YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
99
AN’ANAVIY XONANDALIK: “EY NOZANIN” QO’SHIGI
MA’RIFOVA MUATTARXON SARDORBEK QIZI
Andijon davlat pedagogika instituti, Ijtimoiy gumanitar fanlar va
san'at fakulteti, Musiqa ta'lim yo'nalishi 1-kurs talabasi, O’zbekiston, Andijon sh.
https://doi.org/10.5281/zenodo.14632022
ТРАДИЦИОННОЕ ПЕНИЕ: ПЕСНЯ "ЭЙ НОЗАНИН"
МАРИФОВА МУАТТАРХАН САРДОРБЕК KЫЗИ
Андижанский государственный педагогический институт, Факультет искусства и
социально-гуманитарных наук, студентка 1 курса, специальность «Музыкальное
образование», Андижан, Узбекистан.
TRADITIONAL SINGING: SONG "EI NOZANIN"
MARIFOVA MUATTARHAN SARDORBEK KYZI
Andijan State Pedagogical Institute, Faculty of Arts and Social Sciences and
Humanities,1st year student, specialty "Musical education", Andijan, Uzbekistan.
Annotatsiya
O’zbek maqom san’atida “Ey Nozanin” maqomining o’rni katta bo’lib ushbu maqolada
uning ta’rifi, ma’no mazmuni haqida aytib o’tiladi. Bastakor va g’azal muallifi haqida qisqacha
ta’rif, ma’lumotlar va o’zbek maqom san’ati haqida qonun qarorlar keltirib o’tiladi.
Kalit so’zlar:
Shashmaqom, kompozitor, maqom san’ati, milliy musiqa.
Абстрактный
Маком «Эй нозанин» играет значительную роль в узбекском макомном искусстве,
и в данной статье рассматриваются его определение и значение. Приведены краткое
описание, сведения о композиторе и авторе газели, а также правовые решения об
узбекском искусстве макома.
Ключевые слова:
Шашмаком, композитор, макомное искусство, национальная
музыка.
Abstract
The maqam "Ey nozanin" plays a significant role in Uzbek maqam art, and this article
discusses its definition and meaning. A brief description, information about the composer and
author of the ghazal, as well as legal decisions about the Uzbek art of maqam are provided.
Keywords:
Shashmaqam, composer, maqam art, national music.
Kirish
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 17-noyabr kuni imzolagan ―O‗zbek
milliy maqom san‘atini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida‖gi, Madaniyat va san'at
sohasini yanada rivojlantirishga doir qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida 2-02.2022 yildagi
qarorlari, "O'zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga jonli ijro san'atini yanada
rivojlantirishga qaratilgan o'zgartirish va qo'shimchalar kiritish to'g'risida"gi qonuni,
mamlakatimizda an‘anaviy san‘atimiz ijrochiligiga bo’lgan e‘tiborning yuksak namunasi, deb
qarash mumkin.
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
100
Mazkur qarorlarda ― Ayni vaqtda milliy o’zligimizni anglash, madaniyatimizni har
tomonlama rivojlantirish, xalqimiz, avvalo, yosh avlodimizni yuksak insoniy tuyg’ular ruhida
tarbiyalash, uning estetik didi va tafakkurini shakllantirishda an’anaviy musiqa san‘atining
keng imkoniyatlaridan yetarlicha foydalanish masalalari ilgari surilgan va dolzarb masalani
bajarish vazifalari qo’yilgan.
Qarorlarni bajarish, an’anaviy musiqa san’atini rivojlantirish borasida ma’lum ishlar
amalga oshirila borib, oliy o’quv yurtlari talabalariga shu sohada muayyan amaliy ishlarni
bajarish vazifalari yuklatilgan. Su bois an’anaviy xonandalikka oid Mavlono Muqimiy qalamiga
mansub, bastakor J. Sultonov musiqa bastalagan “Ey nozanin” qo’shigi haqida mulohaza
yuritamiz.
O‘zbek mumtoz musiqasi Shashmaqom an’anasi bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, o‘zining
sheʼriy va musiqiy uyg‘unligi bilan xalqimiz madaniyatining ajralmas qismidir. Ushbu musiqiy
durdonalar orasida "Ey Nozanin" asari alohida o‘rin egallaydi. Bu maqomning o‘ziga xosligi
shundaki, u o‘zbek adabiyoti va musiqasining buyuk an’analarini o‘zida mujassamlashtirgan.
"Ey Nozanin" asari Muqimiy g‘azali va J. Sultonovning mahoratli musiqasi bilan yaratilgan
bo‘lib, sevgi, go‘zallik va nozik his-tuyg‘ularni ulug‘laydi.
Muallif haqida
Muqimiy nomi bilan mashhur Muhammad Aminxo‘ja 1850-yilda Qo‘qonda merosxo‘r
novvoy Mirzaxo‘ja oilasida tug‘ilgan. Oilada beshta bola bor edi, ular orasida Muqimiy yolg'iz
o'g'il edi. Muqimiyning onasi Oysha bibi ilmli, shoirona iste’dodli, og‘zaki xalq og‘zaki ijodini
yaxshi biladigan ayol edi. Muqimiyning she’riy iste’dodi erta rivojlandi, Alisher Navoiy, Hofiz,
Jomiy timsolida uni mumtoz Sharq adabiyoti bilan tanishtirdi. U birinchi she’rini o‘n yoshida
yozgan.
1865-yilda Mukimiyga ma’naviy yordam bergan onasi vafot etadi. Keyinchalik Muqimiy
she'rlarida erta vafot etgan onasi uchun doimo qayg'u soyasi bo'ladi.
Muqimiy – XIX asrning buyuk o‘zbek shoiri bo‘lib, o‘z ijodida sevgi, hayot va tabiat
mavzularini samimiy ifodalagan. "Ey Nozanin" g‘azali lirik mazmuni bilan sheʼriyatning
go‘zallik namunalaridan biri hisoblanadi.
Mavlono Muqimiy (1850-1903)
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
101
Ma’lumki, Muqimiy she‟riyati musiqa bilan chambarchas bog’liq holda rivojlangan.
Yozuvchi ko’plab g’azal, muxammas va murabbalar muallifi. Ijodiy merosi bilan bog’liq bo’lgan
Murabba hayotligida xonandalar tomonidan keng kuylangan.
Bastakor haqida
Jo’rahon Sultonov – isteʼdodli kompozitor sifatida tanilgan. U o‘z ijodida o‘zbek milliy
musiqasi an’analarini saqlab, ularni yangi, zamonaviy ruh bilan boyitishga intilgan. Uning "Ey
Nozanin" uchun yaratgan musiqasi g‘azalning mazmuni va ruhiy holatini musiqiy uyg‘unlik
bilan yoritib bergan.
Jo’rahon Sultonov (1903-1965)
Keng diapazonli, kuchli, yumshoq xirildoq va dardli ovoz sohibi. Xonandalik saboqlarini
ilk bor otasidan olgan, keyinchalik Madali xofizdan yalla yoʻllarini, Boltaboy Rajabov,
Mamatbuva Sattorovlardan katta ashula, Sodirxon hofiz, Mulla Toʻychi hofizlardan maqom
yoʻllarini oʻzlashtirgan. Dastlab xalq toʻysayillari, choyxonalarda xizmat qilgan.
1926-yildan Muhitdin Qoriyoqubov rahbarligidagi Oʻzbek davlat konsertetnofafik
truppasiga qatnashgan. Margʻilon (1928—1932) va Toshkent (1932—1936 va 1940—1958)
teatrlarida, Oʻzbek davlat filarmoniyasi (1936—1939), Oʻzbekiston radioqoʻmitasi (1950—
1958)da yakkaxon xonanda. Muqimiy teatrida Parfi hofiz (“Tohir va Zuhra”), Norqoʻzi
(“Nurxon”) kabi rollarni ham ijro etgan.
Asarning musiqiy xususiyatlari "Ey Nozanin" musiqasida lirik va sokin ohanglar ustunlik
qiladi. Bu ohanglar asarda ishlatilgan sheʼriy iboralarning samimiyligini va hissiyotini
kuchaytiradi. Asar o‘zbek maqomlarining milliy tuzilmasiga asoslanib, ritmik uyg‘unlik va
ohanglarning nozik o‘zgarishlari bilan ajralib turadi. Ushbu ijro usuli asarni tinglovchilar uchun
yanada taʼsirchan qiladi.
Sheʼriy mazmun va ma’naviy jihatlar
Muqimiyning g‘azalida sevgi va go‘zallik ulug‘langan. Shoirning lirik uslubi va his-
tuyg‘ularni tasvirlash mahorati asarni yanada jozibali qiladi. Shoir g‘azalda nozanin bir go‘zallik
timsoli orqali inson qalbining eng chuqur his-tuyg‘ularini aks ettirgan. Bu sheʼriy mazmun
musiqiy ohanglar bilan uyg‘unlashib, asarni unutilmas darajada ma’naviy boy qiladi.
Ey nozanin ishqing bilan devonaman,
Oqshonmlari uyqim kelmay to'lg'onaman.
Parilardek ochib yuzing nihol bo'lding,
Hudba-hudba yo rashqing kelibo qizg'onamanoy.
Ulfatlari, o'rtoqlari, oshnolari yor,
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
102
Shul raqiblari yo yo'l ko'rsatibo begonaman.
Muqimiyga ochib yuzing nihol bo'ldingey,
Toleyim yo'q ajab sho'rlik peshonama.
Madaniy va ma’naviy ahamiyati
"Ey Nozanin" nafaqat musiqiy asar, balki madaniy va ma’naviy yodgorlikdir. U xalqning
sevgi, go‘zallik va samimiyat haqidagi qarashlarini aks ettiradi. Ushbu maqom milliy
musiqamizning boyligini va uning hissiy tasvirlarni etkazish qobiliyatini namoyish qiladi.
Shuningdek, asar yosh avlodni milliy qadriyatlar ruhida tarbiyalashda muhim rol o‘ynaydi.
Xulosa
"Ey Nozanin" maqomi Muqimiy g‘azali va J. Sultonov musiqasi orqali o‘zbek mumtoz
sanʼatining buyuk namunalaridan biriga aylangan. Ushbu asar nafaqat musiqiy jihatdan, balki
madaniy va maʼnaviy jihatdan ham yuksak ahamiyatga ega. "Ey Nozanin" milliy musiqa
sanʼatimizning ajralmas qismi bo‘lib, xalqimizning madaniy merosini dunyoga tanitishda
muhim o‘rin tutadi.
References:
1.
Shamsiev Shavkat.O‘zbek halq ashulachilik tarixiga bir nazar.
2.
Oxunjon Safarov.Shashmaqom vatani ohanglari. 2008-yil. Badiiya sar-pedagogika-
Safarov-Shashmaqom vatani.doc
3.
Mirziyoev.Sh.M.“«O‘zbek milliy maqom san‘atini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida»gi qarori.2017-yil.17- noyabr.
4.
Алавия М. Узбекские народные песни. Ташкент : Фан, 1959
5.
Батыршин Ф. Ф. Узбекские песенные жанры и музыкальные инструменты. URL:
https://cyberleninka.ru/article/n/uzbekskie-pesennye-zhanry-i-muzykalnye-
instrumenty/viewerБатыршин (дата обращения: 20.10.2021).
6.
Кароматов P. М. Узбекская музыка. URL: http:// art.niv. ru/doc/ encyclopedia/
music/articles/ 1040/ uzbekskaya-muzyka. (дата обращения: 20.11.2021).
7.
Умарова Г. Жанры и формы народного музыкального искусства Узбекистана. URL:
https://cyberleninka.ru/article/n/zhanry-i-formy-narodnogo-muzykalnogo-iskusstva-
uzbekistana-1/viewerУмарова (дата обращения: 20.11.2021).
