50
“THE PLAGUE OF DOVE” (“KABUTARLAR VABOSI”) ROMANIDA QAHRAMON
O‘ZLIGI MUAMMOSI
Mirzayeva Parvina Ulugbek kizi
Email: mustafoyevaparvina@icloud.com
Mustaqil izlanuvchi
Buxoro davlat universiteti
https://doi.org/10.5281/zenodo.15770413
Annotatsiya:
Luiza Erdrik mahalliy amerikalik adiblar orasida eng muhim va ta’sirchan
ovozlardan biri sifatida keng e’tirof etiladi. U mahalliy Amerika adabiyotining Uyg‘onish
davridagi ikkinchi to‘lqini rivojiga katta hissa qo‘shgan yozuvchilardan biridir. 2008-yilda
yozilgan “The Plague of Doves” (“Kabutarlar Vabosi”) romani yigirmanchi asrda keng tarqalgan
irqchilik mavzusini va uning uzoq davom etuvchi ta’sirlarini ko‘rib chiqadi. Quyidagi maqolada
qahramonlar badiiy talqini, yozuvchining o‘zlik muammosiga munosabati tahlilga tortiladi.
Kalit so‘zlar:
motiv, rivoya, AQSH adabiyoti, mavzu, “The Plague of Dove”, mahalliy,
tubjoy, Ojibve, Luiza Erdrik.
Kirish
Luiza Erdrik mahalliy amerikalik adiblar orasida eng muhim va ta’sirchan
ovozlardan biri sifatida keng e’tirof etiladi. U mahalliy Amerika adabiyotining Uyg‘onish
davridagi ikkinchi to‘lqini rivojiga katta hissa qo‘shgan yozuvchilardan biridir. 2008-yilda
yozilgan “The Plague of Doves” (“Kabutarlar Vabosi”) romani yigirmanchi asrda keng tarqalgan
irqchilik mavzusini va uning uzoq davom etuvchi ta’sirlarini ko‘rib chiqadi.
Metodologiya
“Identity and the Natural Environment: The Psychological Significance of
Nature” (“Shaxs va tabiiy muhit: Tabiyatning psixologik ahamiyati”) asari mualliflari va
muharrirlari — Syuzan Kleyton va Syuzan Opotow — joy (muhit) identifikatsiyasi (shaxsning
muhit bilan bog‘liqligi) masalalarini muhokama qiladilar. Ushbu asarda olimlar shaxsiy
identifikatsiya, ekologik identifikatsiya, ekologik-axloqiy shaxsni shakllantirish, chegara
hududlaridagi (borderland) identifikatsiyalar, guruhiy identifikatsiya hamda ekologik
identifikatsiyalar kabi masalalarga izoh berishadi. Syuzan Kleyton “Environmental Identity: A
Conceptual and an Operational Definition” (“Ekologik identifikatsiya: tushunchaviy va amaliy
ta’rifi”) nomli bobida quyidagilarni ta’kidlaydi: ‘
Identity can be described as a way of organizing
information about the self. Just as there are multiple ways of organizing this information, we have
multiple identities, varying in salience and importance according to the immediate context and to
our past experiences
’ (7; 45). “The Plague of Doves” (“Kabutarlar vabosi”) romanida shaxsiyat
masalasiga psixolog nuqtai nazaridan yondashilganini ko‘rish mumkin. Roman davomida turli
bo‘limlarni o‘qir ekanmiz, o‘quvchi qahramonlarning ichki dunyosiga chuqurroq kirib boradi
va ular haqidagi yetarli ma’lumotlar orqali ularning kimligini anglay oladi. Asardagi qotilliklar
bilan bog‘liq sirlar turli qahramonlar orqali ochib boriladi, biroq eng muhim obraz — Evelina
hisoblanadi. O‘z jamoasining ajralmas a’zosi sifatida Evelina Marn Volde bilan birgalikda
qotillik voqealarini ochishga kirishadi. Ular o‘rtasidagi bu bog‘liqlik qahramonlarning hissiy
aloqalari, umumiy tajribalari va o‘z shaxsini anglash yo‘lidagi sayohatni yoritib beradi. Bu esa,
Luiza Erdrik qahramonlar orasidagi o‘zaro bog‘liqlikni ataylab ishlatib, ularning ichki dunyosi
va psixologik chuqurliklarini yanada chuqurroq ochib berishni maqsad qilganini anglatadi.
Natijalar
Ijodiy faoliyat orqali inson madaniyat va ma’naviyatni his qilish, his-tuyg‘ularini
bo‘lishish, vaqtni maroqli o‘tkazish, o‘yin o‘ynash hamda yirik loyihalarni amalga oshirish
51
mumkin bo‘lgan joylarni yaratadi. Bu jarayon odam o‘zini mansub deb bilgan obyektlarga
ma’no baxsh etadi va hayotni yengillashtiradi. Li Kuba va Devid M. Hammonning fikriga ko‘ra,
bu jarayon shaxsning o‘z joyiga bo‘lgan daxldorligini anglatadi: ‘
Community attachment
research indicates that integration into the local area is a prime determinant of attachment to
locale. Local social involvements – particularly those with friends, but also those involving kin,
organizational memberships, and local shopping – prove to be the most consistent and significant
sources of sentimental ties to local places’
(10; 115). Shunday qilib, nafaqat psixologlar, balki
sotsiologlar ham oilada, jamoada yoki atrofimizdagi odamlar bilan bo‘lgan aloqalarning
muhimligini ta’kidlaydilar. Luiza Erdrik ham romanning bir necha joyida qahramonlar
o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik orqali ularning shaxsiy rivojlanishini ko‘rsatib beradi. “Lines”
(Chiziqlar) bo‘limida esa Evelina o‘zi o‘quvchining e’tiborini mahalliy ijtimoiy aloqalar ta’sirida
uning shaxsiyati qanday shakllanganiga qaratadi.: ‘
THE STORY MOOSHUM told us had its
repercussions—the first being that I could not look at anyone in quite the same way anymore. I
became obsessed with lineage’
(5)
.
Evelinaning o‘zi bobosining hayotidagi o‘rni va u aytib bergan
hikoyalarning ahamiyatini alohida ta’kidlaydi. Ushbu parcha shuni ko‘rsatadiki, muayyan joy
bilan bog‘langan identifikatsiya murakkab hodisa bo‘lib, u tizimli xususiyatlarga ega va
shaxsning biror narsaga — yerga, jamiyatga, avlodga — mansubligini belgilaydi. Bu mansublik
faqat ongli ravishda biror hodisani anglash yoki unga nisbatan o‘zini bog‘liq deb bilish emas,
balki chuqur psixologik va hissiy aloqani ham o‘z ichiga oladi. Bunday holatda esa savol
tug‘iladi: insonni biror jamoaning bir qismi deb his qilishga, unga bog‘liqlik tuyg‘usini boshdan
kechirishga nima undaydi? Evelina, uning qarindoshlari va Pluto nomli kichik shaharchadagi
odamlar o‘zaro mustahkam birlik bilan bog‘langan bo‘lib, bu birlik ularning madaniyatini
tashkil etuvchi umumiy qadriyatlarga asoslanadi.
Madaniyat — bu har qanday tarixiy jamiyatga xos bo‘lgan amaliyotlar, tasvirlar, tillar va
urf-odatlarning asl, barqaror shakllangan hududi bo‘lib, shu bilan birga xalq hayotiga chuqur
ildiz otgan va uni shakllantirishga yordam bergan qarama-qarshi “sog‘lom aql” shakllarini ham
o‘z ichiga oladi. Jamoalarning identifikatsiyasi ma’lum mas’uliyatlar bilan bog‘liq bo‘ladi — ular
o‘tmish, hozirgi va kelajak uchun javobgardirlar; yuzaga kelgan muammolarni birgalikda hal
qiladilar va takomillashtirish yo‘llarini izlaydilar. Biz tushungan identifikatsiya kamida ikki
darajada — jamoa va aniq joy bilan ifodalanadi. Roman davomida Pluto nomli kichik shaharcha
aynan shu aholisini o‘zaro bog‘lovchi markaziy nuqtaga aylanadi. Ayniqsa, turli jamoalarga
mansub bo‘lgan qahramonlar o‘z madaniyati, qadriyatlari va an’analarini baham ko‘radilar.
Evelinaning ajdodlari esa murakkabliklar va sinovlarga boy tarixga ega odamlar hisoblanadi.
Har bir oila a’zosi ularning qonli o‘tmishiga yashiringan sirlarni ochishga harakat qiladi. ‘
As I
came to the end of my small leopard-print diary (its key useless as my brother had broken the
clasp), I wrote down as much of Mooshum’s story as I could remember, and then the relatives of
everyone I knew—parents, grandparents, way on back in time. I traced the blood history of the
murders through my classmates and friends until I could draw out elaborate spider webs of lines
and intersecting circles’
(5). Ushbu parchani o‘qir ekanmiz, Luiza Erdrikning “One Book, One
Minnesota” dasturidagi intervyusini esladim. Intervyu davomida undan “The Plague of Doves”
romanini yozish jarayonida tarixning o‘rni haqida so‘ralganda, u har bir o‘quvchi, agar asarni
oxirigacha o‘qisa, sirli voqeaning yechimini tushunishga qodir bo‘lishini aytadi (13).
Shuningdek, u romanni yozish uchun sinfdoshlaridan ma’lumot to‘plagani va shaharning aholisi
bilan suhbatlashganini e’tirof etadi — bu esa asarga haqiqiylik baxsh etadi. Aynan shu yerda biz
52
Evelina obrazi va muallifa o‘rtasida biroz “avtobiografik” o‘xshashlikni ko‘ramiz. Chunki
Evelinaning o‘zi ham Mooshumdan eshitganlarini o‘z kundaligiga yozib, “hammasini
tuzatishga” intilganini eslatib o‘tadi. U jamoadagi barcha a’zolarning qadim zamonlardagi
qarindoshlarini tilga oladi. Hatto qotillik izlarini sinfdoshlari va do‘stlari orqali izlagani va
nihoyat uning yechimini topgani haqida ham so‘zlaydi. Bu jarayon Evelinaning o‘z shaxsiyati
shakllanishi yo‘lini, shuningdek, u tegishli bo‘lgan shahar, jamiyat va ijtimoiy guruh — ya’ni
qarindoshlar, maktab, qo‘shnilar va oila bilan bog‘liq joy identifikatsiyasini yaqqol namoyon
etadi.
Xulosa
qilib aytganda, Luiza Erdrikning romani nafaqat adabiy asar sifatida, balki
psixologik, sotsiologik va madaniy jihatdan boy tahlil uchun material sifatida ham e’tiborga
loyiqdir. Asar orqali muallif shaxsiy o‘zlikni faqat ichki hissiyotlar emas, balki tarix, jamiyat va
joy bilan bog‘liq murakkab tizim sifatida talqin qiladi. Bu esa zamonaviy adabiyotda
identifikatsiya masalasini chuqurroq anglash imkonini beradi.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Beidler, Peter G. Murdering Indians: A Documentary History of the 1897 Killings That
Inspired Louise Erdrich’s ‘The Plague of Doves’. McFarland & Company, 2014.
2.
Bruchac, Joseph. Native North American Literary Companion. Visible Ink, 1998.
3.
Coltelli, Laura. Winged Words: American Indian Writers Speak. University of Nebraska
Press, 1990.
4.
Chavkin, Allan. The Chippewa Landscape of Louise Erdrich. The University of Alabama
Press, 1999.
5.
Erdrich, Louise. The Plague of Doves. HarperCollins, 2008.
6.
Jacobs, Connie A. The Novels of Louise Erdrich: Stories of Her People. Peter Lang, 2001.
7.
Clayton, Susan; Opotow Susan. Identity and the Natural Environment: the Psychological
Significance of Nature. Massachusetts Institute of Technology, 2003.
8.
Ganiyeva O. X. XX ASR AQSH REGIONAL ROMANI BADIIY O ‘ZIGA XOSLIGI
//Инновационные исследования в современном мире: теория и практика. – 2024. – Т. 3.
– №. 14. – С. 43-45.
9.
GANIEVA O. Specificity of XX century American realistic fiction. – 2024.
10.
Cuba, Lee; Hummon, David M. A Place to Call Home: Identification with Dwelling,
Community, and Region. The Sociological Quarterly, Vol. 34, 1993. pp. 111-131.
11.
Rainwater, Catherine. Reading between Worlds: Narrativity in the Fiction of Louise
Erdrich. American Literature, 1990, Vol. 62, No. 3. pp. 405-422.
12.
Vizenor, Gerald. Native American Literature. A Brief Introduction and Anthology.
HarperCollins College Publishers, 1995.
13.
