
ва
65
муниципалитетдан
ташкил
топган
.
Маҳаллий
вакиллик
органи
Keshilli Bashkiak
тўғридан
-
тўғри
4
йилга
сайланадиган
депутатлардан
иборат
.
Асосий
вазифаси
маҳаллий
солиқлар
ва
тегишли
қарорларни
қабул
қилиш
. Mayor (
ҳоким
– kryetari)
маҳаллий
вакиллик
органнинг
ижро
органи
ҳисобланади
ва
тўғридан
тўғри
4
йилга
сайланади
[20].
Австрия
федерал
давлат
сифатида
2357
муниципалитет
ва
9
региондан
иборат
.
Туман
кенгаши
(Gemeinderat)
тўғридан
тўғри
пропорцияли
сайлов
асосида
5
ёки
6
йилга
сайланади
.
Туман
ҳокимият
ижроия
аппарати
таркибини
тайинлайди
. Mayor (
ҳоким
-
Burgermeister)
туман
кенгаши
томонидан
5
ёки
6
йилга
сайланиши
ёки
тўғридан
тўғри
аҳоли
томонидан
сайланиши
мумкин
.
Федерал
бирликлар
Landtag
ҳисобланади
,
улар
вилоят
кенгаши
тенглаштирилади
ва
тўғридан
-
тўғри
сайлов
асосида
5
ёки
6
йилга
сайланади
.
Аммо
Австрия
федерал
давлат
бўлганлиги
учун
,
ушбу
федерал
бирликлар
анча
мустақил
ва
ижроия
ҳокимият
таркибини
ўзлари
шакллантиради
[21].
Дания
унитар
давлат
сифатида
98
муниципалитет
ва
5
региондан
иборат
.
Вилоят
ва
туман
кенгашлари
тўғридан
-
тўғри
пропорцияли
сайлов
асосида
4
йилга
сайланади
ва
ушбу
кенгашлар
ижроия
органи
таркиби
ва
раисини
(mayor –
ҳоким
)
сайлайди
[22].
Финляндия
унитар
давлат
сифатида
336
муниципалитет
(
туман
)
ва
Kainuu
региони
ва
Aland
оролларидан
иборат
.
Маҳаллий
кенгаш
(kunnanvaltuusto)
тўғридан
-
тўғри
пропорцияли
сайлов
асосида
4
йилга
сайланади
ва
маҳаллий
ижроия
ҳокимиятини
тайинлайди
ва
mayor (
ҳоким
)
ни
сайлайди
[23].
Франция
унитар
давлат
сифатида
36682
муниципалитет
(
туман
),
ўрта
бўғин
туман
сифатида
96
департамент
ва
5
денгизбўйи
департмент
ва
вилоят
миқёсида
22
регион
ва
4
денгиз
бўйи
регионлардан
иборат
.
Ҳар
бир
маҳаллий
кенгашларди
вакиллик
органи
мавжуд
ва
6
йилга
тўғридан
-
тўғри
сайланади
ва
маҳаллий
ижроия
(
ҳоким
)
раисини
сайлайди
[24].
Германия
федерал
давлат
сифатида
туман
миқёсида
11500
муниципалитет
,
вилоят
миқёсида
330
дан
зиёд
канти
(Kreise)
ва
федерал
бирлик
сифатида
16
та
Lander (
федерал
вилоят
)
дан
иборат
.
Маҳаллий
кенгашлар
4
йилдан
6
йилгача
тўғридан
тўғри
сайланади
ва
ижроия
ҳокимият
(
ҳоким
)
раисини
сайлайди
[25].
Бундан
ташқари
,
Европанинг
кўпгина
давлатлари
(
Португалия
,
Италия
,
Туркия
ва
бошқа
давлатлар
)
да
уларнинг
маҳаллий
кенгалашлари
вилоят
ёки
туман
миқёсида
халқ
томонидан
умумий
,
тенг
ва
тўғридан
тўғри
сайлов
ҳуқуқи
асосида
4-6
йилга
сайланади
ҳамда
умумий
қоида
тариқасида
маҳаллий
ижроия
органи
яъни
маҳаллий
ижро
ҳокимияти
аппарати
таркиби
ва
ҳокимни
сайлайди
ёки
тайинлайди
,
айрим
давлатларда
ҳоким
тўғридан
-
тўғри
сайланади
.
Туман
ва
шаҳар
халқ
депутатлари
Кенгашларида
партия
гуруҳларини
шакллантириш
учун
белгиланган
миқдордаги
депутатларига
ҳамда
туман
ва
шаҳар
халқ
депутатлари
Кенгашига
бўлган
сайловда
энг
кўп
депутатлик
ўринларига
эга
бўлган
сиёсий
партиялар
ёки
тенг
миқдордаги
депутатлик
ўринларини
қўлга
киритган
бир
нечта
сиёсий
партияга
туман
ва
шаҳар
ҳокими
номзодини
тегишли
вилоят
ва
Тошкент
шаҳар
ҳокимига
тавсия
этиш
ҳуқуқи
берилиши
ҳам
мақсадга
мувофиқдир
.
Бунга
сабаб
,
давлат
ҳокимиятининг
қуйи
бўғинлари
раҳбарлари
номзодларининг
сиёсий
партиялар
томонидан
кўрсатилиши
жамиятда
партиялар
мавқеининг
кўтарилишига
,
сайлов
жараёнида
улар
ўртасида
ўзаро
рақобат
муҳити
ривожланишига
,
энг
муҳими
кўппартиявийлик
миллий
моделининг
истиқболи
таъминланишига
хизмат
қилади
[26].
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Ш
.
М
.
Мирзиёевнинг
сиёсий
партиялар
ва
уларнинг
маҳаллий
кенгашлардаги
иштироки
бўйича
қуйидагиларни
таъкидлаб
ўтганлар
:
“
Сиёсий
партияларнинг
вакиллари
,
депутат
ва
сенаторлардан
мамлакатимизда
амалга
оширилаётган
кенг
кўламли
ислоҳотларнинг
нафақат
иштирокчиси
,
балки
ташаббускори
ва
асосий
ижрочиси
бўлишни
,
бошқаларга
намуна
кўрсатишни
талаб
этмоқда
,
бундан
буён
вилоят
ва
республика
миқёсидаги
ижроия
ҳокимияти
юқори
лавозимларига
тайинлашда
партиялар
фикрини
албатта
инобатга
олиш
тартибини
жорий
этиш
лозим
.
Шунингдек
,
сиёсий
партиялар
ташкилотлари
,
айниқса
,
уларнинг
жойлардаги
бўлимлари
фракцияларда
кўриб
чиқилаётган
масалалар
,
қонун
лойиҳаларидан
етарлича
хабардор
бўлмаяпти
.
Шу
маънода
,
сиёсий
партияларнинг
ўз
фракциялари
билан
узвий
алоқасини
кучайтириш
лозим
[27].
Ўзбекистон
Республикасида
демократик
ислоҳотларни
янада
чуқурлаштириш
ва
кўппартиявийлик
тизимини
такомиллаштириш
борасида
олиб
борилаётган
ислоҳотларнинг
давоми
сифатида
сиёсий
партияларнинг
нафақат
парламентда
,
балки
маҳаллий
кенгаш
фаолиятида
иштирокини
ривожлантириш
ва
мавжуд
механизмларни
такомиллаштириш
учун
қуйидаги
таклиф
ва
тавсиялар
келтириб
ўтилади
:
биринчидан
,
сиёсий
партиялар
маҳаллий
ижроия
органларини
шакллантиришнинг
асосий
манбаи
бўлиши
лозим
.
Бу
ўринда
маҳаллий
ижроия
органларининг
мансабдор
шахсларига
сиёсий
партияларга
аъзолик
ёки
партияда
тегишли
иш
тажрибасининг
мавжудлиги
каби
талаблар
белгилаш
лозим
;
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
37
иккинчидан
,
сиёсий
партияларнинг
маҳаллий
кенгашга
сайловларда
иштирокини
фаоллаштириш
учун
улар
фаолиятини
молиялаштириш
тартибини
такомиллаштириш
лозим
.
Қонунчиликка
кўра
партиялар
Олий
Мажлис
Қонунчилик
палатасидаги
ўрнига
мутаносиб
ва
сайловолди
номзодлар
учун
маблағлар
ажратилади
.
Маҳаллий
кенгашда
тегишли
ўринни
олган
номзод
ва
унинг
сиёсий
партия
аъзоларини
молиялаштириш
тартибини
белгилаш
лозим
;
учинчидан
,
сиёсий
партияларнинг
маҳаллий
кенгаш
сайловларида
иштирокини
такомиллаштириш
учун
маҳаллий
кенгаш
сайлов
натижалари
бўйича
энг
кўп
ўринни
олган
ёки
бир
неча
партия
томонидан
партия
гуруҳлари
томонидан
вилоят
,
туман
ва
шаҳар
ҳокимларини
сайлаш
ёки
тайинлаш
механизмларини
белгилаш
лозим
;
тўртинчидан
,
сиёсий
партияларнинг
маҳаллий
кенгаш
сайловларида
иштирокини
такомиллаштириш
учун
маҳаллий
кенгаш
сайлов
натижалари
бўйича
энг
кўп
ўринни
олган
ёки
бир
неча
партия
томонидан
партия
гуруҳлари
томонидан
вилоят
,
туман
ва
шаҳар
ижроия
органларининг
аппарат
таркибини
шакллантириш
тартибини
белгилаш
лозим
;
бешинчидан
,
маҳаллий
кенгаш
сайловларида
етарли
ўринни
олган
партия
гуруҳлари
томонидан
маҳаллий
ижроия
органи
раҳбари
(
ҳоким
)
га
нисбатан
импичмент
(
ишончсизлик
вотуми
)
бериш
институтини
белгилаш
лозим
.
Адабиётлар
рўйхати
1.
Джавакова
К
.
В
.
Президент
сайлови
ва
сиёсий
партиялар
.
Рисола
. –
Тошкент
,
Ўзбекистон
, 2016. -
Б
.5.
2. Wilbur C. Abbot. The origin of English Political Par-
ties. The American Historical Riview. Vol.24, No.4 (July,
1919), 25.10.2019. www.jstor.org/stable/1835809.
3. Odilqoriyev X.T., Razzoqov D.X. Siyosatshunoslik:
Darslik.-T.: O`zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi,
2012. -B.135.
4. http://eco.uz/uz.
5. http://old.xdp.uz/oz/partiya-a-ida/partiya-tarixi.
6. http://elections.uz/uzb/events/political_parties.
7. http://www.mt.uz/uz/partiya/istoriya-parti.
8. http://parliament.gov.uz/uz/about/history/index.php.
9. http://www.mt.uz/uz/partiya/istoriya-parti.
10. https://www.uzlidep.uz/history-of-the-party.
11. http://eco.uz/uz.
12.
Н
.
И
.
Платонова
.
Правовое
регулирование
фи
-
нансирования
текущей
деятельности
политических
партий
в
Российской
Федерации
и
зарубежных
стра
-
нах
:
сравнительно
-
правовой
анализ
.
Автореферат
.
дисс
.
к
.
ю
.
н
.
Ростов
-
на
-
Дону
-2015-
С
.21.
13. https://lawbooks.news/konstitutsionnoe-
pravo_821/finansirovanie politicheskih-partiy.html.
14.
Меликян
А
.
Б
.
Правовое
регулирование
государ
-
ственного
финансирования
деятельности
политиче
-
ских
партий
.
Автореф
.
дис
.
к
.
ю
.
н
.-
Москва
, 2011. -
С
.10-
11.
15.
Янгибаев
А
.
К
.
Сиёсий
партияларнинг
давлат
ҳокимияти
вакиллик
органларини
шакллантиришда
ва
уларнинг
фаолиятида
иштирок
этиши
.
Автореферат
,
ю
.
ф
.
д
(PhD)
диссертация
. –
Тошкент
, 2019 -
Б
.17.
16.
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
, 2004
й
.,
№
21-
сон
, 248-
модда
; 2015
й
.,
№
52-
сон
, 645-
модда
).
17.
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
, 2005
й
.,
№
10-11-
сон
, 75-
модда
; 2016
й
.,
№
3-
сон
, 24-
модда
.
18. http://xs.uz/uzkr/post/deputatlik-saylovlari-uchun-
davlat-byujetidan-qancha-pul-sarflanishi-ma’lum-boldi.
19. http://elections.uz/uz/lists/view/755.
20. www.aam-al.com.
21. www.gemeindebund.at; www.staedtebund.gv.at.
22. www.kl.dk; www.regioner.dk.
23. www.kunnat.net.
24. www.afccre.org.
25. www.rgre.de; www.staedtetag.de; www.dtsgb.de;
26.
С
.
Н
.
Бердиқулов
.
Ўзбекистонда
кўппартиявийлик
миллий
моделини
ривожлантириш
истиқболлари
.
Ўқув
қўлланма
.
–
Т
.:
Ўзбекистон
Республикаси
ИИВ
Академияси
, 2016,-
Б
.88.
27.
Президент
Шавкат
Мирзиёевнинг
Олий
Мажлис
палаталари
,
сиёсий
партиялар
ҳамда
Ўзбекистон
Экологик
ҳаракати
вакиллари
билан
видеоселектор
йиғилишидаги
маърузаси
. “
Парламентимиз
ҳақиқий
демократия
мактабига
айланиши
,
ислоҳотларнинг
ташаббускори
ва
асосий
ижрочиси
бўлиши
керак
”.
12.07.2017. http://uza.uz/oz/politics.
