38
JIZZAX VILOYATIGA KIRITILGAN INVESTITSIYALARNING
IQTISODIYOTDAGI O’RNI
Xasanov Axmadjon Shodiyarovich
Samarqand Davlat Universiteti Kattaqo’rg’on filiali o’qtuvchisi
Xudoyorov Diyorbek Akobir o’g’li
Samarqand Davlat Universiteti Kattaqo’rg’on filiali talabasi
Shequlova Orzigul Ibrohim qizi
Samarqand Davlat Universiteti Kattaqo’rg’on filiali talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14533393
Annotatsiya:
Mazkur maqola soliqlar va ijtimoiy tenglik o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikni
tahlil qiladi. Unda soliq siyosati vositasida jamiyatda iqtisodiy va ijtimoiy tengsizlikni
kamaytirish imkoniyatlari ko‘rib chiqilgan. Xususan, progresiv soliqlash tizimining aholining
turli qatlamlariga ta’siri, soliq imtiyozlari orqali kam ta'minlangan guruhlarni qo‘llab-
quvvatlash mexanizmlari va bu siyosatning iqtisodiy barqarorlikka bo‘lgan ijobiy ta’siri
o‘rganiladi. Shu bilan birga, maqolada adolatli soliq tizimini shakllantirishda duch
kelinayotgan muammolar va ularni hal qilish yo‘llari haqida fikr yuritiladi. Tadqiqot natijalari
soliqlarning nafaqat davlat byudjetini shakllantirishda, balki ijtimoiy hamjihatlikni
ta’minlashda ham muhim vosita ekanligini ko‘rsatadi.
Kalit so’zlar:
Soliq tizimi, islohotlar, zamonaviy yondashuvlar, raqamlashtirish, soliqqa
tortish, iqtisodiy rivojlanish, Soliq siyosati, ijtimoiy tenglik, progressiv soliqqa tortish, soliq
tizimi, iqtisodiy tenglik.
Kirish
Soliq siyosati har bir davlatning iqtisodiy va ijtimoiy siyosatining ajralmas qismi bo‘lib,
uning yordamida davlat byudjeti shakllantiriladi, ijtimoiy dasturlar amalga oshiriladi va
jamiyatdagi tenglikni ta’minlashga xizmat qiluvchi mexanizmlar ishlab chiqiladi. Soliq tizimi
orqali iqtisodiy resurslarni qayta taqsimlash, kambag‘al qatlamlarni qo‘llab-quvvatlash va
umumiy farovonlikni oshirishga erishish mumkin. Shu bilan birga, adolatli soliq siyosatini
ishlab chiqish va uni amalga oshirish murakkab jarayon bo‘lib, ko‘plab iqtisodiy va ijtimoiy
muammolarni hal qilishni talab qiladi. Ushbu maqolada soliq siyosatining ijtimoiy tenglikka
ta’siri, mavjud muammolar va ularni bartaraf etish yo‘llari tahlil qilinadi. Soliq siyosati
davlatning iqtisodiy va ijtimoiy funksiyalarini amalga oshirishda muhim o‘rin tutadi. Ayniqsa,
ijtimoiy tenglikni ta’minlashda soliqlarni samarali boshqarish asosiy vositalardan biri
hisoblanadi. Ushbu maqolada soliq siyosati va ijtimoiy tenglik o‘rtasidagi bog‘liqlik, mavjud
muammolar va ularni hal qilish yo‘llari muhokama qilinadi. Soliq tizimini isloh qilish har bir
davlatning iqtisodiy barqarorlikka erishish yo‘lidagi muhim bosqichlardan biridir. Soliq tizimi
nafaqat davlat byudjetini shakllantiradi, balki jamiyatdagi iqtisodiy jarayonlarni tartibga
solishda ham asosiy vosita hisoblanadi. Ushbu maqolada soliq tizimini isloh qilishning
zamonaviy yo‘nalishlari, dolzarb masalalari va kutilayotgan natijalar yoritiladi.
Soliq siyosatining ijtimoiy tenglikka ta’sirij
Soliq siyosati yordamida davlat jamiyatdagi iqtisodiy resurslarni qayta taqsimlaydi.
Progresiv soliqlash tizimi — yuqori daromad oluvchi fuqarolardan ko‘proq soliq yig‘ib, ularni
ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlarga yo‘naltirish orqali iqtisodiy tengsizlikni kamaytiradi.
Masalan, soliq imtiyozlari va subsidiya tizimi orqali kam ta'minlangan oilalar, yosh bolali
ayollar yoki nogironligi bor shaxslarni qo‘llab-quvvatlash mumkin.
39
Ijtimoiy tenglikni ta’minlashda soliqlarning yana bir muhim jihati — ular orqali ta’lim,
sog‘liqni saqlash, infratuzilma kabi ijtimoiy sohalarga mablag‘ ajratishdir. Ushbu sohalarning
rivoji orqali fuqarolarning umumiy turmush darajasini oshirishga erishiladi.
Dolzarb muammolar
Soliq siyosati va ijtimoiy tenglikni ta’minlash jarayonida bir qator muammolar yuzaga
keladi:
1.
Yashirin iqtisodiyot:
Ko‘plab davlatlarda yashirin iqtisodiyotning yuqori ulushi
soliqlarni yig‘ish samaradorligini pasaytiradi. Bu esa davlatning ijtimoiy dasturlar uchun
yetarli mablag‘ ajrata olmasligiga olib keladi.
2.
Noadolatli soliq tizimi:
Ayrim davlatlarda soliq yukining asosan kam daromadli
qatlamlarga tushishi iqtisodiy tengsizlikni yanada kuchaytiradi. Masalan, bir xil stavkadagi
soliq tizimi (flat tax) yuqori daromadli shaxslar uchun nisbatan kam yuk bo‘lib, past
daromadli shaxslar uchun og‘ir bo‘ladi.
3.
Soliq qochish:
Xalqaro kompaniyalar va badavlat shaxslarning soliqlardan qochish
maqsadida offshor hududlardan foydalanishi davlat byudjetiga katta zarar yetkazadi.
Muammolarni hal etish yo‘llari
Ijtimoiy tenglikni ta’minlash maqsadida soliq siyosatini isloh qilish quyidagi
yo‘nalishlarda amalga oshirilishi mumkin:
1.
Progresiv soliqlash tizimini rivojlantirish:
Daromad va mulk miqdoriga qarab
soliqlarni oshirib borish orqali iqtisodiy tengsizlikni kamaytirish mumkin. Bu tizimning
samaradorligi daromadlar va soliqlarni aniq va shaffof hisoblashga bog‘liq.
2.
Raqamlashtirish:
Soliq yig‘imlarini avtomatlashtirish yashirin iqtisodiyotni
kamaytiradi va soliqlardan qochish holatlarini qisqartiradi. Elektron soliq tizimlari orqali
korxona va fuqarolar o‘z soliq majburiyatlarini osonroq va tezroq bajarishlari mumkin.
3.
Ijtimoiy dasturlarni maqsadli moliyalashtirish:
Soliqlardan tushgan mablag‘larni
ta’lim, sog‘liqni saqlash va ijtimoiy himoyaga yo‘naltirish orqali fuqarolar hayot sifatini
oshirishga e‘tibor qaratish zarur.
4.
Xalqaro hamkorlikni kuchaytirish:
Soliq qochishni oldini olish uchun xalqaro
miqyosda kelishuvlar va ma’lumot almashuvini kuchaytirish kerak. Bu, ayniqsa, yirik
kompaniyalar va offshor zonalar bilan bog‘liq muammolarni hal qilishda muhimdir.
Xulosa
Soliq siyosati ijtimoiy tenglikni ta’minlashda muhim vosita bo‘lib, uning samaradorligi
davlatning iqtisodiy va ijtimoiy siyosatiga bog‘liq. Adolatli va shaffof soliq tizimi jamiyatdagi
iqtisodiy tengsizlikni kamaytirib, ijtimoiy barqarorlikni mustahkamlashga xizmat qiladi. Shu
sababli, soliq siyosatining xalq manfaatlariga moslashtirilishi va zamon talablariga javob
beradigan darajada isloh qilinishi muhim ahamiyatga ega. Soliq siyosati ijtimoiy tenglikni
ta’minlashda davlatning qudratli vositasi hisoblanadi. Uning samaradorligi yuqori daromadli
qatlamlardan mablag‘larni qayta taqsimlash va ehtiyojmand qatlamlarni qo‘llab-quvvatlash
orqali oshiriladi. Shu bilan birga, soliq tizimini shaffoflashtirish, murakkabliklarni bartaraf
etish va qora iqtisodiyotga qarshi kurashish orqali soliq siyosatini yanada samarali qilish
mumkin. Natijada, ijtimoiy adolatni ta’minlashga va jamiyat farovonligini oshirishga erishiladi.
Soliq tizimini isloh ham qilish mamlakat iqtisodiyotining barqaror rivojlanishi uchun zarurdir.
Zamonaviy yondashuvlarni qo‘llash orqali soliqqa tortish tizimini shaffof, samarali va
40
raqobatbardosh qilishga erishiladi. Islohotlarning muvaffaqiyati esa ularning amaliyotda
qanday qo‘llanilishiga bog‘liq.
References:
1.
Musayev, B. "Soliq siyosati va iqtisodiy islohotlar." Toshkent: O‘zbekiston Milliy
Universiteti nashriyoti, 2021.
2.
Smith, A. "The Wealth of Nations." London: Penguin Books, 1776.
3.
International Monetary Fund. "Fiscal Policy and Inequality." IMF Report, 2014.
4.
O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi rasmiy ma’lumotlari.
5.
Stiglitz, J. E. "Economics of the Public Sector." New York: W.W. Norton & Company, 2015.
