17
BANK BIZNESNI RAQAMLASHTIRISH ORQALI VALYUTA
OPERATSIYALARINI KENGAYTIRISH STRATEGIYALARI
Jumayeva Shaxnoza Quyliyevna
O‘zbekiston Respublikasi Bank-moliya akademiyasi
Biznes va menejment fakulteti magistranti
shjumayeva0102@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.15179407
Annotatsiya:
Mazkur tezisda bank sektorida raqamli texnologiyalarni joriy etish orqali
valyuta operatsiyalarini kengaytirish imkoniyatlari tahlil qilinadi. Raqamlashtirish bank
xizmatlarining samaradorligini oshirish, mijozlar ehtiyojlariga tezkor javob qaytarish va
xalqaro moliyaviy integratsiyani kuchaytirishda muhim vosita bo‘lib xizmat qilmoqda. Muallif
bank biznesining raqamli transformatsiyasi orqali valyuta xizmatlarini avtomatlashtirish,
mobil ilovalar va blokcheyn texnologiyalari asosida to‘lov tizimlarini takomillashtirish hamda
FinTech hamkorliklar orqali innovatsion strategiyalarni ishlab chiqish yo‘llarini yoritib
beradi. Shuningdek, O‘zbekistondagi mavjud amaliyot va istiqbolli yo‘nalishlar asosida aniq
tavsiyalar ilgari surilgan.
Kalit soʼzlar:
Bank biznesi, raqamlashtirish, valyuta operatsiyalari, raqamli
transformatsiya, blokcheyn texnologiyasi, mobil banking, xalqaro to‘lovlar, FinTech, SWIFT
tizimi, sun’iy intellekt, valyuta ayirboshlash, raqamli platformalar.
Kirish.
Zamonaviy bank tizimi jadal raqamli transformatsiya jarayonini boshdan kechirmoqda.
Global moliyaviy muhitda yuz berayotgan texnologik o‘zgarishlar banklar faoliyatining barcha
yo‘nalishlariga, jumladan, valyuta operatsiyalariga ham sezilarli ta’sir ko‘rsatmoqda. Raqamli
texnologiyalar bank xizmatlarini avtomatlashtirish, tranzaksiyalarni tezlashtirish, xavfsizlikni
oshirish va mijozlar ehtiyojlariga tezkor javob berish imkoniyatini yaratadi. Ayniqsa, valyuta
operatsiyalarining masofaviy va real vaqt rejimida amalga oshirilishi, xalqaro to‘lovlarning
soddalashuvi va mijozlar uchun qulay raqamli interfeyslarning yaratilishi banklar uchun
muhim strategik ustuvorlik hisoblanadi.
Hozirgi sharoitda O‘zbekiston bank tizimi ham raqamlashtirish yo‘nalishida faol
qadamlar tashlamoqda. Mamlakatda raqamli iqtisodiyot tamoyillarini joriy etish bilan bir
qatorda, banklar tomonidan valyuta operatsiyalarini yanada qulay, tezkor va ishonchli
shaklda amalga oshirish bo‘yicha keng ko‘lamli ishlar olib borilmoqda. Ushbu tezisda bank
biznesida raqamli texnologiyalarni joriy etish orqali valyuta operatsiyalarini kengaytirish
strategiyalari tahlil qilinadi, shuningdek, ilg‘or xalqaro tajribalar va O‘zbekiston misolida
amaliy yechimlar ko‘rib chiqiladi.
Zamonaviy bank tizimi globallashuv va raqamli iqtisodiyot sharoitida jadal
rivojlanmoqda. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining bank xizmatlariga joriy etilishi
mijozlar ehtiyojlariga javob berish, xalqaro moliyaviy tizimga integratsiyalashuv va
operatsion xarajatlarni kamaytirish imkonini bermoqda. Ayniqsa, valyuta operatsiyalari bank
biznesining eng muhim va strategik yo‘nalishlaridan biri sifatida raqamli transformatsiyaga
katta ehtiyoj sezmoqda. Bu holat xalqaro savdo, xorijiy investitsiyalar va transchegaraviy
to‘lovlarning tezkorligi va xavfsizligiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
Bank xizmatlarida raqamlashtirish jarayoni: umumiy ko‘rinish
18
Bank sohasida raqamlashtirish – bu moliyaviy xizmatlarni elektron shaklga o‘tkazish,
avtomatlashtirish va mijozlar uchun raqamli kanallar orqali taqdim etish jarayonidir. U
quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
- Mobil banking va internet banking;
- Elektron to‘lov tizimlari;
- Sun’iy intellekt va Big Data asosidagi xizmatlar;
- Blokcheyn texnologiyasi orqali tranzaksiyalarni soddalashtirish.
Ushbu texnologiyalar valyuta operatsiyalarini tez, shaffof va xavfsiz amalga oshirishda
muhim rol o‘ynaydi.
Valyuta operatsiyalari va ularning raqamlashtirishga ehtiyoji
Valyuta operatsiyalari – bu banklar va mijozlar o‘rtasida turli valyutalarda olib
boriladigan ayirboshlash, xalqaro hisob-kitob, import-eksport bilan bog‘liq to‘lovlar, pul
o‘tkazmalari va boshqa moliyaviy harakatlarni o‘z ichiga oladi. Ushbu operatsiyalar quyidagi
muammolarga duch keladi:
- Operatsiyalarning uzoq davom etishi;
- Yirik komissiya xarajatlari;
- Kiberxavfsizlik bilan bog‘liq xavflar;
- Mijozlar uchun texnik murakkablik.
Raqamlashtirish ushbu muammolarni sezilarli darajada kamaytiradi. Masalan,
blokcheyn texnologiyasi yordamida xalqaro to‘lovlar real vaqt rejimida va minimal xarajat
bilan amalga oshiriladi. Mobil ilovalar orqali esa oddiy mijozlar istalgan valyutani onlayn
ayirboshlash imkoniyatiga ega bo‘lmoqda.
1-rasm: Strategik yo‘nalishlar: raqamlashtirish orqali valyuta xizmatlarini
kengaytirish
Manba: Muallif ishlanmasi.
Banklarning valyuta xizmatlarini raqamlashtirish bo‘yicha quyidagi strategiyalarni ilgari
surish mumkin:
Mobil platformalarni rivojlantirish
API va FinTech hamkorliklari
Blokcheyn asosidagi transchegaraviy to‘lovlar
Sun’iy intellekt asosida xizmat ko‘rsatish
19
Raqamli texnologiyalar zamonaviy bank tizimining ajralmas qismiga aylangan bir
paytda, aynan valyuta operatsiyalarining samaradorligini oshirish maqsadida strategik
yondashuvlar ishlab chiqilishi lozim. Banklar o‘z mijozlariga qulay, tezkor va ishonchli
xizmatlar ko‘rsatishda raqamlashtirishni faollashtirishi, ayniqsa mobil ilovalar, FinTech
hamkorliklari, blokcheyn texnologiyasi va sun’iy intellekt kabi innovatsion yechimlarga
asoslangan xizmatlarni kengaytirishi zarur.
Birinchi strategik yo‘nalish — bu mobil platformalarni rivojlantirishdir. Bugungi kunda
ko‘pchilik mijozlar moliyaviy xizmatlardan foydalanishda aynan mobil qurilmalarga
tayanmoqda. Banklar mobil ilovalar orqali foydalanuvchilarga valyuta ayirboshlash, joriy
kurslar monitoringi, kurslar bo‘yicha real vaqt ogohlantirishlari, shuningdek xalqaro pul
o‘tkazmalarini amalga oshirish imkoniyatini taqdim etmoqda. Bu esa foydalanuvchilarga
istalgan joyda va istalgan vaqtda valyuta xizmatlaridan foydalanish erkinligini beradi. Shu
yo‘sinda banklar mijoz tajribasini soddalashtiribgina qolmay, balki xizmatlar ko‘lamini
kengaytirib, bozorga moslashuvchanlikni oshiradi.
Ikkinchi muhim strategik yo‘nalish — API va FinTech hamkorliklarini yo‘lga qo‘yishdir.
FinTech kompaniyalari bilan samarali hamkorlik banklarga innovatsion valyuta xizmatlarini
tezkor joriy etish imkonini beradi. Masalan, sun’iy intellekt asosida ishlab chiqilgan kurs
bashorati tizimlari, real vaqt ma’lumotlari asosida foydalanuvchilarga eng qulay ayirboshlash
vaqtini tavsiya etishi mumkin. Shuningdek, ochiq API platformalari orqali bank tizimi boshqa
moliyaviy xizmat ko‘rsatuvchi ilovalar bilan integratsiyalashadi va bu orqali ekotizim
shakllanadi. Bu esa nafaqat xizmatlar ko‘lamini kengaytiradi, balki bozorga yangi innovatsion
mahsulotlarni tezroq olib kirish imkonini beradi.
Uchinchi strategiya esa blokcheyn asosidagi transchegaraviy to‘lovlarni rivojlantirishdir.
An’anaviy xalqaro to‘lov tizimlari ko‘pincha murakkab, vaqt talab qiluvchi va qimmatga
tushuvchi bo‘lsa, blokcheyn texnologiyasi ushbu muammolarni bartaraf etadi. Blokcheyn
asosida markazlashmagan valyuta tranzaksiyalari tez, xavfsiz va shaffof amalga oshiriladi. Bu
texnologiya banklarga transchegaraviy to‘lovlarni real vaqt rejimida bajarish, oraliq
vositachilarsiz operatsiyalarni amalga oshirish imkonini yaratadi. Natijada, banklar
mintaqaviy va global bozorlarda o‘z xizmatlarining raqobatbardoshligini oshiradi.
To‘rtinchi strategik yo‘nalish — bu sun’iy intellekt (AI) asosida xizmat ko‘rsatishdir. AI
texnologiyasi yordamida banklar har bir mijozning moliyaviy faoliyatini tahlil qilib, unga mos
valyuta operatsiyalari bo‘yicha individual tavsiyalar taqdim etishi mumkin. Masalan, mijozlar
uchun eng foydali kurslar, xavf darajasiga asoslangan valyuta portfeli yoki ogohlantirishlar
orqali qaror qabul qilish jarayonini soddalashtirish mumkin. Bundan tashqari, AI orqali
firibgarlik holatlarini aniqlash, tranzaksiyalar xavfsizligini ta’minlash va operatsiyalarni
avtomatlashtirish orqali bank xizmatlarini ilg‘or bosqichga olib chiqish mumkin.
Banklar ushbu to‘rtta strategik yo‘nalishni o‘z faoliyatiga izchil joriy etgan holda, valyuta
xizmatlarining innovatsion va raqamli shaklini taklif eta oladi. Bu esa mijozlar uchun yuqori
qulaylik, banklar uchun esa operatsion samaradorlik va raqobat ustunligini ta’minlaydi.
Xorijiy tajriba va O‘zbekiston misolida amaliy ko‘rinish
Jahon amaliyotida JPMorgan, HSBC, Revolut kabi banklar valyuta xizmatlarini to‘liq
raqamlashtirishga o‘tgan. Ular mobil ilovalar, blokcheyn asosidagi to‘lov tizimlari va sun’iy
intellektdan samarali foydalanmoqda.
20
O‘zbekistonda esa O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tashabbusi bilan bank
tizimining raqamlashtirilishi izchil amalga oshirilmoqda. Ayni vaqtda ko‘plab tijorat
banklarida:
- Mobil banking orqali onlayn valyuta ayirboshlash;
- SWIFT tizimi orqali xalqaro to‘lovlar;
- Humo va Uzcard platformalari bilan integratsiyalashgan konvertatsiya xizmatlari;
- Davlat xizmatlari bilan bog‘liq valyuta to‘lovlarining raqamli shaklda qabul qilinishi
yo‘lga qo‘yilgan.
Kelgusida CBDC (Central Bank Digital Currency) – markaziy bank raqamli valyutasi
orqali yangi imkoniyatlar yuzaga kelishi mumkin.
Raqamli transformatsiya bank sektorida global trendga aylangan. Ayniqsa, valyuta
operatsiyalari sohasida raqamlashtirish nafaqat samaradorlikni oshiradi, balki mijozlar
ehtiyojlarini to‘liq qamrab olish, global moliyaviy bozor bilan integratsiyani chuqurlashtirish,
va innovatsion raqobatbardoshlikni kuchaytirishda muhim rol o‘ynaydi. O‘zbekiston bank
tizimi ham bu borada ijobiy yutuqlarga erishmoqda. Biroq, strategik yondashuv, texnologik
sarmoya va inson kapitaliga e’tibor orqali bu jarayonni yanada chuqurlashtirish mumkin.
Xulosa.
Bank sektorining raqamli transformatsiyasi zamonaviy moliyaviy xizmatlarning
ajralmas qismiga aylanib bormoqda. Ayniqsa, valyuta operatsiyalarining raqamlashtirilishi
banklarning xizmat ko‘rsatish sifatini oshirish, mijozlar bazasini kengaytirish va xalqaro
moliyaviy tizimga integratsiyalashuvda muhim omil bo‘lib xizmat qilmoqda.
Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, mobil ilovalar, blokcheyn texnologiyalari, sun’iy intellekt va
boshqa zamonaviy raqamli yechimlar yordamida valyuta operatsiyalarini avtomatlashtirish,
ularni tez, xavfsiz va qulay amalga oshirish mumkin. Bu esa nafaqat mijozlar ehtiyojlarini
qondiradi, balki banklar uchun ham yangi daromad manbalarini ochadi.
O‘zbekistonda bu borada bir qator ijobiy siljishlar kuzatilmoqda, biroq jarayonni
chuqurlashtirish va global tajribani chuqur tahlil qilib, innovatsion yondashuvlarni
kengaytirish zarur. Kelajakda raqamlashtirishga asoslangan valyuta siyosati bank biznesining
barqarorligi va raqobatbardoshligini ta’minlovchi asosiy ustunlardan biriga aylanishi
shubhasizdir.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Tursunov B.O. (2021). Bank operatsiyalarining raqamli transformatsiyasi va ularning
samaradorligi. – “Iqtisodiyot va ta’lim” jurnali, №4.
2.
Karimova S.S. (2022). O‘zbekiston bank sektorida blokcheyn texnologiyalarini joriy etish
istiqbollari. – “Innovatsion rivojlanish” ilmiy jurnali, №2.
3.
Попов В.Ю. (2018). Цифровизация банковского сектора: вызовы и возможности.
Москва: Финансы и статистика.
4.
Иванова Е.А., Киселев А.В. (2020). Блокчейн в международных валютных
операциях. – Журнал "Банковское дело", №7.
5.
Zhang, Y. & Liu, H. (2020). Digital Banking Transformation in China: Trends and
Challenges. – Asian Journal of Finance & Economics, Vol. 12(3), pp. 45–63.
6.
Nakamura, T. (2019). The Role of AI in Japanese Banking Sector with a Focus on Foreign
Exchange Services. – Tokyo Finance Review, Vol. 27.
21
7.
Lee, J.H. (2021). Digital Currency and International Transactions: Korean Banking
Perspectives. – Journal of Asian Financial Markets, Vol. 8(2), pp. 78–92.
8.
Schmidt, F. (2020). Blockchain and Cross-border Payments in the European Union. –
European Banking Review, Vol. 35, Issue 4.
9.
Müller, A. & Hoffmann, L. (2022). Digital Innovation in European Banking: Focus on
Currency Operations. – Journal of Financial Transformation, No. 56.
10.
Johnson, M. (2018). The Future of Banking: AI and FX Transactions. – Harvard Business
Review, May Issue.
11.
Smith, R. & Allen, D. (2023). FinTech Partnerships and the Evolution of Currency
Operations in U.S. Banks. – Journal of Banking Innovation, Vol. 5(1), pp. 12–28.
