45
XORIJIY INVESTITSIYALARNI JALB ETISHDA INVESTITSION MUHIT
SAMARADORLIGI
Ochilov Bobur Baxtiyor o‘g‘li
TDIU “Xalqaro moliya” kafedrasi katta o‘qituvchisi.
E-mail: ochilov696@mail.ru ORCID: 0000-0003-3568-5145
Tel: +998946644771
https://doi.org/10.5281/zenodo.15048909
Ko‘pincha investitsion muhit va investitsion jozibadorlik iqtisodiy adabiyotlarda
sinonim sifatida ko’rib chiqiladi. Lekin birinchi kontseptsiya yanada kengroq va ko’proq
imkoniyatlarga ega. Bu mamlakat, mintaqadagi investitsion muhitning asosiy xarakteristikasi
iqtisodiy tarmoq va hududiy sanoatdir. Investitsiya jozibadorligi esa biror bir ob’yekt yoki
investitsiya loyihasi hisoblanadi. Ko’pincha investitsiya muhiti moliyaviy investitsiyalarning
ma’lum darajada jozibadorligini yaratadigan iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy va boshqa sharoitlar
majmui sifatida aniqlanadi. Moliyaviy va kredit entsiklopedik lug’atida: investitsiya muhiti -
“Har qanday mamlakatda siyosiy sifatini belgilovchi ijtimoiy-madaniy, moliyaviy, iqtisodiy va
huquqiy sharoitlar tadbirkorlik infratuzilmasi, investitsiya samaradorligi va imkon darajasi
kapitalni investitsiya qilishdagi risklar hisoblanadi”, boshqacha qilib aytganda, investitsiyalar
samaradorligi va investitsiya tavakkalchiligining muvozanati investitsiya muhiti bilan
belgilanadi. Sarmoya nazarda tutilgan holda amalga oshiriladi. Shuning uchun investitsiya
muhitining ijobiy komponentini baholash asosida amalga oshirish maqsadga muvofiqdir.
Investitsiyalarning potentsial daromadliligi va salbiy komponentini o’rganish orqali
investitsion risklar hosil bo’ladi. Investitsion muhitga ko’plab omillar ta’sir qiladi. Qoida
tariqasida, ular jamiyatga ta’sir qilish imkoniyatiga ko’ra tasniflanadi. Ular bo’yicha: ob’yektiv
va sub’yektivga bo’linadi. Subyektiv omillarga inson faoliyati bilan bog’liq ta’sirlar bo’lsa,
obyektivga joy, makon, soha va tarmoqlar faoliyati kiradi.
Mamlakatdagi qulay sarmoyani yaratish va investitsion muhitni takomillashtirish yoki
bo’lmasa salbiy ta’sir ko’rsatuvchi uchun yordam beradigan tadbirlar majmui mavjud bo’lib,
ular quyidagi jadvalda aks etgan (1-jadval).
1-jadval. Mamlakat investitsion muhitiga ta’sir qiluvchi omillar
Ijobiy ta’sirlar
Salbiy ta’sirlar
• ichki bozorning yuqori salohiyati;
• siyosiy beqarorlik;
• yuqori daromad darajasi;
• ijtimoiy keskinlik (ish tashlashlar, urushlar
mafiya tuzilmalari, etnik va diniy nizolar va
boshqalar);
• raqobatning past darajasi;
• inflyatsiyaning yuqori darajasi;
• barqaror soliq tizimi;
• yuqori qayta moliyalash stavkalari;
• resurslarning arzonligi (xom ashyo,
mehnat, moliyaviy);
• tashqi va ichki yuqori darajadagi
qarz;
• samarali davlat yordami.
• byudjet taqchilligi;
• monopoliyadan holi iqtisodiyot;
• passiv to’lov balansi;
46
•axborot ma’lumotlarining shaffofligi.
•
qonunchilikning
rivojlanmaganligi,
shu
jumladan investitsiya sohasini tartibga soluvchi
qonun hujjatlariga rioya qilmaslik.
Ko’rib turganimizdek, yuqoridagi jadvalda mamlakat investitsion muhitiga ta’sir qiluvchi
ijobiy va salbiy segmentlarni keltirib o’tdik. Shu bilan birga xalqaro indekslar mavjud bo’lib,
mamlakatning investitsion jozibadorligini aniqlashda miqdoriy usuldan foydalanishadi.
Indekslar orasida eng keng tarqalgan usullar raqamli qiymatlar sifatida ifodalanadi. Xalqaro
indekslarda muhim iqtisodiy va hisobga olgan holda alohida mamlakatlar o’rtasidagi siyosiy
farqlar, muayyan sohalarda aniq ustunliklarni aniqlash yoki milliy iqtisodiyotlar faoliyatining
boshqa jihatlarini ko’rib chiqish orqali investitsion muhitga baho beriladi. Shuningdek,
investitsion muhitni baholashda indekslar tomonidan berilgan reytinglar muhim rol o’ynaydi.
Eng yirik va eng mashhur reyting agentliklari mavjud bo’lib, ular birinchi marta AQShda
yaratilgan, masalan Moody’s Investors, Standard & Poor’s, Fitsch - IBCA. Ushbu
agentliklarning o’nlab vakolatxonalari bor, dunyo mamlakatlari va barcha mamlakatlar uchun
bir xil tarzda ishlaydi. Shunday qilib, investitsiya muhiti murakkab va ko’p darajali tushuncha.
Murakkabligi uning shakllanganligidadir, yuqorida ko’rsatilganidek, investitsiya faoliyati
uchun sharoit yaratadigan ko’plab omillar ta’siri ostida baholanadi. Darajali xarakter orqali
investitsion muhit deganda uning bahosi tushuniladi, mamlakat darajalari, hududlar,
iqtisodiyot tarmoqlari asosiy mezoni sifatida e’tirof etiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Elvira Sojli, Wing Wah Tham, “The Impact of Foreign Government Investments:
Sovereign Wealth Fund Investments in the United States” In Institutional Investors in Global
Capital Markets. Published online: 8 March 2015; 207-243.
2.
Пинали Э. Инвестиционный климат и частный сектор. // Экономическое
обозрение. 2005., №9, 42–43-c.
3.
Investitsiya sohasiga oid adabiyotlar yordamida muallif tomonidan mustaqil
tayyorlandi.
4.
Mustafakulov Sh.I. Investitsion muhit jozibadorligi: nazariya, metodologiya va amaliyot.
Monografiya T., 2017 y. 67-68 betlar.
