18
ЮЗ-ЖАҒ СОҲАСИ СУЯКЛАРИНИНГ СИЛИ ЗАМОНАВИЙ СТОМАТОЛОГИЯ
ВА ФТИЗИАТРИЯНИНГ ЖИДДИЙ ТИББИЙ-ИЖТИМОИЙ МУАММОСИ
Т.З.Абдуллаев
Самарқанд давлат тиббиёт университети
Э.А. Ризаев
Тошкент давлат стоматология институти
https://doi.org/10.5281/zenodo.15752158
Аннотация.
Юз-жағ соҳаси суякларининг сили замонавий стоматология ва
фтизиатриянинг жиддий тиббий-ижтимоий муаммоси ҳисобланади. Сўнгги йилларда
туберкулёз касаллигининг юзага келиш кўрсаткичлари ошиб бориши, шунингдек,
иммунодефицит ҳолатлари, СПИД ва бошқа иммун тизимини сусайтирувчи омиллар
туфайли экстрапульмонал туберкулёз шакллари, жумладан, юз-жағ соҳаси
суякларининг туберкулёз зарарланиши ҳолатлари кўпайиб бормоқда.
Калит сўзлар:
юз-жағ соҳаси суяклари сили, персонификацияланган
стоматологик ёрдам, мультидисциплинар ёндашув, сил остеомиелити, ташхис
алгоритмлари, жарроҳлик даволаш, реабилитация.
Долзарблиги.
Юз-жағ соҳаси суякларининг сили умуман сил касаллигига қарши
кураш соҳасида эришилган ютуқларга қарамай, долзарб тиббий-ижтимоий муаммо
бўлиб қолмоқда [1, 2]. Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти маълумотларига кўра,
дунёда ҳар йили тахминан 10 млн янги сил ҳолати қайд этилади, шулардан 15-20%
ўпка ташқи шаклларга тўғри келади [3]. Ўпка ташқи сил локализациялари орасида
суяк-бўғим шакли лимфа тугунлари ва сийдик-жинсий тизим силидан кейин учинчи
ўринни эгаллаб, барча ўпка ташқи шакларнинг 10-15%ини ташкил етади [4]. Бунда юз-
жағ соҳаси суякларининг зарарланиши суяк-бўғим силининг 0,5-2% ҳолатларида
учрайди, бу стоматологлар ва юз-жағ жарроҳлари учун сезиларли диагностик ва
даволаш қийинчиликларини келтириб чиқаради [5, 6].
Сўнгги ўн йилда юз-жағ соҳаси суякларининг зарарланиши билан бирга ўпка
ташқи локализациялар улушининг ошиши билан сил касаллигининг клиник шакллари
тузилишининг ўзгариши кузатилмоқда. Бу ҳам диагностика усулларининг
такомиллашуви, ҳам сил микобактерияларининг доривор барқарорлигининг ошиши,
миграция жараёнлари ва аҳолининг иммунологик реактивлигининг ўзгариши билан
боғлиқ.
Муаммо юз-жағ соҳаси силини эрта диагностика қилишдаги қийинчиликлар
туфайли алоҳида долзарблик касб етади, бу клиник белгиларнинг носпецификлиги,
джағ суякларидаги бошқа яллиғланиш ва деструктив жараёнлар билан ўхшашлиги,
шунингдек стоматологларнинг касалликнинг сил этиологияси тўғрисида етарли
ҳушёрликнинг йўқлиги билан боғлиқ. Турли муаллифлар маълумотларига кўра, юз-
жағ соҳаси силида диагностик хатолар 30% дан 80% гача ташкил етади, бу махсус
терапияни кеч бошлашга ва касаллик прогнозининг ёмонлашувига олиб келади.
Тадқиқот мақсади:
Юз-жағ соҳаси суяклари сили бўлган беморларни
диагностика қилиш, даволаш ва реабилитация қилишга персонификацияланган
ёндашув асосида стоматологик ёрдамни оптималлаштиришнинг комплекс моделини
ишлаб чиқиш ва унинг самарадорлигини баҳолаш.
19
Тадқиқот материали ва усуллари:
Тадқиқотга 2022-2025 йиллар давомида
Республика ихтисослашган илмий-амалий фтизиатрия ва пульмонология маркази ва
Самарқанд давлат тиббиёт университети клиникасининг юз-жағ жарроҳлиги бўлимида
даволанган юз-жағ соҳаси суяклари сили бўлган 142 нафар бемор киритилди.
Тадқиқотга киритиш мезонлари: 18 ёшдан катта бўлиш, юз-жағ соҳаси суяклари
силининг тасдиқланган диагнози, комплекс даволашни ўтказишга тўсқинлик қилувчи
оғир сопутствующий патологиянинг йўқлиги, беморнинг тадқиқотда иштирок этишга
хабардор розилиги. Истисно мезонлари: 18 ёшдан кичик бўлиш, ҳомиладорлик ва
лактация даври, хавфли ўсмаларнинг мавжудлиги, декомпенсацияланган соматик
касалликлар, беморнинг тадқиқотда иштирок етишдан бош тортиши.
Беморлар
икки
гуруҳга
бўлинди:
асосий
(72
бемор)
-
бизнинг
персонификацияланган ёндашув асосида стоматологик ёрдам оптималлаштириш
модели қўлланилган ва назорат (70 бемор) - стандарт протокол бўйича даволаш олган.
Гуруҳлар ёш, жинс, сил клиник шакллари ва сил микобактерияларининг дорига
сезувчанлик характери бўйича солиштирма эди (p>0,05). Беморларнинг ёши 19 дан 68
ёшгача бўлиб, ўртача ёш 42,3±11,7 ёшни ташкил етди. Эркак ва аёллар нисбати
тахминан бир хил эди: 73 (51,4%) эркак ва 69 (48,6%) аёл. Сил жараёнининг
локализацияси бўйича пастки джағнинг зарарланиши устунлик қилди – 87 (61,3%)
ҳолат, юқори джағнинг зарарланиши 42 (29,6%) беморда кузатилди, юқори ва пастки
джағнинг биргаликдаги зарарланиши – 13 (9,1%) беморда.
Натижалар:
Диагностика натижаларини таҳлил қилиш кўрсатдики, асосий
гуруҳда такомиллаштирилган диагностик алгоритм қўллаш туфайли диагноз қўйиш
муддати 5,8±2,3 дан 2,1±0,9 ойгача қисқарди (p<0,001), диагностик хатолар частотаси
37,1% дан 9,7% гача камайди (p<0,001), бу махсус даволашни эрта бошлашга имкон
берди. Сил микобактерияларининг дорига сезувчанлигини ҳисобга олган ҳолда
операциядан олдинги химиотерапия схемаларини танлашда персонификацияланган
ёндашув
асосий
гуруҳда
операциядан
олдинги
тайёргарликнинг
юқори
самарадорлигига эришишга имкон берди: асосий гуруҳда тўлиқ клиник яхшиланиш
69,4% беморда кузатилди, назорат гуруҳида – 41,4% (p<0,001); қисман яхшиланиш –
мос равишда 23,6% ва 38,6% (p=0,042); самара йўқлиги асосий гуруҳда 7,0% ва назорат
гуруҳида 20,0% (p=0,017) беморда қайд этилди.
Жарроҳлик муолажаси ҳажми ва муддатларини танлашда дифференциал ёндашув
туфайли асосий гуруҳда интраоперацион асоратлар частотасини 14,3% дан 5,6% гача
камайтириш (p=0,019), операциядан кейинги асоратларни – 25,7% дан 11,1% гача
(p=0,012), шунингдек операциянинг ўртача давомийлигини 165,3±38,4 дан 127,6±31,7
дақиқагача қисқартириш (p<0,01) ва интраоперацион қон йўқотишни 387,2±89,3 дан
264,5±67,8 мл гача камайтириш (p<0,01) муваффақияти қўлга келинди.
Хулосалар:
Ўтказилган тадқиқот юз-жағ соҳаси суяклари сили бўлган
беморларни
даволашда
ишлаб
чиқилган
стоматологик
ёрдамни
оптималлаштиришнинг комплекс модели ва персонификацияланган ёндашувнинг
юқори самарадорлигини кўрсатди. Такомиллаштирилган диагностик алгоритмни
қўллаш диагноз қўйиш муддатлари ва диагностик хатолар частотасини сезиларли
камайтиришга имкон берди, бу махсус терапияни эрта бошлаш ва касаллик
прогнозини яхшилашни таъминлади.
20
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Аверьянова Д.А., Климов В.А. Туберкулез челюстно-лицевой области: современное
состояние проблемы // Стоматология. - 2019. - Т. 98, №2. - С. 94-98.
2.
Бородулина Е.А., Скворцова Е.С. Внелегочный туберкулез: патогенез, клиника,
диагностика, лечение // Туберкулез и болезни легких. - 2020. - Т. 98, №2. - С. 47-55.
3.
World Health Organization. Global Tuberculosis Report 2022. Geneva: WHO, 2022; 266
p.
4.
Гарифуллин З.Р., Аминев Х.К. Костно-суставной туберкулез: эпидемиология,
клинические формы, диагностика // Фтизиатрия и пульмонология. - 2018. - №1. - С. 64-
72.
5.
Соколов В.А., Петренко Т.И. Туберкулез челюстно-лицевой области: клинические
проявления и дифференциальная диагностика // Стоматология для всех. - 2020. - №3. -
С. 18-25.
