YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
60
QOZOQ ADABIYOTINI O‘QITISHDA KOMPETENSIYAGA ASOSLANGAN
YONDASHUV
Nurullayeva Jazira
Navoiy davlat universiteti Tillar fakulteti
Qozoq tili va adabiyoti yo'nalishi 3-kurs talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14999380
Annotatsiya.
Mazkur maqolada Qozoq adabiyotini o‘qitishda kompetensiyaga
asoslangan yondashuvning ahamiyati va amaliy qo‘llanilishi tahlil qilinadi. Kompetensiyaviy
ta’lim tamoyillari, o‘quvchilarning ijodiy va tanqidiy fikrlashini rivojlantirish, mustaqil ta’lim
olish qobiliyatlarini shakllantirish masalalari muhokama qilinadi. Shuningdek, Qozoq
adabiyotini o‘qitishda o‘quvchilarning kommunikativ, madaniy va ijodiy kompetensiyalarini
rivojlantirishga qaratilgan innovatsion metodlar va texnologiyalar keltiriladi. Maqolada
kompetensiyaviy yondashuvning afzalliklari va uni ta’lim jarayoniga joriy etishning dolzarb
muammolari ham ko‘rib chiqiladi.
Kalit
so‘zlar:
Qozoq
adabiyoti,
kompetensiyaga
asoslangan
yondashuv,
kompetensiyaviy ta’lim, innovatsion metodlar, kommunikativ kompetensiya, madaniy
kompetensiya, ijodiy fikrlash.
Qozoq adabiyotini o‘qitishni takomillashtirishning samarali yondashuvi kompetensiyaga
asoslangan metodologiyani qabul qilishdan iborat. Kompetensiyaga asoslangan o‘qitish
dunyosiga xush kelibsiz, bu yerda biz o‘quvchilar sinfda qancha vaqt xayolparast o‘tkazganiga
emas, nima qila olishiga e’tibor qaratamiz. Bularning barchasi haqiqiy dunyoda muhim
bo'lgan ko'nikma va bilimlarni egallashdir. Qozoq adabiyoti shunchaki qog‘ozdagi go‘zal
so‘zlar emas, balki xalqning qalbiga nazar tashlaydigan madaniyat va tarix xazinasidir.
Snoozefest darsliklarini unuting, qozoq adabiyotiga sho‘ng‘ish o‘quvchilarda ijodkorlik,
empatiya va tanqidiy fikrlashni uyg‘otishi mumkin. Qozoq adabiyotini o‘rgatish shunchaki
she’r aytish va nasrni tahlil qilish emas, balki o‘quvchilarni qozoq adabiy merosining boy
gobelenlarini qadrlash, sharhlash va ular bilan shug‘ullanish ko‘nikmalarini shakllantirishdan
iboratdir. Qozoq adabiyotini o‘rgatish madaniy nuanslarni tushunishdan tortib, ramziy talqin
qilishgacha bo‘lgan muayyan kompetensiyalarni talab qiladi. Hammaga mos keladigan o‘quv
dasturlari davri o‘tdi. Qozoq adabiyoti boʻyicha kompetensiyaga asoslangan oʻquv dasturini
ishlab chiqish oʻquvchilarda qozoq adabiy asarlarining goʻzalligini qadrlash va ular bilan
shugʻullanish uchun zarur koʻnikma va bilimlarni shakllantirish uchun oʻquv tajribalarini
moslashtirishni anglatadi. Qozoq adabiyotidagi ovozlar va istiqbollar kaleydoskopini
o'rganishingiz mumkin bo'lsa, nega o'sha eski klassikaga yopishib olishingiz kerak. Turli
matnlar va mavzularni o‘zida mujassamlashtirgan holda, biz nafaqat adabiyotni o‘rgatyapmiz,
balki yangi dunyolar eshiklarini ochmoqdamiz, qiziqish uyg‘otmoqdamiz va qozoq adabiy
an’analarining boyligini chuqur qadrlaymiz. Keling, adabiy bayramga sho'ng'iymiz.
Qobiliyatga asoslangan o'qitishda baholash avakado va tost o'rtasidagi mukammal
muvozanatni topishga o'xshaydi - muhim va qoniqarli. Bu o‘quvchilarni muayyan ko‘nikma va
bilimlarni egallashiga qarab baholashni o‘z ichiga oladi. Qozoq adabiyotida baholash
strategiyalari ijro vazifalari, portfellar va o‘z-o‘zini baholashni o‘z ichiga olishi mumkin.
Ijtimoiy va kommunikativ kompetensiyalarni shakllantirish
O‘quvchilarning adabiy
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
61
asarlarni tahlil qilish, muhokama yuritish va fikr almashish jarayonlarida quyidagi
metodlardan foydalaniladi:
Munozara va debatlar
– o‘quvchilar muayyan mavzuda bahslashib, o‘z fikrlarini
asoslashadi.
Adabiy bahslar
– adabiy qahramonlar tahlili, asar syujetining muhokamasi.
Rol o‘ynash va sahnalashtirish
– o‘quvchilar asar qahramonlarining obrazlariga kirib,
ularning ichki dunyosini anglashadi.
Qozoq adabiyotidagi kompetensiyalarni baholaganda, usullar insho yozish orqali
tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini tahlil qilish, madaniy kontekstlarni tushunishlarini baholash
va adabiy vositalarni tahlil qilish qobiliyatini baholashni o'z ichiga olishi mumkin. Formativ
baholashlar mashg'ulot oldidan isinish kabi bo'lib, o'quvchilarga bu yo'lda takomillashtirish
va o'sishga yordam beradi. Qozoq adabiyotida shakllantiruvchi va summativ baholashdan
foydalanish orqali siz doimiy fikr-mulohazalar va yakuniy baholashlar yonma-yon ishlaydigan
dinamik o‘qitish muhitini yaratasiz, bu esa o‘quvchilarning o‘z imkoniyatlarini to‘liq ro‘yobga
chiqarishini ta’minlaydi. Qozoq adabiyoti darsida kompetensiyaga asoslangan yondashuvni
qo‘llash simfoniya yaratishga o‘xshaydi - o‘quv asarini yaratish uchun turli elementlarni
uyg‘unlashtirish. Dars rejalariga kompetentsiyalarni integratsiyalash strategiyalari o‘quv
maqsadlarini kompetensiyalar bilan moslashtirish, real ilovalarni o‘z ichiga olish va o‘z-o‘zini
boshqarish imkoniyatlarini taqdim etishni o‘z ichiga olishi mumkin.
Qozoq adabiyoti dars rejalariga kompetentsiyalarni muammosiz integratsiya qilish
uchun buni an'anaviy taomni zamonaviy ta'mlar bilan singdirish, ya'ni eskini yangi bilan
qorishtirish deb o'ylab ko'ring. Strategiyalar tanqidiy fikrlashni talab qiluvchi loyihaga
asoslangan topshiriqlarni yaratishni, talabalarni jalb qilish uchun multimedia resurslarini
birlashtirishni va tushunishni chuqurlashtirish uchun hamkorlikdagi munozaralarni
rag'batlantirishni o'z ichiga olishi mumkin.
Talabalarning qozoq adabiyoti bilan shug‘ullanishi va ishtirokini targ‘ib qilish ularni
madaniy ziyofatga taklif qilishdek bo‘ladi – jozibador, o‘ziga jalb etuvchi va boyitadi.
Strategiyalar rolli oʻyinlar, oʻquvchilarning isteʼdodlarini namoyish qilish uchun adabiy
tadbirlar tashkil etish va yozuv yoki sanʼat asari orqali ijodiy ifoda etish imkoniyatlarini
taqdim etish kabi interaktiv faoliyatni oʻz ichiga olishi mumkin. Qozoq adabiyotini
kompetensiyaga asoslangan holda o‘rgatishdagi muammolar va imkoniyatlarni hal qilish
burilishlar, burilishlar va kutilmagan marvaridlarga to‘la burilishli yo‘lni bosib o‘tishga
o‘xshaydi. Umumiy muammolar o'zgarishlarga qarshilik ko'rsatish va o'quv dasturlari
standartlariga muvofiqligini ta'minlashni o'z ichiga olishi mumkin bo'lsa-da, o'sish va
takomillashtirish imkoniyatlari xilma-xillikni qamrab olish, ijodkorlikni rivojlantirish va
texnologiya yutuqlariga moslashishda juda ko'p.
Tanqidiy va mantiqiy fikrlash kompetensiyasini rivojlantirish
O‘quvchilarning
mustaqil va tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini oshirish uchun quyidagi yondashuvlar ishlatiladi:
Muammoli ta’lim
– “Agar siz asar qahramoni bo‘lsangiz, qanday qaror qabul qilgan
bo‘lardingiz?” kabi savollar berish.
Adabiy tahlil va qiyosiy o‘rganish
– turli yozuvchilarning asarlarini solishtirish, syujet
va qahramonlarni tahlil qilish.
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
62
Qozoq adabiyotini o‘qitishda kompetensiyaga asoslangan yondashuvni tatbiq etishda
duch keladigan umumiy muammolarga an’anachilarning qarshiligi, malaka maqsadlarini
o‘quv dasturi talablari bilan muvozanatlash va izchil baholash mezonlarini ta’minlash kiradi.
Qozoq adabiyotini kompetensiyaga asoslangan holda o‘qitishda o‘sish va takomillashtirish
imkoniyatlari Qozog‘istonning cho‘llari kabi keng va ulkan salohiyatga ega. Ta'limni
yaxshilash uchun texnologiyani integratsiyalash, istiqbollarni kengaytirish uchun
madaniyatlararo almashinuvni qo'llab-quvvatlash va talabalarga o'z ta'lim sayohatiga egalik
qilish huquqini berish kabi imkoniyatlardan foydalanish o'qitish tajribasini yangi cho'qqilarga
ko'tarishi mumkin. Qozoq adabiyotini kompetensiyaga asoslangan holda o‘qitish sohasida
sayohat ham maqsad sari boyitadi. Asosiy topilmalar va tavsiyalarni umumlashtirganimizda,
shuni esda tutaylikki, o'qitish nafaqat bilim berish, balki qiziqishni uyg'otish va o'rganishga
bo'lgan muhabbatni kuchaytirishdir. Kompetensiyaga asoslangan o‘qitishda o‘yinlashtirish,
immersiv tajribalar va fanlararo yondashuvlar kabi salohiyatli innovatsiyalarni o‘rganish
qozoq adabiyotini o‘qitishda dinamik va qiziqarli kelajakka yo‘l ochishi mumkin.
Xulosa qilib aytganda, qozoq adabiyotini kompetensiyaga asoslangan holda o‘qitish
bo‘yicha asosiy xulosalar va tavsiyalar talabalarga yo‘naltirilgan yondashuvlar,
shaxsiylashtirilgan ta’lim tajribasi va uzluksiz kasbiy rivojlanish muhimligini ta’kidlaydi.
Innovatsion strategiyalarni qo‘llash, texnologiyadan foydalanish va hamkorlik madaniyatini
rivojlantirish orqali o‘qituvchilar o‘quvchilar qozoq adabiyotini tushunish va qadrlashda
muvaffaqiyat qozonadigan jonli ekotizim yaratishlari mumkin. Qozoq adabiyotini o‘qitishning
kompetensiyaga asoslangan yondashuvi o‘quvchilarning bilim tajribasini boyitish va adabiy
asarlar tarkibiga kiritilgan madaniy merosni chuqurroq anglash uchun istiqbolli yo‘lni taklif
etadi. Ushbu metodologiyani qo'llash orqali o'qituvchilar o'quvchilarning qozoq adabiyoti
bilan mazmunli shug'ullanishlari uchun zarur bo'lgan muhim ko'nikma va bilimlarni samarali
rivojlantirishlari mumkin. Kelajakka nazar tashlar ekanmiz, o'qitishda malakaga asoslangan
strategiyalarni doimiy ravishda o'rganish va takomillashtirish, shubhasiz, ta'lim sohasida
qozoq adabiy an'analarini saqlash va rivojlantirishga yordam beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Назарбаев Н.Ә. «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру». Астана, 2017.
2.
Жұмабаева Р.Қ. «Қазақ әдебиетін оқыту әдістемесі». Алматы, 2018.
3.
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі. «Жаңартылған білім
беру мазмұны». Нұр-Сұлтан, 2019.
4.
Выготский Л.С. «Психология развития». Москва, 1996.
5.
Dewey J. «Democracy and Education». New York, 1916.
6.
Vygotsky L.S. «Mind in Society: The Development of Higher Psychological Processes».
Harvard University Press, 1978.
