36
MUAYYAN ADIB VA ASARLARNI O‘QITISH METODIKASI
Nurullayeva Jazira
Navoiy davlat universiteti Tillar fakulteti
Qozoq tili va adabiyoti yo'nalishi 3-kurs talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14999417
Annotatsiya.
Ushbu maqolada muayyan adib va uning asarlarini o‘qitish metodikasi
tahlil qilinadi. Adabiyotni o‘qitish jarayonida muayyan yozuvchi va uning ijodiy merosini
chuqur anglash muhim ahamiyat kasb etadi. Maqolada asarlarning tahlili, interfaol va
innovatsion usullardan foydalanish orqali o‘quvchilarning tanqidiy tafakkurini rivojlantirish
metodlari bayon etiladi. Zamonaviy pedagogik yondashuvlar va texnologiyalar adabiyot
ta’limining samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
Kalit so‘zlar:
muayyan adib, adabiy tahlil, pedagogik texnologiyalar, interfaol metodlar,
ijodiy tafakkur, mustaqil fikrlash.
Adabiyot darslarida muayyan adib va uning asarlarini o‘rganish jarayoni murakkab,
ammo muhim bosqichlardan biri hisoblanadi. Bunday yondashuv o‘quvchilarga adabiy
asarlarni chuqur tushunish, tarixiy va madaniy kontekstni anglash, yozuvchining uslubiy
xususiyatlarini tahlil qilish imkonini beradi. Zamonaviy ta’lim metodlari, interfaol va
innovatsion texnologiyalar bu jarayonda samaradorlikni oshiradi. Muayyan yozuvchilar va
asarlarni o'rgatish adabiyot o'qitishning muhim jihati bo'lib, u nafaqat o'quvchilarning adabiy
durdonalarni tushunishini kuchaytiradi, balki tanqidiy fikrlash qobiliyatini va so'z qudratini
chuqurroq qadrlashni rivojlantiradi. Muayyan yozuvchilar va asarlarni o'rgatish shunchaki
o'qish ro'yxatini tekshirish emas; Bu adabiyot taqdim etayotgan insoniyat tajribasining boy
gobelenini o‘rganish haqida. Muayyan yozuvchilarning asarlarini o'rganish orqali talabalar
turli nuqtai nazarlar, madaniyatlar va tarixiy kontekstlar haqida tushunchaga ega bo'lishlari
mumkin. Ta'lim uchun matnlarni tanlashda o'qituvchilar o'quv dasturiga muvofiqligi, madaniy
xilma-xillik va adabiy qadriyat kabi turli omillarni hisobga olishlari kerak. Talabalar bilan
rezonanslashadigan va ularning nuqtai nazarini shubha ostiga qo'yadigan matnlarni diqqat
bilan tanlab, o'qituvchilar mazmunli o'rganish tajribasini yaratishi mumkin. Inklyuziv va
boyituvchi o'quv muhitini yaratish uchun o'qish ro'yxatini turli kelib chiqishi, vaqt davri va
janrdagi mualliflarning asarlari bilan diversifikatsiya qilish juda muhimdir. Talabalarni turli
xil ovozlar va hikoyalar bilan tanishtirish orqali o'qituvchilar adabiyot orqali dunyoni yanada
yaxlitroq tushunishga yordam berishlari mumkin. Dars mashg'ulotlarini jalb qilish
o'quvchilarning faol ishtirokini, tanqidiy fikrlashni va ijodkorlikni rag'batlantirishi kerak. Rolli
o‘yin mashqlaridan tortib, adabiy tahlil bo‘yicha amaliy mashg‘ulotlargacha bo‘lgan interfaol
topshiriqlar o‘quvchilarda qiziqish uyg‘otadi va o‘rganilayotgan material bilan aloqalarini
chuqurlashtiradi.
Adabiy tahlil muayyan yozuvchi asarlarini o‘qitishning asosiy komponentlaridan biri
bo‘lib, quyidagi metodlardan foydalaniladi:
Biografik yondashuv
– yozuvchining hayoti va ijodiy faoliyatini o‘rganish orqali uning
asarlaridagi g‘oyalarni chuqur anglash.
Konseptual tahlil
– asarning asosiy mavzusi va undagi muhim tushunchalarni ochib
berish.
Obrazlar tahlili
– qahramonlarning xarakterini, ularning ruhiy kechinmalarini va
37
asardagi o‘rnini o‘rganish.
G‘oyaviy-badiiy tahlil
– yozuvchi asarlarining jamiyatga ta’siri va adabiy jarayondagi
o‘rnini baholash.
Talabalarni adabiy matnlar bo‘yicha qizg‘in munozara va bahslarga jalb qilish ularni o‘z
fikrlarini bildirishga, taxminlarga qarshi chiqishga va tanqidiy muloqotga kirishishga undaydi.
Turli nuqtai nazarlarni qadrlaydigan va hurmatli munozaralarni rag'batlantiradigan sinf
muhitini yaratish orqali o'qituvchilar o'ychan kitobxonlar va mutafakkirlar hamjamiyatini
tarbiyalashlari mumkin. Elektron kitoblar, onlayn munozara platformalari va ta'lim dasturlari
kabi texnologiyalarni o'z ichiga adabiyotni hayotga olib kirishi va turli xil o'rganish
uslublariga mos kelishi mumkin. Talabalarning adabiy asarlarni tushunishini va qiziqishini
chuqurlashtirish uchun badiiy asarlar, xaritalar va vaqt jadvallari, shuningdek podkastlar va
musiqa kabi audio resurslardan foydalaning.
Zamonaviy ta’lim jarayonida interfaol metodlarning qo‘llanilishi o‘quvchilarning dars
jarayonida faol ishtirok etishini ta’minlaydi:
Munozara va bahslar
– asar qahramonlari va muallifning g‘oyalari haqida fikr
almashish orqali tanqidiy tafakkurni rivojlantirish.
Rol o‘ynash va sahnalashtirish
– adabiy asar qahramonlarini jonlantirish orqali
ularning hissiy va ruhiy holatini anglash.
Jamoaviy loyiha ishlari
– o‘quvchilar muayyan adib asarlariga bag‘ishlangan tadqiqot
ishlarini olib boradilar.
Klaster va diagrammalar
– murakkab adabiy tushunchalarni soddalashtirib
tushuntirish uchun vizual yondashuv.
Doimiy ravishda fikr-mulohazalarni izlash, yangi yondashuvlarni sinab ko'rish va
o'quvchilarning ta'lim natijalari va umumiy adabiy bahosini oshirish uchun o'qitish usullarini
moslashtirish orqali o'sish tafakkurini qabul qiling.Xulosa qilib aytganda, muayyan
yozuvchilar va asarlarni o'qitish metodikasi talabalar uchun adabiyotning go'zalligi va
murakkabligini ochish uchun darvoza bo'lib xizmat qiladi. O'ylangan matnni tanlash, qiziqarli
dars rejalarini qo'llash va tanqidiy tahlil qilish ko'nikmalarini rivojlantirish orqali
o'qituvchilar o'qish va o'rganishga umrbod muhabbat uyg'otishi mumkin. O'qitish
strategiyalarida mulohaza yuritish va moslashish kuchini qo'llash o'qituvchilarning o'z
yondashuvlarini rivojlantirish va takomillashtirishda davom etishini ta'minlaydi, natijada
o'quvchilar tafakkurli kitobxonlar va mutafakkirlar sifatida rivojlanishi va rivojlanishi
mumkin bo'lgan jonli va ta'sirli o'quv muhitini yaratadi.
Axborot texnologiyalaridan foydalanish
Raqamli platformalar va onlayn resurslar
– o‘quvchilarga elektron kutubxonalar,
audiokitoblar va videoma’ruzalar orqali bilim olish imkonini yaratadi.
Virtual ekskursiyalar
– yozuvchining hayoti va ijodiy faoliyati bilan bog‘liq joylarga
virtual sayohat.
Elektron test va interfaol darslar
– o‘quvchilarning bilim darajasini baholash va
mustahkamlash.
Xulosa
Muayyan adib va asarlarni o‘qitish metodikasining to‘g‘ri tashkil etilishi o‘quvchilarning
adabiy tafakkurini rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi. Innovatsion yondashuvlar, interfaol
metodlar va axborot texnologiyalaridan foydalanish adabiyotni o‘rganishni yanada qiziqarli
38
va samarali qiladi. Ushbu metodlarning yanada takomillashtirilishi kelajak ta’lim tizimining
ustuvor yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Қараев Ж. «Қазіргі қазақ әдебиеті». Алматы: Қазақ университеті, 2020.
2.
Базарбекова З. «Қазақ әдебиетін оқыту әдістемесі». Астана: Нұр-пресс, 2018.
3.
Назарбаев Н. «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру». Астана, 2017.
4.
Виготский Л. С. «Мышление и речь». Москва: Педагогика, 1996.
5.
Dewey J. «How We Think». Boston: D.C. Heath & Co., 1910.
6.
Құнанбаев А. «Қара сөздер». Алматы: Атамұра, 2012.
7.
Hasanov B. «Adabiy tahlil metodikasi». Toshkent: Fan, 2019.
