34
OILAVIY ZO‘RAVONLIKKA UCHRAGAN BOLANI IJTIMOIY REABILITATSIYA
QILISH CHORALAR
SULAYMONOV MIRFAYZ HAMZA O‘G‘LI
Buxoro shahar IIO FMB 1-SON IIB HPB
profilaktika inspektori, katta leytenant
https://doi.org/10.5281/zenodo.14835585
2024-yili 10-oktabr kuni UNICEF tomonidan e’lon qilingan raqamlarga ko‘ra, hozirda
dunyoda yashayotgan 370 milliondan ortiq qizlar va ayollar, ya’ni har sakkizinchi kishi – 18
yoshga to‘lmasdan zo‘rlash yoki jinsiy zo‘ravonlikka uchragan
1
.
Oilaviy zo‘ravonlik bolalar uchun nafaqat jismoniy, balki psixologik va ijtimoiy
shikastlanishga olib kelishi mumkin. Zo‘ravonlikka uchragan bolalar ruhiy iztirob, qo‘rquv, va
o‘zlikni yo‘qotish kabi hissiy holatlar bilan yuzlashadilar. Ularning reabilitatsiyasi ijtimoiy,
psixologik va huquqiy yondashuvlarni birlashtirishni talab qiladi. Bu maqolada oilaviy
zo‘ravonlikka uchragan bolalarni reabilitatsiya qilish bo‘yicha samarali choralar va
yondashuvlar tahlil qilinadi.
Ijtimoiy reabilitatsiya – bu shaxsning ijtimoiy hayotga qaytishi, salomatligini tiklash, va
jamiyat bilan integratsiyasi jarayonini anglatadi. Oilaviy zo‘ravonlikka uchragan bolalar uchun
bu jarayonning o‘ziga xos xususiyatlari bor. Bunday bolalar ko‘pincha ishonchni yo‘qotadi,
jamiyatdan ajraladi va o‘z hissiy holatlarini ifodalashda qiyinchiliklarga duch keladi. Shu
sababli, ijtimoiy reabilitatsiyaning maqsadi ularning psixologik salomatligini tiklash, xavfsiz
muhitda o‘sishini ta'minlash va jamiyat bilan aloqalarini mustahkamlashdan iboratdir.
Bolalar uchun reabilitatsiya jarayonida psixologik yordamning ahamiyati katta. Oilaviy
zo‘ravonlikka uchragan bolalar ko‘pincha travmalarni boshdan kechiradilar, bu esa ularning
ruhiy salomatligiga jiddiy ta'sir qiladi. Psixologlar bolalarga zo‘ravonlikning noxush
oqibatlarini yengib o‘tishga yordam beradi, ularni his-tuyg'ularini ifodalashga, o‘zlarini xavfsiz
his qilishga o‘rgatadi.
Zo‘ravonlikka uchragan bolalar ko‘pincha travmatik stressni boshdan kechiradilar.
Bunga qarshi individual yoki guruh terapiyasi, shu jumladan, "kognitiv-behavioral"
psixoterapiya usullari samarali bo‘lishi mumkin. Bu yondashuv bolalarga o‘z hissiyoti va
fikrlarini boshqarishga yordam beradi.
Oila a'zolarining barchasiga birgalikda psixologik yordam ko‘rsatish, oilaning qayta
integratsiya qilinishi va bolalarning xavfsiz o‘sishini ta'minlashga yordam beradi. Oila
terapiyasi oilaviy zo‘ravonlikni bartaraf etish uchun zaruriy qadamdir.
Bundan tashqari, oilaviy zo‘ravonlikka uchragan bolalarga jismoniy yordam ham
ko‘rsatilishi kerak. Bu yordam xavfsiz boshpana ta'minlash, to‘g'ri ovqatlanish, tibbiy
xizmatlar va o‘qish imkoniyatlarini o‘z ichiga oladi. Zo‘ravonlikka uchragan bolalar ko‘pincha
o‘zlariga g'amxo‘rlik qilishda qiynalishadi, shuning uchun ularga kundalik ehtiyojlarida
yordam berish zarur.
Zo‘ravonlikka uchragan bolalar va ularning oilalari uchun vaqtinchalik boshpana va
himoya ta'minlanishi lozim. Ushbu boshpana nafaqat jismoniy, balki psixologik xavfsizlikni
ham ta'minlashi kerak.
1
Dunyo bo‘yicha qancha maktab yoshidagi bolalar jinsiy zo‘ravonlikka uchramoqda?. https://marifat.uz/show-
post/dunyo-boyicha-qancha-maktab-yoshidagi-bolalar-jinsiy-zoravonlikka-uchramoqda-333.
35
Zo‘ravonlikka uchragan bolalar uchun ijtimoiy xizmatlar, jumladan, o‘qish imkoniyatlari,
sport va san'at faoliyatlari kabi ijtimoiy faoliyatlar taqdim etilishi zarur. Bu, bolalarning
ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantirish va ularni jamiyatga qaytarish jarayonida muhimdir.
Oilaviy zo‘ravonlikka uchragan bolalarni reabilitatsiya qilishda ta'lim tizimi muhim rol
o‘ynaydi. Ta'lim – bu bolalarga o‘zligini tiklashga yordam beradigan eng muhim vositalardan
biridir. O‘qish jarayoni bolalarning psixologik holatini tiklashda, ularning o‘ziga bo‘lgan
ishonchini qaytarishda katta ahamiyatga ega.
Psixologik yordam bilan birgalikda ta'lim:** Zo‘ravonlikka uchragan bolalar o‘qish
jarayonida ko‘pincha diqqatini jamlashda qiynalishadi. Ular uchun alohida yordam ko‘rsatish,
maxsus darslar yoki psixologik yordam bilan integratsiyalangan o‘quv dasturlarini ishlab
chiqish zarur.
O‘quv
motivatsiyasini
oshirish:**
Ta'lim
jarayonida
bolalarga
o‘zlarining
muvaffaqiyatlarini kutish va ularni rag'batlantirish orqali o‘qishga bo‘lgan ishtiyoqni oshirish
lozim. Bu, o‘z navbatida, bolalarning o‘zini anglashini va jamiyatga moslashish qobiliyatini
rivojlantiradi.
Oilaviy zo‘ravonlikka uchragan bolalar uchun huquqiy yordamning ahamiyati ham katta.
Ular o‘z huquqlarini himoya qilishda qiyinchiliklarga duch kelishi mumkin, shuning uchun
huquqiy yordam ko‘rsatish zarur. Bu yordam bolalarning xavfsizligini ta'minlash,
zo‘ravonlikni davom ettirmaslik va ularni ijtimoiy himoya qilishni o‘z ichiga oladi.
Bolalarga zo‘ravonlikka qarshi qonunlar haqida ma'lumot berish va ularni huquqiy
himoya qilish zarur. Bu, shu jumladan, zo‘ravonlikka uchragan bolalarning o‘zlarini xavfsiz his
qilishlariga yordam beradi.
Bolalarga nisbatan zo‘ravonlik ko‘rsatayotgan shaxslar bilan shug'ullanish, ularni
jazolash va jamiyatga qaytarish muhimdir. Bu huquqiy yordamning asosiy elementidir.
Reabilitatsiya jarayonining oxirgi bosqichi – bu bolalarning jamiyatga integratsiyasi.
Zo‘ravonlikka uchragan bolalar o‘zlarini jamiyatdan ajratilgan, yolg'iz va yolg'onga o‘rgatilgan
deb his qilishlari mumkin. Ularning ijtimoiy integratsiyasini ta'minlash, jamoat ishlarida
qatnashish, ijtimoiy tarmoqlar orqali qo‘llab-quvvatlash zarur.
Ijtimoiy faoliyatlarga jalb qilish:** Bolalar sport, san'at yoki ijtimoiy faoliyatlarda
qatnashib, o‘zlarini ijtimoiy tarzda rivojlantirishlari kerak.
O‘zaro yordam guruhlari:** Zo‘ravonlikka uchragan bolalar o‘z tajribalari bilan
o‘rtoqlashadigan guruhlarda qatnashishi, bir-biriga yordam berishi mumkin. Bu esa ularning
ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Oilaviy zo‘ravonlikka uchragan bolalarni reabilitatsiya qilish jarayoni murakkab va ko‘p
bosqichli bo‘lib, bu jarayonda psixologik, jismoniy, ta'lim, huquqiy va ijtimoiy yordam
birlashtiriladi. Samarali reabilitatsiya uchun davlat, jamiyat va oila tomonidan keng ko‘lamli
qo‘llab-quvvatlash zarur. Zo‘ravonlikdan aziyat chekkan bolalar uchun xavfsiz va qo‘llab-
quvvatlovchi muhit yaratish, ularning jamiyatga qaytishini ta'minlash muhim vazifadir.
