4
TURIZM VA REKREATSIYA GEOGRAFIYASI FANINI OʻQITISHDA
INNOVATSION METODLARNI QOʻLLASH
Aybibi Matchanova
Abu Rayhon Beruniy nomidagi UrDU Geografiya kafedrasi dotsenti, g.f.f.d.
E-mail:aybibimatchanova@gmail.com
Tel: (50) 7101979
Risolat Gulimmatova
Geografiya mutaxasisligi 1-bosqich magistranti
E-mail:risolatgulimmatova0307@gmail.com
Tel:(99) 3869729
https://doi.org/10.5281/zenodo.15124683
Annotatsiya:
Turizm va rekreatsiya geografiyasi fani zamonaviy ta'lim tizimida muhim
o‘rin egallaydi. Bu fan nafaqat geografik joylashuvni, balki turizmning iqtisodiy, madaniy va
ijtimoiy jihatlarini ham o‘rganadi. Bugungi kunda turizm va rekreatsiya geografiyasi fanini
o‘qitishda innovatsion metodlarni qo‘llash, talabalar uchun yanada qiziqarli va samarali ta'lim
jarayonini yaratishga yordam beradi. Ushbu maqolada innovatsion metodlar, ularning
ahamiyati va qo‘llanilishi haqida ma'lumotlar berilgan.
Kalit so‘zlar:
turizm, rekreatsiya, innovatsion texnologiyalar, metodlar, interaktiv ta'lim
platformalari, loyiha asosida o‘qitish metodlari, mahalliy turizm.
В ПРЕПОДАВАНИИ ГЕОГРАФИИ ТУРИЗМА И ОТДЫХА ПРИМЕНЕНИЕ
ИННОВАЦИОННЫХ МЕТОДОВ
Аннотация:
Предмет география туризма и рекреации занимает важное место в
современной системе образования. Данный предмет изучает не только географическое
положение, но и экономические, культурные и социальные аспекты туризма. Сегодня
использование инновационных методов в преподавании предмета география туризма
и рекреации помогает создать более интересный и эффективный образовательный
процесс для студентов. В данной статье представлена информация об инновационных
методах, их значении и применении.
Ключевые слова:
туризм, рекреация, инновационные технологии, методы,
интерактивные образовательные платформы, проектные методы обучения,
локальный туризм.
THE USE OF İNNOVATİVE METHODS İN TEACHİNG GEOGRAPHY OF
TOURİSM AND RECREATİON
Abstract:
The subject of geography of tourism and recreation occupies an important
place in the modern education system. This subject studies not only geographical location, but
also economic, cultural and social aspects of tourism. Today, the use of innovative methods in
teaching the subject of geography of tourism and recreation helps to create a more interesting
and effective educational process for students. This article provides information about
innovative methods, their importance and application.
Keywords:
tourism, recreation, innovative technologies, methods, interactive
educational platforms, project-based learning methods, local tourism.
Kirish.
Turizm va rekreatsiya geografiyasi fani, insonlarning turizm faoliyatini va
5
rekreatsion faoliyatini geografik jihatdan o‘rganadigan ilmiy soha sifatida muhim ahamiyatga
ega. Ushbu fan, turizmning tabiiy, madaniy va ijtimoiy muhit bilan o‘zaro aloqasini, turizm
manzillarining joylashuvi, ularning infrastruktura va resurslari bilan bog‘liq jihatlarini tahlil
qiladi. Shuningdek, turizm va rekreatsiya geografiyasi, turizmning iqtisodiy, ekologik va
madaniy ta'sirlarini o‘rganish orqali, ushbu sohadagi barqaror rivojlanishni ta'minlashga
yordam beradi. Bugungi kunda global miqyosda turizmning o‘sishi, yangi imkoniyatlar va
muammolarni keltirib chiqarayotganligi sababli, ushbu faning dolzarbligi yanada oshmoqda.
Turizm va rekreatsiya geografiyasi, nafaqat ilmiy tadqiqotlar uchun, balki amaliyotda ham,
turizmni boshqarish va rivojlantirishda muhim vosita hisoblanadi.
Mavzuga oid adabiyotlar tahlili (Literature review)
Hozirgi kunda samolyotlar,
poezdlar, avtobuslar va avtomobillar orqali sayohat qilish imkoniyatlari kengaygan.
Ikkinchidan, axborot texnologiyalarining rivojlanishi sayohatchilarga ma'lumot olish va
rejalashtirish jarayonini osonlashtiradi. Internet va mobil ilovalar orqali sayohat qilishni
rejalashtirish, joylarni bron qilish va xizmatlar haqida ma'lumot olish mumkin. Innovatsion
metodlar ta'lim jarayonida yangiliklar kiritish, o‘quvchilarning faol ishtirokini ta'minlash va
ularning o‘z-o‘zini rivojlantirishini rag‘batlantirishga qaratilgan. Turizm va rekreatsiya
geografiyasi fanida innovatsion metodlarni qo‘llash, o‘quvchilarning mavzuni chuqurroq
tushunishlariga yordam beradi. Bunday metodlar orasida interaktiv ta'lim, loyiha asosida
o‘qitish, muammoli o‘qitish, o‘yinlar va simulyatsiyalar kabi usullar mavjud. Interaktiv ta'lim
metodlari o‘quvchilarni faol ishtirok etishga undaydi. Masalan, dars jarayonida talabalar
guruhlarga bo‘linib, turli xil turistik joylar haqida taqdimotlar tayyorlashlari mumkin. Bu
jarayonda talabalar o‘zaro fikr almashish, bir-birlaridan o‘rganish va o‘z bilimlarini
amaliyotga tadbiq etish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Shuningdek, interaktiv xaritalar va onlayn
resurslar yordamida geografik ma'lumotlarni o‘rganish jarayoni yanada qiziqarli bo‘ladi.
Turizm va rekreatsiya geografiyasi fani O‘zbekistonda ham muhim ahamiyatga ega bo‘lib, bu
soha bo‘yicha bir qator adabiyotlar mavjud. Ushbu adabiyotlar, turizmning rivojlanishi, uning
geografik joylashuvi, ijtimoiy va iqtisodiy ta'siri, shuningdek, rekreatsiya faoliyatlarining
ahamiyatini o‘rganishga qaratilgan. O‘zbekistondagi turizm va rekreatsiya geografiyasi
bo‘yicha asosiy adabiyotlardan biri, "Turizm va rekreatsiya geografiyasi: nazariya va
amaliyot." Abduraxmonov, A. (2020). Toshkent: O‘zbekiston davlat universiteti. Ushbu
darslik, O‘zbekistonning turistik salohiyatini, tabiiy va madaniy resurslarini, shuningdek,
turizm infratuzilmasini tahlil qiladi. Darslikda, O‘zbekistonning turizm sohasidagi
imkoniyatlari va muammolari haqida keng ma'lumotlar keltirilgan. Bundan tashqari,
O‘zbekiston milliy universitetining geografiya fakulteti tomonidan tayyorlangan "Geografiya
va turizm" darsligi ham muhim manba hisoblanadi. Ushbu darslikda, turizm geografiyasi,
turistik manzillar, ularning joylashuvi va rivojlanish tendensiyalari haqida ma'lumotlar
berilgan. Darslikda, shuningdek, turizmning ijtimoiy-iqtisodiy va ekologik ta'sirlari ham
o‘rganiladi. O‘zbekistonda turizm va rekreatsiya geografiyasi bo‘yicha olib borilgan
tadqiqotlar, ko‘plab ilmiy maqolalarda ham yoritilgan. Masalan, "O‘zbekiston turizmida
ekologik barqarorlik masalalari" mavzusidagi maqolalar, ekologik masalalarni va ularning
turizmga ta'sirini tahlil qiladi. Bu maqolalarda, turizm faoliyatlarining ekologik ta'siri va
barqaror turizmni rivojlantirish yo‘llari haqida fikrlar bildirilgan. Shuningdek,
O‘zbekistonning turizm va rekreatsiya geografiyasini o‘rganishga qaratilgan ilmiy
konferensiyalar va simpoziumlarda taqdim etilgan ishlar ham muhim ahamiyatga ega. Bu
6
tadbirlarda, turizmning rivojlanishi, yangi tendensiyalar va muammolar haqida fikr
almashiladi.
Tadqiqot metodologiyasi (Research Methodology)
Loyiha asosida o‘qitish metodlari
talabalarni mustaqil ishlashga undaydi. Talabalar turli loyihalar ustida ishlash orqali turizm
va rekreatsiya geografiyasi sohasidagi muammolarni hal qilishga harakat qiladilar. Masalan,
bir guruh talabalar mahalliy turizmni rivojlantirish bo‘yicha loyiha tayyorlashi mumkin.
Bunday loyiha doirasida talabalar tadqiqotlar o‘tkazish, statistika to‘plash va o‘z g‘oyalarini
amaliyotda sinab ko‘rish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Muammoli o‘qitish metodlari
o‘quvchilarga real hayotdagi muammolarni hal qilishga yordam beradi. Turizm va rekreatsiya
geografiyasi fanida bunday metodlarni qo‘llash, talabalarni turizm sohasidagi dolzarb
muammolarni o‘rganishga va ularni hal qilishga undaydi. Masalan, talabalar mahalliy turizmni
rivojlantirishda duch kelinadigan muammolarni tahlil qilib, ularni hal qilish yo‘llarini taklif
qilishlari mumkin. Bu jarayon talabalarni tanqidiy fikrlashga, muammolarni hal qilishga va
innovatsion g‘oyalarni ishlab chiqishga o‘rgatadi [1].
O‘yinlar va simulyatsiyalar metodlari dars jarayonini qiziqarli va samarali qiladi.
Talabalar turistik joylarni o‘rganish jarayonida o‘yinlar orqali o‘z bilimlarini sinab ko‘rishlari
mumkin. Masalan, turizm sohasidagi simulyatsiyalar yordamida talabalar turistik agentliklar,
mehmonxonalar yoki boshqa turistik tashkilotlar faoliyatini modellashtirishlari mumkin. Bu
jarayonda talabalar real hayotdagi vaziyatlarni o‘rganish va ularga tayyorlanish imkoniyatiga
ega bo‘ladilar [2].
Innovatsion metodlarni qo‘llash, o‘quvchilarning motivatsiyasini oshirishga ham yordam
beradi. Talabalar qiziqarli va interaktiv darslarda ishtirok etish orqali o‘z bilimlarini
oshirishga intilishadi. Shuningdek, bunday metodlar talabalarni o‘zaro hamkorlik qilishga, fikr
almashishga va bir-birlaridan o‘rganishga undaydi. Bu esa o‘z navbatida, ularning ijtimoiy
ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Shuningdek, innovatsion metodlarni qo‘llash,
o‘qituvchilar uchun ham yangi imkoniyatlar yaratadi. O‘qituvchilar zamonaviy
texnologiyalarni qo‘llash orqali dars jarayonini yanada qiziqarli va samarali qilishlari
mumkin. Masalan, onlayn platformalarda darslar o‘tkazish, video darslar tayyorlash yoki
turistik joylar haqida interaktiv materiallar ishlab chiqish o‘qituvchilarning o‘z bilimlarini
yanada oshirishga yordam beradi. Turizm va rekreatsiya geografiyasi fani bo‘yicha
innovatsion metodlarni qo‘llash, ta'lim jarayonini yangilash va uni zamonaviy talablar
darajasiga olib chiqishga yordam beradi. Bu jarayon talabalar uchun yanada qiziqarli va
samarali ta'lim muhitini yaratadi. O‘qituvchilar esa o‘z bilimlarini oshirish, yangi metodlarni
o‘rganish va o‘z ishlarini yanada sifatli bajarishga intilishadi [3].
Tahlil va natijalar (Analysis and results).
Turizm va rekreatsiya geografiyasi fani
O‘zbekistonda ham muhim ahamiyatga ega bo‘lib, bu soha bo‘yicha bir qator adabiyotlar
mavjud. Ushbu adabiyotlar, turizmning rivojlanishi, uning geografik joylashuvi, ijtimoiy va
iqtisodiy ta'siri, shuningdek, rekreatsiya faoliyatlarining ahamiyatini o‘rganishga qaratilgan.
O‘zbekistonning turizm sohasidagi imkoniyatlari va muammolari haqida keng ma'lumotlar
keltirilgan.
O‘zbekistonda turizm va rekreatsiya geografiyasi bo‘yicha olib borilgan tadqiqotlar,
ko‘plab ilmiy maqolalarda ham yoritilgan. Masalan, "O‘zbekiston turizmida ekologik
barqarorlik masalalari" mavzusidagi maqolalar, ekologik masalalarni va ularning turizmga
ta'sirini tahlil qiladi. Bu maqolalarda, turizm faoliyatlarining ekologik ta'siri va barqaror
7
turizmni rivojlantirish yo‘llari haqida fikrlar bildirilgan. Shuningdek, O‘zbekistonning turizm
va rekreatsiya geografiyasini o‘rganishga qaratilgan ilmiy konferensiyalar va simpoziumlarda
taqdim etilgan ishlar ham muhim ahamiyatga ega. Bu tadbirlarda, turizmning rivojlanishi,
yangi tendensiyalar va muammolar haqida fikr almashiladi. Umuman olganda, O‘zbekistonda
turizm va rekreatsiya geografiyasi fani bo‘yicha mavjud adabiyotlar, ushbu sohaning
rivojlanishini yanada chuqurroq o‘rganishga, yangi tadqiqotlar o‘tkazishga va turizmni
barqaror rivojlantirishga yordam beradi. Bu adabiyotlar, turizm va rekreatsiya
geografiyasining nazariy va amaliy jihatlarini o‘z ichiga olgan holda, O‘zbekistonning turizm
sohasidagi imkoniyatlarini yanada kengaytirishga xizmat qiladi.[5]
Xulosa va takliflar ( Conclusion/Recommendations)
Xulosa qilib aytganda, turizm va
rekreatsiya geografiyasi fanini o‘qitishda innovatsion metodlarni qo‘llash, ta'lim jarayonini
yangilash, talabalarni faol ishtirok etishga undash va ularning bilimlarini oshirishga yordam
beradi. Bunday metodlar yordamida o‘quvchilar real hayotdagi muammolarni hal qilishga,
innovatsion g‘oyalarni ishlab chiqishga va o‘zaro hamkorlik qilishga o‘rganadilar. Shu bilan
birga, o‘qituvchilar ham o‘z bilimlarini yangilash va ta'lim jarayonini yanada sifatli qilish
imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Turizm va rekreatsiya geografiyasi fani bo‘yicha innovatsion
metodlarni qo‘llash, kelajakda ushbu sohada mutaxassislar tayyorlashda muhim ahamiyatga
ega bo‘ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Abduraxmonov, A. (2020). "Turizm va rekreatsiya geografiyasi: nazariya va amaliyot."
Toshkent: O‘zbekiston davlat universiteti.
2.
Karimova, D. (2021). "Innovatsion ta'lim texnologiyalari: nazariy asoslar va amaliy
qo‘llanma." Samarqand: Samarqand davlat universiteti.
3.
Murodov, S. (2019). "Geografiya fanida interaktiv ta'lim metodlari." Buxoro: Buxoro
davlat universiteti.
4.
Xodjayev, R. (2022). "Turizm va rekreatsiya geografiyasi: o‘qitish usullari va
innovatsiyalar." Toshkent: O‘zbekiston Milliy universiteti.
5.
Nosirov, N. (2020). "O‘qitishda innovatsion metodlar va ularning ta'siri." Nukus:
Qoraqalpog‘iston davlat universiteti.
6.
Rasulova, M. (2021). "Muammoli o‘qitish metodlari: turizm va rekreatsiya geografiyasi
misolida." Farg‘ona: Farg‘ona davlat universiteti.
7.
Ismoilov, A. (2023). "Loyiha asosida o‘qitish: nazariy va amaliy jihatlari." Toshkent:
O‘zbekiston davlat pedagogika universiteti.
8.
Shodmonov, E. (2022). "Geografiya fanida o‘yin metodlari va simulyatsiyalar." Andijon:
Andijon davlat universiteti.
