67
TA‘LIM JARAYONIDA SUN‘IY INTELLEKTNING ROLI VA ISTIQBOLLARI
Dehqonova Zilolahon Mirzaevna
Farg‘ona viloyati pedagogik milliy markazi o‘qituvchisi,
e-mail: zilolaziyo@umail.uz, telefon: (998) 907607575.
https://doi.org/10.5281/zenodo.14547532
Kirish
Sun
‘
iy intellekt (SI) bugungi kunda turli sohalarda, jumladan, ta
‘
lim tizimida inqilobiy
o‘zgarishlarni amalga oshirishga xizmat qilmoqda. Ushbu texnologiya ta
‘
lim jarayonini
shaxsiylashtirish, o‘qitish samaradorligini oshirish va ta’lim oluvchilar uchun imkoniyatlarni
kengaytirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Mazkur maqolada sun‛iy intellektning ta‘lim
tizimidagi qo‘llanilishi, afzalliklari, texnologik jihatlari va kutilayotgan istiqbollari ilmiy asosda
ko‘rib chiqiladi.
Sun‘iy intellektning ta‘lim tizimiga integratsiyasi
SI texnologiyalarining ta’lim sohasida qo‘llanilishi quyidagi asosiy yo‘nalishlarda
kuzatiladi:
Ma‘lumotlar tahlili va diagnostika: Sun‘iy intellektning ta‘limdagi poydevori
Ma
‘
lumotlar tahlili va diagnostika ta
‘
lim jarayonida sun
‘
iy intellekt (SI)
texnologiyalarining asosiy elementlaridan biri hisoblanadi. Katta ma
‘
lumotlar (Big Data) va
sun
‘
iy intellekt algoritmlari yordamida talabalar faoliyati, bilim darajasi va o‘quv jarayoni
haqida chuqur tahlillar amalga oshirilmoqda. Ushbu yondashuv o‘qitish jarayonini
shaxsiylashtirish, resurslarni optimal taqsimlash va ta’lim sifatini oshirishga yordam beradi.
Ma’lumotlar tahlilining asoslari
Ta’lim tizimida ma’lumotlar tahlili quyidagi jarayonlarni o‘z ichiga oladi:
1.
Ma‘lumotlarni yig‘ish:
O‘quvchilar faoliyati, test natijalari, darsga ishtirok darajasi,
topshiriqlarni bajarish tezligi va sifatini kuzatish.
2.
Ma‘lumotlarni tahlil qilish:
Mashinaviy o‘qitish (ML) algoritmlari yordamida talabalar
xatti-harakatlari va natijalarining o‘zgarish tendensiyalarini o‘rganish.
3.
Tavsiyalar ishlab chiqish:
Tahlillar asosida talabalarga shaxsiy o‘quv strategiyalari yoki
dars rejalari taklif etiladi.
Ma‘lumotlar tahlilining qo‘llanilishi
1. Shaxsiy ta‘lim rejalari
Sun
‘
iy intellekt orqali yig‘ilgan ma
‘
lumotlar har bir talabaning bilim darajasi, o‘quv uslubi
va ehtiyojlariga mos ravishda tahlil qilinadi. Misol uchun:
Kuchli tomonlar:
Talabaning muvaffaqiyatli o‘zlashtirgan mavzulari aniqlanadi.
Zaif tomonlar:
Yordam talab qiladigan mavzular yoki ko‘nikmalar aniqlanadi.
Tavsiyalar:
Zaif tomonlarni yaxshilash uchun mos bo‘lgan mashqlar yoki o‘quv
materiallari tavsiya etiladi.
2. Muvaffaqiyatni bashorat qilish
SI yordamida o‘quvchilarning kelgusi muvaffaqiyati bashorat qilinadi. Misol:
Talaba biror fandan qiyinchiliklarga duch kelayotgan bo‘lsa, tahlil vositalari bu holatni
erta aniqlab, o‘qituvchiga xabar beradi.
Bu esa talabaning muvaffaqiyatini oshirish uchun o‘z vaqtida choralar ko‘rishga yordam
beradi.
3. Sinflar va guruhlarning umumiy tahlili
68
Bir guruhdagi yoki sinfdagi talabalarning o‘rganish jarayoni haqida umumiy ma
‘
lumot
yig‘ish orqali quyidagi vazifalar bajariladi:
Pedagogik yondashuvlarning samaradorligini baholash.
Resurslarni to‘g‘ri taqsimlash.
O‘quv dasturlarini takomillashtirish.
4. O‘quvchilar motivatsiyasini o‘rganish
SI o‘quvchilar xulq-atvori va faoliyatidan motivatsiya darajasini aniqlay oladi. Masalan:
Platformada o‘tkazilgan vaqt.
Mustaqil o‘quv mashg‘ulotlariga bo‘lgan qiziqish.
Darsga muntazam qatnashish yoki vazifalarni o‘z vaqtida topshirish kabi ko‘rsatkichlar.
1.
Shaxsiylashtirilgan ta’lim
SI algoritmlari har bir talabaning bilim darajasiga, o‘rganish uslubiga va qiziqishlariga
mos ravishda o‘quv materiallarini taqdim etadi. Masalan, adaptiv o‘quv platformalari
(Coursera, Khan Academy) sun’iy intellekt texnologiyalari asosida ishlab chiqilgan bo‘lib, har
bir foydalanuvchiga individual yondashuvni ta’minlaydi.
2.
Avtomatlashtirilgan baholash tizimlari
An
‘
anaviy baholash usullari ko‘p vaqt talab etishi mumkin. SI asosidagi baholash tizimlari
esa talabaning yozma ishlarini yoki test natijalarini tez va aniq baholaydi. Natural Language
Processing (NLP) texnologiyasi yordamida hatto esse kabi murakkab vazifalar baholanadi.
Texnologik afzalliklar va kamchiliklar
Afzalliklar
Moslashuvchanlik:
Talabaning o‘rganish darajasiga moslashish qobiliyati.
Vaqtni tejash:
Avtomatlashtirilgan jarayonlar orqali o‘qituvchi va talabalar uchun vaqtni
samarali taqsimlash.
Katta ma‘lumotlarni qayta ishlash:
Bir vaqtning o‘zida ko‘plab o‘quvchilarning
natijalarini tahlil qilish va ularni yaxshilash bo‘yicha tavsiyalar berish.
Maxsus ehtiyojli talabalar uchun imkoniyatlar:
Nogironligi bo‘lgan shaxslar uchun
maxsus texnologiyalarni joriy etish.
Kamchiliklar
Axborot xavfsizligi muammolari:
Talaba ma
‘
lumotlarining maxfiyligi va himoyasi.
O‘qituvchilarning malaka darajasi:
O‘qituvchilarning SI texnologiyalaridan foydalanish
bo‘yicha yetarli tayyorgarlikka ega bo‘lish zarurati.
Texnologiyaga qaramlik:
Sun
‘
iy intellekt vositalariga haddan tashqari ishonish
natijasida talabalarning mustaqil fikrlash qobiliyatiga zarar yetishi ehtimoli.
SI asosidagi ta‘lim tizimlarining istiqbollari:
1.
Interaktiv ta’lim muhitlari yaratish
Virtual haqiqat (VR) va qo‘shimcha haqiqat (AR) texnologiyalari yordamida sun
‘
iy
intellekt asosidagi interaktiv o‘quv muhitlari shakllantiriladi. Bu talabalarni real muhitda
o‘rganish imkoniyatiga yaqinlashtiradi.
2.
Til o‘rganish va lingvistik yordamchilar
Natural Language Processing yordamida yaratilgan dasturlar chet tilini o‘rganish uchun
kuchli vositaga aylangan. Masalan, Duolingo kabi platformalar SI algoritmlari yordamida
foydalanuvchilarga shaxsiylashtirilgan mashg‘ulotlarni taklif etadi.
3.
O‘qituvchilarning yangi roli
69
SI o‘qituvchilarning texnologik yordamchilar bilan birgalikda ishlashiga imkon beradi. Bu
esa o‘qituvchining o‘qitishdan ko‘ra ko‘proq talabalarning shaxsiy rivojlanishiga e’tibor
qaratishini ta’minlaydi.
4.
Katta ma’lumotlar asosida ta’limni rejalashtirish
Ta
‘
lim siyosati va strategiyasini belgilashda katta ma
‘
lumotlardan foydalanish tobora
dolzarb bo‘lib bormoqda. Sun’iy intellekt yordamida ta
‘
lim tizimida investitsiya, resurslar
taqsimoti va pedagogik yondashuvlar samaradorligini oshirish mumkin.
Xulosa
Sun
‘
iy intellekt ta
‘
lim tizimining ajralmas qismiga aylanib bormoqda. Ushbu
texnologiyalar ta
‘
limning shaxsiylashtirilishi, samaradorligini oshirishi va global o‘quv
jarayonlariga integratsiyani kuchaytirishi kutilmoqda. Ammo bu jarayonda texnologiyalarni
boshqarish, axborot xavfsizligini ta’minlash va inson omilini chetga chiqarmaslik muhim
ahamiyat kasb etadi.
Ta
‘
lim tizimida sun
‘
iy intellektning muvaffaqiyatli integratsiyasi faqat texnologik
taraqqiyot emas, balki inson kapitalining rivojlanishi uchun ham katta istiqbol ochadi. Shu bois,
sun
‘
iy intellektni ta
‘
lim jarayoniga joriy etishda ilmiy asoslangan yondashuvni shakllantirish
muhim ahamiyatga ega.
