ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2008
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
75
А
.
Муҳаммадиев
ТДЮИ
доценти
ЎЗБЕКИСТОН
РЕСПУБЛИКАСИНИНГ
АХБОРОТ
ХАВФСИЗЛИГИНИ
ТАЪМИНЛАШ
УСУЛЛАРИ
Ўзбекистон
Республикаси
ахборот
хавфсизлигини
таъминлашнинг
умумий
усуллари
уч
гуруҳга
бўлинади
:
ҳуқуқий
,
ташкилий
-
техник
ва
иқтисодий
.
Республика
ахборот
хавфсизлигини
таъминлашнинг
ҳуқуқий
усуллари
жумласига
ахборот
соҳасидаги
муносабатларни
тартибга
соладиган
норматив
ҳуқуқий
ҳужжатларни
ҳамда
Ўзбекистон
Республикасининг
ахборот
хавфсизлигини
таъминлаш
масалалари
бўйича
норматив
методик
ҳужжатларни
ишлаб
чиқишни
киритиш
мумкин
.
Ушбу
фаолиятнинг
энг
муҳим
йўналишлари
қуйидагилардир
:
Ўзбекистон
Республикасининг
ахборот
хавфсизлигини
таъминлаш
тизимини
яратиш
ва
такомиллаштириш
,
республика
қонунчилигидаги
ички
зиддиятларни
,
Ўзбекистон
Республикаси
қўшилган
халқаро
битимлар
билан
боғлиқ
зиддиятларни
бартараф
этиш
,
шунингдек
,
ахборот
хавфсизлигини
таъминлаш
соҳасидаги
муносабатларни
тартибга
соладиган
республика
қонун
ҳужжатларига
қўшимча
ва
ўзгартиришлар
киритиш
;
Ўзбекистон
Республикасининг
ахборот
хавфсизлигини
таъминлаш
фаолиятида
жамоат
уюшмалари
,
ташкилотлар
ва
фуқароларнинг
иштирок
этиш
механизмлари
ҳамда
мақсад
-
вазифаларини
белгилаш
;
ахборотдан
ноқонуний
нусха
кўчирганлик
,
бузганлик
ва
ноқонуний
фойдаланганлик
,
нотўғри
ахборотни
қасддан
тарқатганлик
,
махфийсини
ноқонуний
ошкор
этганлик
,
хизмат
ахбороти
ёки
тижорат
сири
бўлган
ахборотдан
жиноий
ва
ғаразли
мақсадларда
фойдаланганлик
учун
жисмоний
ва
юридик
шахсларнинг
жавобгарлигини
белгилайдиган
Ўзбекистон
Республикасининг
норматив
ҳуқуқий
ҳужжатларини
ишлаб
чиқиш
ва
қабул
қилиш
;
чет
эл
ахборот
агентликлари
,
оммавий
ахборот
воситалари
ва
журналистларнинг
,
шунингдек
,
Ўзбекистон
ахборот
инфратузилмасини
ривожлантириш
учун
чет
эл
инвестициялари
жалб
қилинганида
инвесторларнинг
мақомини
аниқлаштириш
;
миллий
алоқа
тармоқларини
ривожлантириш
ҳамда
космик
алоқа
йўлдошларини
республикада
ишлаб
чиқаришни
йўлга
қўйишнинг
устуворлигини
қонунан
белгилаб
қўйиш
;
Ўзбекистон
Республикаси
ҳудудида
дунё
миқёсидаги
ахборот
ва
телекоммуникация
тизимлари
хизматларини
кўрсатадиган
ташкилотларнинг
мақомини
белгилаш
ҳамда
уларнинг
фаолиятини
ҳуқуқий
тартибга
солиш
;
Ўзбекистон
Республикасида
ахборот
хавфсизлигини
таъминлаш
минтақавий
тузилмаларини
ташкил
этиш
учун
ҳуқуқий
асосни
яратиш
1
.
1
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Ахборот
эркинлиги
принциплари
ва
кафолатлари
тўғрисида
”
ги
Қонуни
,
12.12.2002
й
.;
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Ахборотлаштириш
тўғрисида
”
ги
Қонуни
. 11.12.2003
й
. N560-
II.
Ўзбекистон
Республикаси
ахборот
хавфсизлигини
таъминлашнинг
ташкилий
-
техник
усуллари
қуйидагилардир
:
Ўзбекистон
Республикасининг
ахборот
хавфсизлигини
таъминлаш
тизимини
яратиш
ва
такомиллаштириш
;
Ўзбекистон
Республикаси
ижро
ҳокимияти
органларининг
ҳуқуқни
қўллаш
,
шу
жумладан
,
ахборот
соҳасидаги
қонунбузарликларнинг
олдини
олиш
ва
чек
қўйиш
бу
соҳада
жиноят
ва
бошқа
қонунбузарликлар
содир
этган
шахсларни
фош
қилиш
ва
жавобгарликка
тортиш
борасидаги
фаолиятини
кучайтириш
;
ахборотни
ҳимоя
қилиш
воситаларини
ҳамда
бу
воситаларнинг
самарали
ишлашини
назорат
қилиш
усулларини
ишлаб
чиқиш
,
қўллаш
ва
такомиллаштириш
,
ҳимояланган
телекоммуникация
тизимларини
ривожлантириш
,
махсус
дастурий
воситаларнинг
ишончлилик
даражасини
ошириш
;
қайта
ишланаётган
ахборотнинг
бузилиши
ва
йўқ
бўлиши
,
шунингдек
ахборотлаштириш
ва
алоқа
,
тизим
ва
воситаларининг
белгиланган
иш
тартибининг
ўзгаришига
олиб
келадиган
махсус
таъсир
кўрсатилишининг
олдини
олиш
тизими
ва
воситаларини
яратиш
;
ахборот
ва
телекоммуникация
тизимларининг
бир
маромда
ишлашига
хавф
соладиган
техник
мослама
ва
дастурларни
аниқлаш
,
техник
каналларда
ахборотнинг
ноқонуний
ўзлаштирилишига
йўл
қўймаслик
,
ахборотни
сақлаш
,
қайта
ишлаш
ва
алоқа
каналлари
орқали
узатишда
криптографик
ҳимоя
воситаларидан
фойдаланиш
,
ахборотни
ҳимоялаш
борасидаги
махсус
талабларнинг
бажарилишини
назорат
қилиш
;
ахборотни
ҳимоя
қилиш
воситаларини
сертификациялаш
,
давлат
сирини
ҳимоя
қилиш
соҳасидаги
фаолиятни
лицензиялаш
,
ахборотни
ҳимоя
қилиш
усуллари
ва
воситаларини
стандартлаштириш
;
телекоммуникация
ускуналари
ва
автоматлаштирилган
ахборотга
ишлов
бериш
тизимларининг
дастурий
воситаларини
сертификациялаш
тизимини
ахборот
хавфсизлиги
талабларига
кўра
такомиллаштириш
;
ҳимояланган
ахборот
тизимларида
ишлайдиган
ходимларнинг
ҳаракатларини
назорат
қилиш
,
ахборот
хавфсизлигини
таъминлаш
соҳасида
кадрларни
тайёрлаш
;
жамият
,
давлат
ҳаёти
ва
фаолиятининг
энг
муҳим
соҳаларида
Ўзбекистон
Республикасининг
ахборот
хавфсизлиги
кўрсаткичлари
ва
хусусиятлари
мониторинг
тизимини
шакллантириш
.
Ўзбекистон
Республикаси
ахборот
хавфсизлигини
таъминлашнинг
иқтисодий
усуллари
жумласига
қуйидагилар
киради
:
ахборот
хавфсизлигини
таъминлаш
дастурларини
ишлаб
чиқиш
ҳамда
уларни
моддий
таъминлаш
тартибини
белгилаш
;
ахборотни
ҳимоя
қилишнинг
ҳуқуқий
ва
ташкилий
-
техник
усулларини
амалга
ошириш
билан
боғлиқ
ишларни
моддий
таъминлаш
тизимини
такомиллаштириш
;
жисмоний
ва
юридик
шахсларнинг
ахборот
билан
боғлиқ
таваккалларини
суғурта
қилиш
тизимини
яратиш
.
Ўзбекистон
Республикасининг
ахборот
хавфсизлигини
таъминлаш
борасидаги
давлат
сиёсати
республика
давлат
ҳокимияти
органларининг
бу
соҳадаги
фаолиятининг
асосий
йўналишларини
,
уларнинг
ушбу
фаолият
доирасида
Ўзбекистон
Республикасининг
ахборот
соҳасидаги
манфаатларини
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2008
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
76
ҳимоя
қилиш
борасидаги
мажбуриятларини
ўрнатиш
тартибини
белгилайди
ҳамда
шахс
,
жамият
ва
давлатнинг
ахборот
соҳасидаги
манфаатлари
мувозанатини
сақлашга
асосланади
1
.
Ўзбекистон
Республикасининг
ахборот
хавфсизлигини
таъминлаш
борасидаги
давлат
сиёсати
қуйидаги
тўрт
тамойил
асосига
қурилади
:
ахборот
хавфсизлигини
таъминлаш
борасидаги
фаолиятни
амалга
оширишда
Конституция
,
қонун
ҳужжатлари
ҳамда
халқаро
ҳуқуқнинг
умум
эътироф
этилган
тамойил
ва
нормаларига
амал
қилиш
;
давлат
ҳокимияти
органлари
ва
жамоат
уюшмаларининг
функцияларини
амалга
оширишда
ошкораликни
таъминлаш
;
ахборот
соҳасидаги
ўзаро
ҳамкорлик
жараёнларининг
барча
иштирокчиларининг
,
қандай
сиёсий
,
ижтимоий
ва
иқтисодий
мақомга
эга
бўлишидан
қатъи
назар
,
фуқароларнинг
ахборотни
қонуний
тарзда
эркин
қидириш
,
олиш
,
бериш
,
ишлаб
чиқариш
ва
тарқатиш
борасидаги
конституцион
ҳуқуқига
асосланган
ҳуқуқий
тенглигини
таъминлаш
;
республикада
замонавий
ахборот
ва
телекоммуникация
технологияларни
жадал
ривожлантириш
,
Ўзбекистон
Республикасининг
манфаатларини
таъминлаш
мақсадида
миллий
телекоммуникация
тармоқларини
такомиллаштириш
ва
уларни
дунё
миқёсидаги
ахборот
тизимларига
улаш
имконини
берадиган
техник
ва
дастурий
воситаларни
ишлаб
чиқариш
.
Давлат
Ўзбекистон
Республикасининг
ахборот
хавфсизлигини
таъминлаш
борасидаги
ўз
функцияларини
амалга
ошириш
жараёнида
:
Ўзбекистон
Республикасининг
ахборот
хавфсизлигига
бўлган
таҳдидларни
объектив
ва
ҳар
томонлама
таҳлил
қилади
ҳамда
буни
таъминлаш
чора
-
тадбирларини
ишлаб
чиқади
;
давлат
ҳокимияти
қонун
чиқарувчи
(
вакиллик
)
ва
ижро
органларининг
Ўзбекистон
Республикасининг
ахборот
хавфсизлигига
таҳдидларнинг
олдини
олиш
,
уларни
қайтариш
ва
бартараф
этишга
қаратилган
чора
-
тадбирлар
мажмуини
амалга
ошириш
ишларини
ташкил
этади
;
жамоат
уюшмаларининг
жамият
ҳаётидаги
ижтимоий
аҳамиятга
эга
бўлган
ҳодисалар
ҳақида
аҳолига
объектив
ахборот
бериш
,
жамиятни
сохта
ва
нотўғри
ахборотлардан
ҳимоя
қилиш
борасидаги
фаолиятини
қўллаб
-
қувватлайди
;
ахборотни
ҳимоя
қилиш
воситаларининг
ишлаб
чиқилиши
,
яратилиши
,
ривожлантирилиши
,
қўлланиши
,
экспорт
ва
импорт
қилинишини
уларни
сертификациялаш
ҳамда
ахборотни
ҳимоя
қилиш
соҳасидаги
фаолиятни
лицензиялаш
орқали
назорат
қилади
;
Ўзбекистон
Республикаси
ҳудудида
ахборотлаштириш
ва
ахборотни
ҳимоя
қилиш
воситаларини
ишлаб
чиқарувчиларга
нисбатан
зарур
ҳомийлик
сиёсатини
амалга
оширади
ҳамда
ички
бозорни
сифатсиз
ахборотлаштириш
воситалари
ва
маҳсулотларининг
киришидан
ҳимоя
қилиш
чораларини
кўради
;
жисмоний
ва
юридик
шахсларга
жаҳон
ахборот
ресурслари
ва
тизимларига
киришга
рухсат
берилишига
кўмаклашади
;
1
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Ахборот
эркинлиги
принциплари
ва
кафолатлари
тўғрисида
”
ги
Қонуни
.
12.12.2002. N439-II. 11–15-
моддалар
.
Ўзбекистон
Республикасининг
ахборот
борасидаги
давлат
сиёсатини
таърифлайди
ва
амалга
оширади
;
давлат
ва
нодавлат
ташкилотларнинг
ахборот
хавфсизлиги
соҳасидаги
саъй
-
ҳаракатларини
бирлаштирадиган
Ўзбекистон
Республикасининг
ахборот
хавфсизлигини
таъминлаш
дастурининг
ишлаб
чиқилишини
ташкил
этади
;
Жаҳон
ахборот
тармоқлари
ва
тизимларининг
байналмилаллашуви
ҳамда
жаҳон
ахборот
ҳамжамиятига
Ўзбекистоннинг
тенг
ҳуқуқли
ҳамкорлик
шартларида
қўшилишига
имконият
яратади
2
.
Ахборот
соҳасида
вужудга
келадиган
ижтимоий
муносабатларни
тартибга
солишнинг
ҳуқуқий
механизмларини
такомиллаштириш
Ўзбекистон
Республикасининг
ахборот
хавфсизлигини
таъминлаш
борасидаги
давлат
сиёсатининг
устувор
йўналиши
ҳисобланади
.
Бу
қуйидагиларни
назарда
тутади
:
ахборот
соҳасида
амалда
бўлган
қонун
ҳужжатлари
ҳамда
бошқа
норматив
ҳуқуқий
ҳужжатларни
қўллашнинг
унумдорлигини
баҳолаш
ва
уларни
такомиллаштириш
дастурини
ишлаб
чиқиш
;
ахборот
хавфсизлигини
таъминлашнинг
ташкилий
-
ҳуқуқий
механизмларини
яратиш
;
ахборот
соҳасидаги
муносабатларнинг
барча
субъектлари
,
шу
жумладан
,
ахборот
ва
телекоммуникация
тизимларидан
фойдаланувчиларнинг
ҳуқуқий
мақомини
белгилаш
ҳамда
Ўзбекистон
Республикасининг
бу
соҳадаги
қонун
ҳужжатларига
амал
қилиш
учун
жавобгарлик
ўрнатиш
;
Ўзбекистон
Республикасининг
ахборот
хавфсизлигига
таҳдидларнинг
манбалари
,
шунингдек
,
уларнинг
амалга
оширилиши
оқибатлари
ҳақида
маълумотлар
тўплаш
ва
уларни
таҳлил
қилиш
тизимини
яратиш
;
ахборот
соҳасидаги
қонунбузарлик
ҳолатларини
тергов
қилиш
ва
судда
кўриш
процедураси
ҳамда
бу
қонунбузарликларнинг
оқибатларини
тугатиш
тартибини
белгилайдиган
норматив
ҳуқуқий
ҳужжатларни
ишлаб
чиқиш
;
қонунбузарликлар
таркибини
жиноий
,
фуқаровий
,
маъмурий
ва
интизомий
жавобгарлик
хусусиятларини
ҳисобга
олган
ҳолда
ишлаб
чиқиш
ҳамда
тегишли
ҳуқуқ
нормаларини
жиноий
,
фуқаролик
,
маъмурий
ва
меҳнат
кодексларига
,
Ўзбекистон
Республикасининг
давлат
хизмати
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларига
киритиш
;
Ўзбекистон
Республикасининг
ахборот
хавфсизлигини
таъминлаш
соҳасида
ишлайдиган
кадрларни
тайёрлаш
тизимини
такомиллаштириш
3
.
Ўзбекистон
Республикасининг
ахборот
хавфсизлигини
ҳуқуқий
таъминлаш
,
энг
аввало
,
ахборот
соҳасида
қонунийликка
риоя
қилиш
ҳамда
фуқаролар
,
жамият
ва
давлатнинг
бу
соҳадаги
манфаатлари
мувозанатини
сақлаш
тамойилларига
асосланиши
лозим
.
Қонунийлик
тамойилига
риоя
қилиш
Ўзбекистон
Республикасининг
давлат
ҳокимияти
органларидан
2
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Ахборот
эркинлиги
принциплари
ва
кафолатлари
тўғрисида
”
ги
Қонуни
. 11–15-
моддалар
;
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Ахборотлаштириш
тўғрисида
”
ги
Қонуни
, 4–20-
моддалар
.
3
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Ахборот
эркинлиги
принциплари
ва
кафолатлари
тўғрисида
”
ги
Қонуни
. 12–15-
моддалар
;
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Ахборотлаштириш
тўғрисида
”
ги
Қонуни
, 4–5-
моддалар
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2008
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
77
ахборот
соҳасидаги
низоларни
ҳал
қилишда
бу
соҳадаги
муносабатларни
тартибга
соладиган
қонун
ҳужжатлари
ва
бошқа
норматив
ҳуқуқий
ҳужжатларга
қатъий
амал
қилишни
талаб
этади
.
Фуқаролар
,
жамият
ва
давлатнинг
ахборот
соҳасидаги
манфаатлари
мувозанатини
сақлаш
тамойилига
риоя
қилиш
жамият
турмушининг
турли
соҳаларида
бу
манфаатларнинг
устуворлигини
қонунан
белгилаш
,
Ўзбекистон
Республикаси
давлат
ҳокимияти
органлари
фаолиятининг
жамоатчилик
томонидан
назорат
қилиниши
шаклларидан
фойдаланишни
назарда
тутади
.
Инсон
ва
фуқаронинг
ахборот
соҳасидаги
фаолиятга
тааллуқли
конституцион
ҳуқуқ
ва
эркинликларини
кафолатлаш
давлатнинг
ахборот
хавфсизлиги
соҳасидаги
муҳим
вазифаларидан
биридир
.
Ўзбекистон
Республикасининг
ахборот
хавфсизлигини
таъминлаш
тизими
ташкилий
негизининг
асосий
элементлари
қуйидагилардир
:
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
,
Олий
Мажлиси
,
Ҳукумати
,
Хавфсизлик
кенгаши
,
ижро
ҳокимияти
органлари
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
ва
Ҳукумати
томонидан
тузиладиган
идоралараро
ва
давлат
комиссиялари
,
вилоятлардаги
ижро
ҳокимияти
,
маҳаллий
ўз
-
ўзини
бошқарув
ва
суд
ҳокимияти
органлари
ҳамда
Ўзбекистон
Республикасининг
қонун
ҳужжатларига
мувофиқ
республиканинг
ахборот
хавфсизлигини
таъминлаш
вазифаларини
ҳал
қилишда
иштирок
этадиган
жамоат
уюшмалари
ва
фуқаролар
.
Ўзбекистон
Республикасининг
ахборот
хавфсизлигини
таъминлаш
тизими
таркибига
бу
соҳадаги
маҳаллий
хусусиятга
эга
бўлган
вазифаларни
ҳал
қилишга
қаратилган
тизимчалар
(
тизимлар
)
кириши
мумкин
.
Ўзбекистон
Республикасининг
ахборот
хавфсизлигини
таъминлаш
борасидаги
энг
муҳим
чора
-
тадбирларнинг
амалга
оширилиши
тегишли
дастурнинг
ишлаб
чиқилишини
назарда
тутади
.
Ўзбекистон
Республикаси
ахборот
хавфсизлигини
таъминлаш
сиёсатининг
айрим
йўналишларини
жамият
ва
давлат
фаолиятининг
алоҳида
соҳаларига
татбиқан
конкретлаштириш
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
томонидан
тасдиқланадиган
тегишли
ҳужжатларда
амалга
оширилиши
мумкин
.
Резюме
В
вводной
части
статьи
автор
характеризует
общие
методы
обеспечения
информационной
безо
-
пасности
.
В
основной
части
рассматриваются
вопросы
обеспечения
информационной
безопасности
Респуб
-
лики
Узбекистан
.
В
заключении
автор
приходит
к
выводу
,
что
следует
развивать
систему
и
правовую
основу
инфор
-
мационной
безопасности
Республики
Узбекистан
.
Abstract
In the introductory part of the article the author
characterizes the general methods of maintenance of in-
formation safety.
In the basic part questions of maintenance of infor-
mation safety of the Republic of Uzbekistan are consid-
ered.
In the conclusion the author comes to opinion, that
it is necessary to develop system and a legal basis of in-
formation safety of the Republic of Uzbekistan.
