128
INGLIZ TILI O‘QITUVCHILARINING SUN'IY INTELLEKT VOSITALARIDAN
FOYDALANISH KOMPETENSIYASINI TAKOMILLASHTIRISH: NAZARIY
ASOSLAR VA AMALIY YONDASHUVLAR
Shokirov Bahodir Ismoilovich
Toshkent shahridagi AJOU universiteti
Ingliz tili o’qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14709437
Hozirgi kunda ta'lim tizimi global miqyosda yangi texnologiyalar bilan jadallik bilan
rivojlanmoqda, va bu jarayonda sun'iy intellekt (SI) texnologiyalarining o'rni tobora ortib
bormoqda. Sun'iy intellekt vositalari ta'lim jarayonida innovatsion imkoniyatlarni yaratib,
o‘qituvchilarning pedagogik yondashuvlarini takomillashtirishda muhim rol o‘ynaydi. Ingliz
tili o‘qituvchilari uchun SI texnologiyalarini joriy etish o‘quv jarayonini shaxsiylashtirish,
individual ehtiyojlarni qondirish va til o‘rganish samaradorligini oshirish imkoniyatlarini
yaratadi. Ushbu tezis ingliz tili o‘qituvchilarining SI vositalaridan foydalanish
kompetensiyasini takomillashtirishga qaratilgan nazariy va amaliy yondashuvlarni tahlil
qilishni maqsad qiladi.
Zamonaviy ta'limda raqamli kompetensiyalar va texnologik innovatsiyalarni
muvaffaqiyatli qo‘llash o‘qituvchilarni yangi pedagogik yondashuvlarga olib keladi. Ingliz tili
o‘qituvchilari uchun sun'iy intellekt texnologiyalaridan foydalanish o‘quv jarayonini yanada
samarali qilish, o‘quvchilarning individual ehtiyojlarini inobatga olish va ularning til o‘rganish
motivatsiyasini oshirish imkonini yaratadi. Biroq, SI texnologiyalarining pedagogik
amaliyotga muvaffaqiyatli integratsiyasi uchun o‘qituvchilarning zarur kompetensiyalari
yetarli emas. Shu sababli, sun'iy intellekt vositalaridan samarali foydalanish kompetensiyasini
oshirish zaruriyati dolzarb masala sifatida ko‘riladi.
Bugungi kunda ingliz tili o‘qituvchilarining sun'iy intellekt vositalaridan samarali
foydalanish kompetensiyasining past darajasi ta'lim sifatini pasaytirishi mumkin.
O‘qituvchilarning
raqamli
kompetensiyalari
va
pedagogik
metodologiyalarni
integratsiyalashdagi cheklovlar mavjud, bu esa SI texnologiyalarining ta'lim jarayoniga
muvaffaqiyatli tatbiq etilishiga to‘sqinlik qilmoqda. Shuningdek, o‘qituvchilarni SI vositalarini
o‘z faoliyatlarida samarali qo‘llashga tayyorlash va metodik qo‘llanmalar ishlab chiqish
zarurati ham mavjud. Ta'lim sohasidagi eng asosiy muammolardan biri shundaki, ko‘plab
o‘qituvchilar zamonaviy texnologiyalar, xususan, sun'iy intellekt vositalaridan foydalanishga
tayyor emas. Buning asosiy sabablari sifatida quyidagilarni keltirish mumkin:
1.
O‘qituvchilarning zamonaviy texnologiyalar bo‘yicha yetarli bilim va ko‘nikmalarga ega
emasligi.
2.
Sun'iy intellekt vositalari bilan ishlash uchun zarur bo‘lgan resurslarning ta'lim
muassasalarida yetarli darajada mavjud emasligi.
3.
O‘quv dasturlarida SI texnologiyalarini o‘qitish va ulardan foydalanish bo‘yicha maxsus
kurslar yoki treninglarning kamligi.
Ushbu tezisning asosiy maqsadi ingliz tili o‘qituvchilarining sun'iy intellekt vositalaridan
foydalanish kompetensiyasini takomillashtirish bo‘yicha nazariy va amaliy asoslarni ishlab
chiqishdir. Bu maqsad quyidagi vazifalarni o‘z ichiga oladi:
1.
Sun'iy intellekt texnologiyalarining ta'limdagi o‘rni va ahamiyatini tahlil qilish.
129
2.
O‘qituvchilarning SI vositalaridan foydalanish kompetensiyasini oshirish uchun
pedagogik yondashuvlarni taklif qilish.
3.
Ingliz tili o‘qituvchilari uchun metodik tavsiyalar va trening dasturlarini ishlab chiqish.
4.
SI vositalaridan foydalanishni baholash va ularning ta'lim jarayoniga ta'sirini aniqlash.
Sun'iy intellekt texnologiyalari ta'limda turli sohalarda qo‘llanilmoqda. SI vositalari
yordamida o‘qituvchilar o‘quv jarayonini yanada shaxsiylashtirish, o‘quvchilarning individual
ehtiyojlarini hisobga olish, hamda o‘qish va yozish ko‘nikmalarini rivojlantirishda samarali
natijalarga erishishlari mumkin. Tadqiqotlar ko‘rsatmoqdaki, SI vositalari chet tilini
o‘rgatishda, ayniqsa, ingliz tili o‘qituvchilarining malakalarini oshirishda katta yordam beradi
(Sayfutdinov, 2023).
Shuningdek, SI texnologiyalari yordamida o‘qituvchilar o‘quvchilarning qiyinchiliklarini
real vaqt rejimida aniqlab, individual o‘quv rejalarini yaratish imkoniyatiga ega bo‘ladilar
(Karimov, 2022). Bu ta'lim samaradorligini oshirish bilan birga, til o‘rganish jarayonini
ko‘proq interfaol qilish imkonini beradi. Sun'iy intellekt texnologiyalari ta'limda innovatsion
imkoniyatlarni yaratishda muhim rol o‘ynaydi. SI vositalari yordamida o‘qituvchilar o‘quv
jarayonini shaxsiylashtirish, o‘quvchilarning individual ehtiyojlarini inobatga olish va
samaradorligini oshirishga erishishlari mumkin. Masalan, grammatik xatolarni aniqlash va
tuzatish, interfaol muloqot simulyatorlari orqali so‘zlashuv ko‘nikmalarini rivojlantirish kabi
imkoniyatlar mavjud. SI texnologiyalari ta'lim jarayonini avtomatlashtirish va yanada
shaxsiylashtirish imkonini beradi, bu esa o‘qituvchilarga o‘quvchilarni samarali baholash va
ularning yutuqlarini nazorat qilish imkonini beradi.
SI texnologiyalari ta'lim jarayoniga bir qator yangiliklar olib kirdi. Masalan, adaptiv
o‘qitish dasturlari orqali har bir o‘quvchining bilim darajasiga mos vazifalarni avtomatik
tanlash mumkin. Grammarly, Duolingo va ChatGPT kabi vositalar o‘qituvchilar va
o‘quvchilarning samaradorligini oshirishda muhim rol o‘ynamoqda.
Bundan tashqari, SI yordamida ta'lim resurslarini yaratish, testlarni avtomatik baholash,
talabalarning bilim darajasini monitoring qilish imkoniyatlari kengaydi. Bunday vositalar
o‘qituvchilarga vaqtni tejash va darsga tayyorgarlik ko‘rishda ko‘maklashadi. Shu sababli,
ingliz tili o‘qituvchilarining SI vositalaridan foydalanish kompetensiyasini takomillashtirish
ta'lim sifatini oshirishda muhim omil hisoblanadi.
SI vositalari ingliz tili o‘qitishda quyidagi asosiy yo‘nalishlarda qo‘llanilmoqda:
1. Tilni o‘rganish uchun moslashtirilgan dasturlar: Grammarly, Duolingo kabi vositalar
o‘quvchilarning individual ehtiyojlarini hisobga oladi.
2. Matn tahlili va tarjima vositalari: ChatGPT va Google Translate kabi vositalar matnni
tahlil qilish va kontekstual tarjima qilishda yordam beradi.
3. Interaktiv o‘rganish muhitlari: Virtual yordamchilar va chatbotlar o‘quvchilarga yangi
so‘zlarni yodlash, grammatikani tushunish va og‘zaki nutqni rivojlantirishda ko‘mak beradi.
Bu texnologiyalar o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi aloqani boyitib, ta'lim jarayonining
samaradorligini oshiradi.
Raqamli kompetensiyani rivojlantirish o‘qituvchilarning yangi texnologiyalarni samarali
qo‘llash imkoniyatlarini taqdim etadi. Sun'iy intellekt vositalarini o‘qituvchilar tomonidan
samarali qo‘llash uchun pedagogik metodologiyaning muhim o‘rni bor. O‘qituvchilarga
innovatsion pedagogik yondashuvlar, masalan, konstruktsionizm, interfaol pedagogika va
130
reflektiv ta'lim usullari orqali SI texnologiyalarini ta'lim jarayoniga integratsiyalash
o‘rgatilishi kerak.
SI vositalaridan foydalanishning nazariy asoslarini aniqlashda quyidagi yondashuvlarga
e'tibor qaratiladi:
1. Konstruktivizm nazariyasi: Bu nazariya SI vositalaridan foydalangan holda,
o‘quvchilarni mustaqil bilim olishga rag‘batlantirishni nazarda tutadi.
2. Tayanch kompetensiyalar modeli: O‘qituvchilarning SI vositalaridan foydalanish
kompetensiyasi texnologik, metodik va til bilimlarini birlashtirishni talab qiladi.
3. Integratsion yondashuv: Sun'iy intellektni ta'lim jarayoniga kiritish faqat
texnologiyani emas, balki o‘qituvchilar va o‘quvchilarning ehtiyojlarini ham qondirishi lozim.
Ingliz tili o‘qituvchilarining SI vositalaridan foydalanish kompetensiyasini
takomillashtirish uchun quyidagi amaliy chora-tadbirlar tavsiya etiladi:
1. Maxsus trening va seminarlar tashkil etish: O‘qituvchilar uchun SI vositalarini qo‘llash
bo‘yicha treninglar o‘tkazish orqali ularning texnologik bilimlarini oshirish.
2. Pilot dasturlarni joriy etish: Maktab va universitetlarda SI texnologiyalarini sinovdan
o‘tkazish orqali samarali metodlarni aniqlash.
3. Metodik qo‘llanmalar ishlab chiqish: Ingliz tili darslarida SI vositalaridan foydalanish
bo‘yicha maxsus qo‘llanmalar yaratish.
4. O‘quvchilarning fikrini inobatga olish: Ta'lim jarayonida SI vositalarining
samaradorligini baholash uchun o‘quvchilar fikr-mulohazalarini yig‘ish.
5. Onlayn resurslardan foydalanish: Coursera, edX kabi platformalarda mavjud "AI in
Education" kurslari orqali bilim olish.
SI vositalaridan foydalanishning quyidagi afzalliklari mavjud:
1. Individual ta'lim: Har bir o‘quvchiga moslashtirilgan yondashuv.
2. Resurslarni tejash: O‘qituvchilarning vaqt va resurslarini tejash imkoniyati.
3. Doimiy o‘zgaruvchanlik: SI texnologiyalari o‘zgaruvchan ehtiyojlarga tez moslashadi.
Shunga qaramay, cheklovlar ham mavjud:
1. Texnologik savodxonlik yetishmasligi: Ba'zi o‘qituvchilar uchun texnologiyalarni
o‘rganish qiyinchilik tug‘dirishi mumkin.
2. Resurslarning cheklanganligi: Barcha ta'lim muassasalari SI vositalaridan foydalanish
uchun zarur infratuzilmalarga ega emas.
Sun'iy intellekt vositalaridan foydalanish kompetensiyasini rivojlantirish ingliz tili
o‘qituvchilarining kasbiy rivoji uchun muhim omildir. Bu jarayon nafaqat texnologik
bilimlarni oshirishni, balki o‘qituvchilarning o‘quv jarayoniga yangicha yondashuvlarni
kiritishini talab qiladi. Shu boisdan, SI vositalarini ta'limga integratsiya qilish bo‘yicha tizimli
yondashuvni joriy etish zarur.
O‘zbekiston sharoitida SI texnologiyalaridan foydalanish bo‘yicha maxsus dasturlar
ishlab chiqilishi kerak. Bu dasturlar ta'lim sifatini oshirish, o‘qituvchilar va o‘quvchilar
o‘rtasida texnologik tafovutni kamaytirish va innovatsion ta'limni rivojlantirishga xizmat
qiladi.
O‘qituvchilar uchun doimiy treninglar, xalqaro tajribalarni o‘rganish va mahalliy
sharoitlarga moslashtirilgan uslubiyotlarni ishlab chiqish orqali bu jarayonni muvaffaqiyatli
amalga oshirish mumkin.
131
Ingliz tili o‘qituvchilarining SI vositalaridan foydalanish kompetensiyasini
takomillashtirish bugungi ta'lim jarayonining ajralmas qismidir. Bu nafaqat texnologiyaga
moslashishni, balki o‘qitish metodikasini takomillashtirishni ham ta'minlaydi. Shu sababli, SI
texnologiyalarini nazariy asosda o‘rganish va amaliyotga joriy etish istiqbolda
raqobatbardosh o‘qituvchilarni tayyorlashda muhim ahamiyat kasb etadi.
References:
1.
Brown, H. D. (2007). Principles of Language Learning and Teaching. Pearson Education.
2.
Chapelle, C. A. (2001). Computer Applications in Second Language Acquisition.
Cambridge University Press.
3.
Ibragimov I. A. (2021).
Ta'lim jarayonida sun'iy intellekt vositalarining qo‘llanilishi
.
Toshkent: "Fan va ta'lim".
4.
Karimov N. (2022).
Pedagogika va sun'iy intellekt
. Toshkent: "Ta'lim".
5.
Kukulska-Hulme, A., & Shield, L. (2008). "An overview of mobile assisted language
learning: From content delivery to supported collaboration and interaction." ReCALL, 20(3),
271-289.
6.
Sayfutdinov А. М. (2023).
Sun'iy intellekt texnologiyalarining ta'limda roli
. Toshkent:
"Innovatsiya".
7.
Warschauer, M., & Healey, D. (1998). "Computers and language learning: An overview."
Language Teaching, 31(2), 57-71.
