YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
34
SHODMONQUL SALOM: O‘ZBEK ADABIYOTINING YIRIK SHAXSIYATI
Ochilova Marjona Olimjon qizi
Termiz Davlat Universiteti
Filologiya va tilarni o`qitish: o`zbek tili 1-bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14776807
Annotatsiya
.
Shodmonqul Salom — o‘zbek adabiyotida o‘z o‘rniga ega bo‘lgan mashhur
yozuvchi va shoirlardan biridir. U o‘zining badiiy uslubi, chuqur ma’naviy mazmuni va o‘ziga
xos tasvirlari bilan o‘zbek adabiyotiga katta hissa qo‘shgan. Salomning asarlari, inson
ruhiyatining nozik jihatlarini va ijtimoiy muammolarni tasvirlashda o‘zining muhim o‘rniga
ega bo‘lgan. Uning she’rlarida, hikoyalarida va romanlarida xalqning og‘ir kunlari, orzulari va
umidlari aks etgan.
Tayanch so`zlar
: Shodmonqul Salom, adabiyot, xitob, yozuvchi, shoir.
Hayoti va ijodi:
Shodmonqul Salom 1937-yilda Toshkent viloyatida tug‘ilgan. Yoshligidan adabiyotga
qiziqib, shoirlik va yozuvchilik faoliyatini boshlagan. O‘zining ijodiy faoliyatini 1950-yillarda
boshlagan Shodmonqul Salom ko‘p o‘tmay o‘zining badiiy asarlari orqali tanilgan. Uning ijodiy
yo‘li adabiyotning turli janrlarini o‘z ichiga oladi. She’r, hikoya, roman, esse va dramalarda
yozgan asarlari uni o‘zbek adabiyotining yorqin vakillaridan biriga aylantirdi.
Shodmonqul Salom o‘z asarlarida insonning ichki dunyosini, uning his-tuyg‘ularini va
ijtimoiy hayotini badiiy tarzda yoritishda katta mahorat ko‘rsatgan. Uning she’rlarida
ma’naviy qadriyatlar, adolat, haq-huquqlar va insoniyatning abadiy orzulari kabi g‘oyalar
muhim o‘rin tutadi.
Asarlari va Uslubi:
Shodmonqul Salomning ijodi ko‘plab asarlardan iborat bo‘lib, unda asosan shaxsiy va
ijtimoiy muammolar, insonning ma’naviy holati, muhabbat, do‘stlik va vatan sevgisi kabi
mavzular yoritilgan. Uning she’rlari o‘quvchida chuqur his-tuyg‘ularni uyg‘otib, insoniyatning
nozik tomonlarini ochib beradi. Salomning yozuvchilik faoliyatida, ayniqsa, realist uslub va
ijtimoiy psixologik yondoshuv katta o‘rin tutadi.
Shodmonqul Salomning eng mashhur asarlarini ko‘plab kitobxonlar yaxshi bilishadi.
Masalan, uning "Bir yulduz" romani va "Qalbning oshiq yuragi" she’rlar to‘plami keng e’tirof
etilgan. Bu asarlar nafaqat o‘zbek adabiyoti, balki butun Markaziy Osiyo adabiyotida ham
alohida o‘ringa ega. Salom o‘z asarlarida insonning ichki dunyosini, uning orzulari va
kechinmalarini o‘ziga xos tarzda tasvirlagan.
Shodmonqul Salomning adabiyotga qo‘shgan hissasi:
Shodmonqul Salom o‘zining asarlari orqali o‘zbek adabiyotining rivojlanishiga katta
hissa qo‘shgan. U adabiyotda zamonaviy ijtimoiy va ma’naviy masalalarni yoritishda yangi
g‘oyalar va badiiy yondoshuvlarni qo‘llagan. Salomning asarlari o‘zbek adabiyotining ma’naviy
muhitini yanada boyitgan va o‘z o‘rnini mustahkamlashga yordam bergan. Uning she’rlarida
va hikoyalarida milliy qadriyatlar, vatanparvarlik, xalqning orzulari, shuningdek,
insoniyatning abadiy qadr-qimmati ta’kidlanadi.
Shodmonqul Salomning o‘zbek adabiyotidagi o‘rni beqiyos. U adabiyotda, ayniqsa,
psixologik, ma’naviy va ijtimoiy jihatlarga urg‘u berib, o‘quvchini o‘ylashga undaydi. Salom,
shuningdek, adabiyotning rivojlanishida yosh yozuvchilarga yo‘l ko‘rsatgan va ularni
ilhomlantirgan shaxsdir.
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
35
Shodmonqul Salom o‘zining badiiy tafakkuri, chuqur ma’naviyati va ijtimoiy
masalalarga yondoshuvi bilan o‘zbek adabiyotining yorqin vakillaridan biridir. Uning asarlari
nafaqat adabiyotda, balki jamiyatda ham muhim o‘rin tutadi. Salom o‘zining she’rlarida va
hikoyalarida insoniyatning abadiy orzularini, ma’naviy qadriyatlarini va ijtimoiy masalalarni
yoritishda katta mahorat ko‘rsatgan. Uning ijodi bugungi kunda ham o‘zbek adabiyotining
rivojlanishiga katta ta’sir ko‘rsatmoqda.
Shodmonqul Salomning "Xitob" nomli she’ri tahlili
Shodmonqul Salomning "Xitob" nomli she’ri o‘zbek adabiyotining mukammal
namunalari qatoriga kiradi. Ushbu she’rda Salom insoniy qadriyatlar, adolat va samimiylik
kabi mavzularni chuqur va ma’naviy bir uslubda yoritadi. "Xitob" she’rida muallif o‘zining
fikrlarini aniq va ravon ifodalashga intiladi, shuningdek, she’rning ma’nosi va shakli o‘rtasida
chuqur uyg‘unlik mavjud.
She’rning mazmuni va asosiy g‘oyasi:
"Xitob" she’rida Salom muayyan bir inson yoki guruhga murojaat qiladi. Xitob so‘zi
o‘zbek tilida "so‘zlash", "muloqot qilish" degan ma’nolarni anglatadi. Shodmonqul Salom o‘z
she’rida insonlarga, jamiyatga, yoki ba’zi ijtimoiy qatlamlarga xitob qilib, ularni axloqiy,
ma’naviy qadriyatlarni anglashga chaqiradi.
She’rda Salomning asosiy maqsadi — adolat, haqiqat, samimiyat va insoniyatning
umumbashariy qadriyatlariga bo‘lgan ehtiyojni ta’kidlashdir. U o‘z she’rida oddiy odamlar
yoki jamiyatning turli qatlamlaridagi insonlarga axloqiy mas’uliyatni his ettirishga harakat
qiladi.
She’rning tili va uslubi:
Salomning "Xitob" she’ridagi til ancha oddiy va tushunarli bo‘lib, o‘quvchini o‘ziga jalb
etadi. She’rning uslubi asosan didaktik xarakterga ega bo‘lib, Salom o‘z fikrlarini o‘quvchiga
samarali va ta’sirli yetkazishga intiladi. She’rda qo‘llanilgan tasvirlar va badiiy vositalar
o‘quvchini chuqur o‘ylashga undaydi, shuningdek, ular insoniy his-tuyg‘ularni tasvirlashda
juda mahoratli ishlatilgan.
Shodmonqul Salom she’rida tafsir, taqqoslash, takrorlash kabi badiiy vositalarni ko‘p
ishlatadi. Bu usullar yordamida u o‘zining ijtimoiy g‘oyalarini yanada ravshanroq va ta’sirliroq
qilib ko‘rsatadi. "Xitob" she’rida Salomning tilida ehtiros, salbiy fikrlar va optimistik
yondoshuvlarning uyg‘unligi bor.
She’rning struktura va ritmi:
"Xitob" she’ri o‘zining strukturasi va ritmik qurilishi bilan ajralib turadi. Salom,
she’rining ritmini va tuzilishini shu darajada yaxshi tanlaganki, u o‘quvchini o‘zining so‘zlari
va fikrlari bilan o‘zaro bog‘laydi. She’rda har bir misra ma’nosi va ohangi bilan birlashib,
o‘quvchining diqqatini jalb qiladi.
She’rning falsafiy va ma’naviy mazmuni:
Shodmonqul Salomning "Xitob" she’ri falsafiy jihatdan chuqur va ma’naviy saviyalarni
ko‘taradi. She’rda adolat, samimiyat va haqiqiy insoniy qadriyatlar ta’kidlanadi. Salom, bu
she’rda, har bir insonning ichki dunyosini, uning axloqiy yuksalishini va jamiyatdagi o‘z
o‘rnini topishini ta’minlashga intiladi.
She’rning ma’naviy mazmuni — o‘quvchiga insoniy fazilatlarni anglash, o‘z xatolarini
tushunish va to‘g‘ri yo‘lni tanlash zarurligini tushuntirishga qaratilgan. Salom o‘zining "Xitob"
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
36
she’rida, nafaqat o‘ziga xos adabiy texnikalarni qo‘llaydi, balki ijtimoiy muammolar va
insoniyatning umumbashariy qadriyatlari haqida ham so‘z yuritadi.
Xulosa:
Shodmonqul Salomning "Xitob" she’ri o‘zining badiiy yuksakligi va ma’naviy mazmuni
bilan o‘zbek adabiyotida alohida o‘rin tutadi. She’rda Salom insoniyatning ijtimoiy va axloqiy
muammolarini o‘ta muhim va chuqur ifodalagan. "Xitob" she’ri o‘quvchiga, faqat badiiy zavq
berib qolmay, balki uning qalbiga chuqur ta’sir ko‘rsatadi. Shodmonqul Salom o‘zining she’ri
orqali insoniyatning eng muhim qadriyatlarini, ya’ni adolat, samimiyat va haqiqiy mehrni
ta’kidlaydi, shu bilan birga, o‘quvchini axloqiy jihatdan yuksaltirishga chaqiradi.
References:
1.
O‘zbek adabiyotining eng yirik namunalari (O‘zbekistonda adabiyotshunoslik, 2008) –
O‘zbek adabiyotidagi yirik yozuvchilar, shoirlar va ularning asarlari haqida umumiy
ma’lumotlar.
2.
O‘zbek adabiyotining yirik shaxsiyatlari (Toshkent universiteti nashriyoti, 2012) –
Salom va boshqa adabiyot shaxsiyatlarining adabiyotga qo‘shgan hissasi.
3.
Shodmonqul Salom: Hayoti va ijodi (Toshkent, 2010) – Salomning hayoti, ijodi va
adabiyotdagi o‘rni haqida biografik tahlil.
