45
MURAKKAB LOYIHALARDA MANFAATDOR TOMONLARNI BOSHQARISH:
MUAMMOLAR VA YECHIMLAR
Sadullayeva Farangiz Saparovna
O`zbekiston Respublikasi
Bank-moliya akademiyasi 2-kurs tinglovchisi
aayanamuz@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.15378487
Zamonaviy global loyihalar ijtimoiy, iqtisodiy, texnologik va siyosiy omillar
kesishmasida shakllanmoqda. Ular murakkab struktura, ko‘p qatlamli manfaatdor tomonlar
va tez o‘zgaruvchan tashqi muhit bilan xarakterlanadi. Bunday loyihalarda manfaatdor
tomonlarni (stakeholderlarni) boshqarish nafaqat loyiha muvaffaqiyati uchun, balki uning
ijtimoiy maqbulligi va uzoq muddatli barqarorligi uchun ham hal qiluvchi omil hisoblanadi.
Murakkab loyihalarda manfaatdor tomonlar sonining ko‘pligi, ularning manfaatlarining o‘zaro
zidligi va qaror qabul qilishdagi ta’siri ushbu boshqaruv sohasini yanada muhimlashtirmoqda.
Stakeholderlar bilan samarali ishlash jarayoni loyihaning dastlabki bosqichidan to
yakuniy natijalargacha davom etadi. Bu jarayon doirasida ular bilan doimiy aloqani
ta’minlash, ehtiyoj va kutishlarini anglash, mojarolarni erta aniqlash va konstruktiv yechim
topish boshqaruvchilardan strategik fikrlashni talab qiladi. Ammo amaliyot shuni ko‘rsatadiki,
stakeholderlarni noto‘g‘ri aniqlash, ularning ta’sirini baholay olmaslik yoki ularning
kutishlarini e’tiborsiz qoldirish loyihaning cho‘zilishi, xarajatlarning oshishi yoki umuman
muvaffaqiyatsizlikka olib kelishi mumkin. Ayniqsa, mega-loyihalar va texnologik yechimlarni
o‘z ichiga olgan yirik infratuzilma loyihalarida bu muammo yanada keskinlashadi.
Zamonaviy ilmiy izlanishlar manfaatdor tomonlar bilan ishlashga oid ilg‘or
yondashuvlarni taklif qilmoqda. Masalan, strategik loyihaviy moslashuvchanlik konsepsiyasi
stakeholderlarning qarama-qarshi manfaatlarini muvofiqlashtirishda va loyihani
o‘zgaruvchan tashqi muhitga moslashtirishda muhim vosita sifatida e’tirof etiladi. Bu
yondashuv orqali loyiha jamoasi o‘z faoliyatini moslashtirib, salbiy ta’sirlarni neytrallashtiradi
va manfaatdor tomonlar bilan barqaror muloqotni saqlaydi. Ayniqsa, siyosiy noaniqliklar,
texnologik yangiliklar yoki ijtimoiy bosimlar mavjud bo‘lgan sharoitlarda strategik
moslashuvchanlikning ahamiyati yanada ortadi.
Shuningdek, ijtimoiy tarmoqlar tahlili (Social Network Analysis) orqali stakeholderlar
o‘rtasidagi murakkab aloqalarni aniqlash va tahlil qilish mumkin. Bu metod yordamida
manfaatdor tomonlar o‘rtasidagi muloqot intensivligi, ishonch darajasi, tarmoqdagi markazlik
kabi ko‘rsatkichlar aniqlanadi. Bunday yondashuv loyihaning qaysi nuqtasida aloqa zaifligi
mavjudligini ko‘rsatadi va boshqaruvchilar uchun strategik qarorlar qabul qilishda muhim
manba bo‘lib xizmat qiladi. Ayniqsa, global yoki ko‘p davlatli loyihalarda bu metod o‘zining
dolzarbligini ko‘rsatmoqda.
Yana bir muhim innovatsion yondashuv bu stakeholder interfeys salomatligini baholash
(Stakeholder Interface Health – SIH) tizimidir. Bu tizim manfaatdor tomonlar o‘rtasidagi
aloqalarning “sog‘lom” yoki “xavfli” darajada ekanini baholaydi. SIH indikatorlari – ishonch,
qarorlar birligi, kommunikatsiya intensivligi – asosida ziddiyat ehtimoli erta aniqlanadi va
bartaraf etiladi. Bu, o‘z navbatida, mojarolarning oldini olish va resurslarni tejash imkonini
beradi. Loyiha boshqaruvchilari uchun SIH tizimi profilaktik boshqaruv vositasi sifatida
foydali hisoblanadi.
46
Emergent stakeholder management – ya’ni manfaatdor tomonlar va loyiha o‘rtasida
o‘zaro shakllanadigan, evolyutsion munosabatlar asosida rivojlanadigan boshqaruv
yondashuvi – ham zamonaviy ilmiy qarashlarda muhim o‘rin tutadi. Bu konsepsiyada
stakeholderlar va loyiha jamoasi bir-birining pozitsiyasiga ta’sir o‘tkazadi, yangi rollar va
munosabatlar vujudga keladi. Bu dinamik yondashuv ayniqsa murakkab, innovatsion va ochiq
tizimli loyihalarda o‘zini oqlaydi.
Cross-industry (sohalararo) yondashuv esa stakeholderlar boshqaruvini yangi darajaga
olib chiqadi. Turli sohalarni birlashtiruvchi loyihalarda, masalan, texnologiya va sog‘liqni
saqlashni integratsiyalovchi loyihalarda, stakeholderlar ko‘p qatlamli va ko‘p darajali bo‘ladi.
Bunday loyihalarda manfaatdor tomonlarni boshqarish orqali innovatsiyalarni
rag‘batlantirish, bilim almashinuvi va sinergiya hosil qilish mumkin. Shuningdek, cross-
industry yondashuvi resurslardan optimal foydalanishni ta’minlaydi va loyiha
ishtirokchilarining umumiy maqsadlar atrofida birlashishini qo‘llab-quvvatlaydi.
Amaliyotda manfaatdor tomonlar bilan ishlashda uchraydigan asosiy muammolar –
noto‘g‘ri identifikatsiya, kommunikatsiya uzilishi, manfaatlar to‘qnashuvi, noroziliklar va sust
monitoring tizimlari – ushbu zamonaviy yondashuvlar yordamida bartaraf etilishi mumkin.
Ayniqsa, ilg‘or texnologiyalarni, analitik vositalarni, virtual platformalarni va raqamli
monitoring tizimlarini joriy qilish orqali stakeholder boshqaruvi optimallashtiriladi. Bundan
tashqari, ishonchga asoslangan muloqot, ochiqlik, va foydalanuvchi markazli kommunikatsiya
loyihaning ijtimoiy maqbulligini oshiradi.
Loyihalarda manfaatdor tomonlarning kognitiv va emotsional jihatlarini chuqur
tushunishga asoslangan yondashuvlar ham tobora dolzarb bo‘lib bormoqda. Zamonaviy
psixologik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, stakeholderlarning qarorlar qabul qilishdagi
ishtiroki nafaqat ularning manfaatlariga, balki ular o‘zini loyiha kontekstida qanday his
qilishiga ham bog‘liq. Shu bois, hissiy intellekt (emotional intelligence) yondashuvi asosida
shakllangan muloqot strategiyalari — empatiya, faol tinglash, norasmiy aloqa vositalaridan
foydalanish — manfaatdor tomonlar bilan ijobiy va ishonchli munosabatlarni rivojlantirishda
samarali vosita sifatida xizmat qiladi. Bu, ayniqsa, ijtimoiy tanqid kuchli bo‘lgan yoki
jamoatchilik ishtiroki talab etiladigan loyihalarda alohida ahamiyat kasb etadi.
Shunday qilib, murakkab loyihalarda manfaatdor tomonlar bilan ishlash – bu strategik
va integratsiyalashgan boshqaruv yondashuvlarini o‘z ichiga oluvchi, tizimli, moslashuvchan
va ilmiy asoslangan faoliyatdir. Stakeholderlarni faqat loyihaning iste’molchisi emas, balki
hamkor sifatida qabul qilish, ularning fikr va pozitsiyasiga hurmat bilan yondashish – bu
zamonaviy loyiha boshqaruvining ajralmas qismiga aylanmoqda. Bu holat manfaatdor
tomonlarning faolligini oshiradi, mojarolarni kamaytiradi va loyihaning barqaror
rivojlanishini ta’minlaydi.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Nguyen, T. S. (2019).
Investigation into Stakeholder Management in Complex Projects
.
2.
Nguyen, T., Mohamed, S., & Panuwatwanich, K. (2018).
Stakeholder Management in
Complex Project: Review of Contemporary Literature
.
3.
Ju, Q., Wang, Y., Liu, H., Du, X., & Li, Y. (2024).
A framework for assessing stakeholder
47
interface health in complex capital projects
.
4.
Vaagaasar, A. (2009).
Emergent Stakeholder Management
.
5.
Daraojimba, C., Okogwu, C., Egbokhaebho, B. A., Raji, A., Kolade, A., & Olalere, B. I. (2023).
Cross-industry insights: A comprehensive review of effective stakeholder management benefits
.
6.
Rankinen, J.-A., Lakkala, S., Haapasalo, H., & Hirvonen-Kantola, S. (2022).
Stakeholder
management in PED projects: Challenges and management model
.
7.
Tamošiūnas, A. (2016).
Managing stakeholders in complex investments projects
.
8.
Mohammed, B. (2007).
Risk and Stakeholder Management in Mega Projects Beyond the
Realms of Theory
.
