18
RAQAMLI IQTISODIYOT SHAROITIDA TIJORAT BANKLARI
SAMARADORLIGINI OSHIRISH
Fayzullayev Xusniddin Zaylidinovich
O‘zbekiston Respublikasi Bank-Moliya Akademiyasi
Fin-tech yo'nalishi magistranti
IMPROVİNG THE EFFİCİENCY OF COMMERCİAL BANKS İN THE DİGİTAL
ECONOMY
Fayzullayev Xusniddin Zaylidinovich
Master's student of the Fin-tech department of the Banking and
Finance Academy of the Republic of Uzbekistan
https://doi.org/10.5281/zenodo.15123528
Annotatsiya:
Mazkur tezisda raqamli iqtisodiyot sharoitida tijorat banklari
samaradorligini oshirishning nazariy va amaliy jihatlari chuqur tahlil qilingan. Global
miqyosda raqamli transformatsiya jarayonlari moliyaviy institutlar, xususan, tijorat banklari
faoliyatida yangi yondashuvlar va texnologik innovatsiyalarni joriy etishni taqozo etmoqda.
Ayniqsa, sun’iy intellekt, katta ma’lumotlar (Big Data), blokcheyn texnologiyalari, mobil va
internet-banking xizmatlarining kengayishi bank xizmatlarining ko‘lami va sifatini tubdan
o‘zgartirmoqda.
Tadqiqotda tijorat banklarining raqamli texnologiyalar orqali operatsion xarajatlarni
optimallashtirishi, kredit risklarini aniq baholashi, mijozlar ehtiyojlariga tezkor va
moslashuvchan xizmat ko‘rsatishi orqali o‘z samaradorligini oshirishi mumkinligi ilmiy
asoslangan. Shuningdek, raqamli platformalarning joriy etilishi bank tizimining ochiqligini va
shaffofligini ta'minlashi, korrupsiya va inson omilidan kelib chiqadigan xatoliklarni
kamaytirishi alohida e’tirof etilgan.
Tezis yakunida tijorat banklari raqamli iqtisodiyotga moslashishi uchun zarur bo‘lgan
asosiy yo‘nalishlar: innovatsion texnologiyalarni tizimli joriy etish, malakali raqamli kadrlar
tayyorlash, raqamli infratuzilmani rivojlantirish hamda xizmatlar sifati va mijozlar
ehtiyojlariga yo‘naltirilgan strategiyalar ishlab chiqish kabi amaliy tavsiyalar shakllantirilgan.
Kalit so‘zlar:
raqamli iqtisodiyot, tijorat banklari, bank samaradorligi, raqamli
transformatsiya, sun’iy intellekt, Big Data, blokcheyn texnologiyasi, onlayn xizmatlar, bank
innovatsiyalari, mijozlarga xizmat ko‘rsatish sifati.
Abstract :
This thesis provides a thorough theoretical and practical analysis of the
implementation of control by economic economic commercial banks. Global transformation
processes require the introduction of newly developed and technological innovations in the
activities of institutions, economic, commercial banks. The expansion of profit, artificial
intelligence, big data (Big Data), blockchain technologies, mobile and Internet banking
services is radically changing the scope and quality of banking services.
In traffic, commercial banks optimize operational risk through technologies, manage
changes in loans through fast and possible service. , ensuring the openness and freedom of the
banking system via the Internet of security platforms, preventing corruption and errors
caused by the human factor are especially recognized.
The thesis identifies the main areas of economic necessity for commercial banks:
systematic introduction of innovative technologies, development of a system of personal
computer technologies, focused on quality and physical exercises.
19
Keywords:
digital economy, commercial banks, banking growth, transformation,
artificial intelligence, Big Data, blockchain technology, online support, banking innovations,
quality of service.
Kirish
Bugungi kunda dunyo miqyosida raqamli iqtisodiyotning jadal rivojlanishi iqtisodiy
munosabatlarning mazmuni va shaklini tubdan o‘zgartirmoqda. Axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarining keng joriy etilishi natijasida turli sohalarda, jumladan, bank-moliya
tizimida ham innovatsion yondashuvlar va raqamli xizmatlar markaziy o‘ringa chiqmoqda.
Ayniqsa, tijorat banklari uchun raqamli transformatsiya nafaqat texnologik yangilanish, balki
ularning samaradorligi, raqobatbardoshligi va mijozlarga xizmat ko‘rsatish sifatini
oshirishning muhim omiliga aylanmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan ilgari surilgan raqamli iqtisodiyotni
rivojlantirish konsepsiyasida moliyaviy sektorni raqamlashtirish ustuvor yo‘nalishlardan biri
sifatida belgilangani, tijorat banklari oldiga yangi vazifalarni qo‘ymoqda. Bunday sharoitda
banklar o‘z faoliyatini zamonaviy texnologiyalar asosida tashkil etishi, xarajatlarni
optimallashtirish, xizmatlar sifatini oshirish va risklarni minimallashtirish orqali bozor
talablariga moslashishi zarur.
Mazkur ishda raqamli iqtisodiyot sharoitida tijorat banklari samaradorligini oshirishga
qaratilgan ilmiy yondashuvlar, amaliy mexanizmlar va tavsiyalar tahlil qilinadi hamda banklar
faoliyatini raqamli asosda tashkil etishning ustuvor yo‘nalishlari aniqlanadi.
Raqamli texnologiyalar bugungi kunda tijorat banklari faoliyatining ajralmas qismiga
aylanib bormoqda. Ularning joriy etilishi bank xizmatlarining tezligi, sifati va qulayligini
oshiribgina qolmay, moliyaviy resurslardan samarali foydalanish imkonini ham yaratmoqda.
Bunday sharoitda raqamli iqtisodiyot banklar uchun nafaqat texnologik o‘zgarishlar, balki
strategik va tashkiliy transformatsiyani ham talab etadi.
Tahlillar shuni ko‘rsatmoqdaki, sun’iy intellekt asosida ishlovchi tizimlar orqali
mijozlarga moslashtirilgan xizmatlar ko‘rsatish, kredit risklarini avtomatlashtirilgan tahlil
qilish imkoniyatlari kengaymoqda. Shu bilan birga, Big Data texnologiyalari banklarga
mijozlar xatti-harakatlarini chuqur tahlil qilish, prognoz qilish va xizmatlarni shaxsiylashtirish
imkonini bermoqda. Bu esa mijozga yo‘naltirilgan strategiyaning samaradorligini sezilarli
darajada oshiradi.
Bundan tashqari, blokcheyn texnologiyalarining joriy etilishi tranzaksiyalarni shaffof va
xavfsiz qilish, vositachilar sonini qisqartirish orqali operatsion xarajatlarni kamaytirish
imkonini bermoqda. Onlayn va mobil banking xizmatlarining kengayishi esa aholining
moliyaviy xizmatlarga kirish imkoniyatini keskin oshirdi, ayniqsa, uzoq hududlarda yashovchi
fuqarolar uchun bu muhim o‘zgarish bo‘ldi.
Tajriba shuni ko‘rsatadiki, raqamli texnologiyalarni faol joriy etgan banklar o‘zining
raqobatbardoshligini saqlab qolmoqda, innovatsion xizmatlar orqali yangi mijozlar qatlamini
jalb qilmoqda va bozorda barqaror o‘sishga erishmoqda. Shu bois, tijorat banklari nafaqat
texnik yangilanishlarga, balki raqamli madaniyatni shakllantirish, xodimlarni qayta tayyorlash
va mijozlar bilan interaktiv aloqalarni yo‘lga qo‘yishga ham e’tibor qaratishi zarur.
Raqamli iqtisodiyot sharoitida banklar samaradorligini oshirish – bu texnologiyalarni
joriy etishdan ko‘ra ko‘proq strategik yondashuv va o‘zgarishga tayyorlik masalasidir. Bu
20
yo‘lda banklar an’anaviy uslublardan voz kechib, innovatsion tafakkur va ilg‘or tajribalarga
asoslangan faoliyat yuritishlari lozim.
Xulosa
Raqamli iqtisodiyot sharoitida tijorat banklari faoliyatini samarali tashkil etish, ularning
texnologik imkoniyatlaridan to‘liq foydalanish orqali yuqori natijalarga erishish imkonini
beradi. O‘tkazilgan tahlillar shuni ko‘rsatadiki, sun’iy intellekt, Big Data, blokcheyn va mobil
texnologiyalar kabi raqamli yechimlar bank xizmatlarini takomillashtirishda asosiy vositaga
aylanmoqda. Ushbu texnologiyalar yordamida banklar operatsion xarajatlarni qisqartirish,
risklarni minimallashtirish, mijozlar ehtiyojlariga mos xizmatlar ko‘rsatish va
raqobatbardoshlikni oshirish imkoniga ega bo‘lmoqda.
Shu bilan birga, raqamli transformatsiya faqat texnik yangilanish emas, balki chuqur
strategik yondashuvni talab qiladi. Banklar ichki boshqaruv tizimlarini raqamli muhitga
moslashtirishi, malakali kadrlarni tayyorlashi, raqamli xavfsizlikni mustahkamlashi va
mijozlar bilan o‘zaro ishonchli munosabatlar o‘rnatishi zarur.
Xulosa sifatida aytish mumkinki, tijorat banklarining raqamli iqtisodiyot sharoitida
samaradorligini oshirish — bu kompleks yondashuv, unda texnologik innovatsiyalar bilan bir
qatorda boshqaruv madaniyati va mijozga yo‘naltirilgan xizmatlar muhim rol o‘ynaydi.
Mazkur yo‘nalishdagi izchil harakatlar mamlakat moliyaviy tizimining barqarorligini
ta’minlash va raqamli iqtisodiyotga moslashuvchanlik darajasini oshirishga xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Brynjolfsson, E. and McAfee, A., 2014.
The second machine age: Work, progress, and
prosperity in a time of brilliant technologies
. New York: W. W. Norton & Company.
2.
Tapscott, D. and Tapscott, A., 2016.
Blockchain revolution: how the technology behind
bitcoin is changing money, business, and the world
. London: Penguin.
3.
Arner, D.W., Barberis, J. and Buckley, R.P., 2016. The evolution of Fintech: A new post-
crisis paradigm.
Georgetown Journal of International Law
, 47(4), pp.1271-1319.
4.
World
Bank,
2022.
Digital
financial
services
.
[online]
Available
at:
https://www.worldbank.org/en/topic/financialinclusion/brief/digital-financial-services
[Accessed 25 Mar. 2025].
5.
Accenture, 2021.
The future of banking: Rethinking digital transformation
. [online]
6.
Karimova, M., 2023. Raqamli bank xizmatlarini rivojlantirishda innovatsion
yondashuvlar.
Moliyaviy tadqiqotlar jurnali
, 2(1), pp.45–53.
7.
Deloitte, 2020.
Digital banking maturity 2020: How banks are responding to digital
(r)evolution
8.
OECD, 2023.
Digitalisation and Finance: Policy highlights
. [online] Available at:
9.
Qodirov, A., 2022. Tijorat banklarining raqamli transformatsiyasi: muammolar va
istiqbollar.
Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar
, 4(2), pp.60–68.
10.
IMF, 2021.
The Promise and Peril of Digital Finance
. [online] Available at:
11.
Ghosh, S., 2020. The impact of AI and big data on the banking sector.
Journal of Financial
Innovation
, 3(1), pp.22–35.
21
12.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 5-oktabrdagi PF–6079-son farmoni.
“Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasini tasdiqlash to‘g‘risida
.
