45
TALABALAR O‘QUV FAOLIYATINI PEDAGOGIK IMPROVIZATSIYA ASOSIDA
RIVOJLANTIRUVCHI OMILLAR
Ergasheva Muhayyoxon G‘anijonovna
Andijon davlat pedagogika instituti
Tarix kafedrasi v.b. dotsenti (PhD)
https://doi.org/10.5281/zenodo.15916137
Annotatsiya:
Mazkur maqolada pedagogik improvizatsiyaning mohiyati va u orqali
talabalar o‘quv faoliyatini rivojlantirish omillari tahlil qilinadi. Improvizatsion metodikaning
zamonaviy ta’limdagi o‘rni, talabaning motivatsiyasi, ijodiy fikrlashi va erkin muloqot muhitini
yaratishdagi ahamiyati asosli adabiyotlar tahlili orqali asoslab beriladi.
Kalit so‘zlar:
pedagogik improvizatsiya, o‘quv faoliyati, talaba, ijodkorlik, motivatsiya, ta’lim
texnologiyalari.
Annotation
This article analyzes the essence of pedagogical improvisation and the factors that
contribute to the development of students' learning activities through it. The role of
improvisational methodology in modern education, its importance in creating student motivation,
creative thinking, and a free communication environment is substantiated through a review of
relevant literature.
Keywords
: pedagogical improvisation, learning activity, student, creativity, motivation,
educational technologies.
Аннотация
В данной статье анализируется сущность педагогической импровизации и факторы,
способствующие развитию учебной деятельности студентов на её основе. Обоснована роль
импровизационной методики в современном образовании, её значение для формирования
мотивации учащихся, развития креативного мышления и создания свободной
коммуникативной среды через анализ научной литературы.
Ключевые слова
: педагогическая импровизация, учебная деятельность, студент,
креативность, мотивация, образовательные технологии.
Zamonaviy oliy ta’lim tizimi talabalardan nafaqat nazariy bilimlarni, balki mustaqil fikrlash,
ijodiy yondashuv va amaliy muammolarni hal etish ko‘nikmalarini talab qilmoqda. Bu esa
o‘qituvchidan moslashuvchan, interaktiv va ijodiy yondashuvlarni qo‘llashni talab etadi. Bunday
yondashuvlardan biri —
pedagogik improvizatsiyadir
, ya’ni o‘quv jarayonida
rejalashtirilmagan, ammo mazmunga mos ijodiy harakatlar majmuidir
1
. Oliy ta’lim tizimida
talabalarni o‘qitishda innovatsion va zamonaviy yondashuvlarning ahamiyati ortib bormoqda.
Talaba nafaqat bilim egasi, balki faol ishtirokchi, mustaqil fikrlovchi va ijodkor shaxs sifatida
shakllanishi lozim. Shu nuqtai nazardan pedagogik improvizatsiya zamonaviy ta’limda o‘qituvchi
faoliyatining ajralmas jihati sifatida qaralmoqda. Mazkur maqolada talabalarning o‘quv faoliyatini
pedagogik improvizatsiya orqali rivojlantirish omillari, ularning ta’lim jarayonidagi roli va
metodik asoslari yoritiladi.
Pedagogik improvizatsiya mohiyati
Pedagogik improvizatsiya — bu o‘qituvchining dars davomida vaziyatga qarab moslashuvi,
ijodiy yondashuvi va talaba bilan erkin muloqotni tashkil etishidir. Bu yondashuv talabalarning
o‘quv jarayoniga faol jalb qilinishini ta’minlaydi.
1
Tojiboyev O. “Pedagogik texnologiyalar asoslari”. – T.: TDPU, 2021.-136 b.
46
A.A. Ostapenko fikriga ko‘ra, “pedagogik improvizatsiya — bu nafaqat ijodkorlik, balki
pedagogik holatni anglash, tahlil qilish va unga javob berish madaniyatidir”
2
.
Improvizatsiya asosida talabalar o‘quv faoliyatini rivojlantiruvchi omillar
1.
O‘qituvchining improvizatsion mahorati
Talaba improvizatsiyani o‘z ustozidan “yuqtiradi”. Yuqori kasbiy tayyorgarlik,
improvizatsiyaga tayyorlik o‘qituvchining asosiy xususiyatlaridan biri hisoblanadi
2.
Erkin muloqot muhiti
Talabaning o‘z fikrini erkin ifoda etishi, savollarga bemalol javob bera olishi — darsda
ijtimoiy-psixologik iqlimga bog‘liq. Improvizatsion muhitda talabalar passiv emas, faol bo‘lishadi.
3.
Faol ta’lim metodlari
Role o‘yinlari, debatlar, hayotiy vaziyatlar tahlili (case-study), “aqliy hujum” (brainstorming)
kabi metodlar darsni jonlantiradi. Bunday usullar pedagogik improvizatsiyani talab qiladi va
talabalarni o‘z fikrini asoslashga o‘rgatadi.
4.
Texnologiyalarni integratsiya qilish
Multimedia, vizual platformalar (Kahoot, Mentimeter, Padlet) orqali o‘qituvchi darsga turli
yangiliklar kiritishi mumkin. Bu talabani diqqat bilan tinglash va interaktiv ishtirok etishga
undaydi.
5.
Motivatsiyani oshirish
Talabani darsga qiziqtirish — bu ta’limning eng muhim jihatlaridan biridir. O‘qituvchining
improvizatsiyasi orqali dars “jonli”, talabaga yaqin bo‘lib, o‘quv motivatsiyasi ortadi.
3
Zamonaviy ta’lim jarayonining rivojlanish asoslarini izohlash davomida M.M.
Potashnikning
o‘qituvchining o‘quv jarayonidagi mustaqil qaror qabul qilish qobiliyatini
pedagogik improvizatsiyaning negizi deb hisoblashi ayni haqiqat deb bilish mumkin.Zero uning
fikricha, bunday yondashuv o‘quvchi shaxsining erkin fikrlovchi bo‘lib shakllanishiga yordam
beradi.
4
Pedagogik jarayondagi tadqiqotlari natijasida L.Yu. Berikhanovaning ta’kidlashicha,
pedagogik improvizatsiya — bu o‘qituvchining o‘ziga xos o‘zgartiruvchi faoliyat shakli bo‘lib, u
o‘quvchilar bilan jonli muloqot jarayonida namoyon bo‘ladi va pedagogik ijodiy g‘oyani tez va
samarali amalga oshirishda, darsni aniq sharoitlar va pedagogning ijodiy imkoniyatlariga mos
tarzda muvofiqlashtirishda ifodalanadi.
5
Ayni O‘zbekiston tarixining kechagi va bugungi g‘oyalar
targ‘ibotini o‘quv faoliyatdagi taqqoslash jarayonida o‘qituvchi uchun improvizatsion hiisy
tezkorlik muhim ahamiyatli hisoblanadi.
Dars jarayonida mavzuga oid teatrlashgan qisqa tasavvur shakllantiruvchi epizotlarni
yuzaga keltirish tarix o‘qituvchisining zamonaviy darslarni tashkil etish yuzasidan belgilangan
talablariga aylanib bormoqda. Zero V.N. Xarkinning ta’rificha, pedagogik improvizatsiya — bu ijro
etish jarayoni obyektiv yoki subyektiv jihatdan yangilik yaratish bilan bir vaqtda yoki darhol
undan keyin amalga oshadigan hodisa bo‘lib, u pedagogik faoliyatning bir unsuri sifatida namoyon
2
Ostapenko A.A. “O‘qituvchining pedagogik mahorati nimalardan iborat?” – M.: Maktab texnologiyalari ilmiy-tadqiqot
instituti, 2019. – 28 b.
3
Karimova M. “Ta’limda motivatsiya nazariyalari”, Oliy ta’lim ilmiy jurnali, 2021. – 279 b.
4
Potashnik M.M. “Учебний процэсс: новая педагогическая парадигма”. – Moskva, 2005. – 49 b.
5
Берикханова, Л.Ю. Об импровизационных моментах в творчестве учителей новаторов / Л.Ю. Берикханова //
Новые исследования в педагогических науках / сост. И.К. Журавлев, В.С. Шубинский. – М. : Педагогика, 1991. –
Вып. 2 (58). – С. 67.
47
bo‘ladi. U intuitsiyaga tayangan holda pedagogik va umummadaniy bilimlar, ko‘nikmalar hamda
texnikalarni pedagogik, ijodiy harakatlarga aylantiruvchi o‘ziga xos mexanizm hisoblanadi.
6
Ushbu izohlarning asosiy maqsadi improvizatsiya tushunchasini o‘qituvchilar uchun kasbiy
mahorat sifatida tushunish va muhokama qilishdir. Adabiyotlarni ko‘rib chiqish shuni
ko‘rsatadiki, beshta akademik an’analar o‘rganish uchun ayniqsa dolzarb hisoblangan
improvizatsiyaning dialogik, ochiq skriptli, interaktiv va sezgir jihatlari biz ko‘rib chiqqan barcha
an’analar uchun umumiy xususiyatlar bo'lib, o'qitish va shuning uchun o‘qituvchi ta’limining
asosiy o‘quv kontseptsiyasi sifatida improvizatsiya uchun umumiy asos bo‘lishi mumkin. Har kuni
o'qituvchilar turli pedagogik vaziyatlarda yuzaga keladigan vaziyat talablari va talablariga
muvofiq harakat qilishlari kerak. Alla Vinnichuk tomonidan olib borilgan tadqiqotlarning
natijasida ta’limdagi asosiy tushuncha sifatida improvizatsiya haqidagi har qanday munozarada
hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘lgan improvizatsiyaning to‘rt xil jihatini aniqlangan.
- Muloqot va dialoglar: Improvizatsiyadagi muloqotni ikkita pozitsiyaning uzluksizligi
bo'yicha tavsiflash mumkin: Muloqotning ichki jarayonidan uning tashqi mo'ljallangan
natijasigacha. Maqsad, shuningdek, tomoshabinga ta'sirni ta'kidlashdan izlanish jarayonini
ta’kidlashgacha farq qilishi mumkin.
- Tuzilish va dizayn: Barcha an'analar yaxshi professional improvizator bo'lish uchun
rejalashtirish va tizimli fikrlashdan xabardor bo'lishingiz va malakali bo'lishingiz kerakligini da’vo
qiladi.
- Repertuar: Mazmun bilimlari va pedagogik mazmuniy bilimlar asosida shakllantirilgan
o'rganiladigan repertuarlar ta'limdagi improvizatsiyaning asosiy shartidir.
- Kontekst: Kasbiy improvizatsiya amaliyotlari kontekstga bog‘liq va ko‘p jihatdan sohaga
xosdir.
7
Xulosa o’rnida pedagogik improvizatsiya o‘qituvchi va talabalar o‘rtasida erkin, ijodiy va
samarali o‘quv muhitini shakllantiradi. U o‘quv jarayonining jonli, hayotiy va shaxsga
yo‘naltirilgan bo‘lishini ta’minlaydi. Talabalar o‘quv faoliyatining faollashuvi, motivatsiyasi,
mustaqil fikrlashga bo‘lgan intilishi aynan pedagogik improvizatsiyaga asoslangan dars uslublari
orqali rivojlanadi. Shu sababli, o‘qituvchilarning improvizatsion salohiyatini oshirish —
zamonaviy ta’limning dolzarb vazifalaridan biridir.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Alla Vinnichuk. “Pedagogical improvisation in forming professional competence of the future
teachers-philologists”. // Society. integration. education. Proceedings of the International
Scientific Conference. Volume I, May 27th, 2022. 284-294 P – 286.
2.
Берикханова, Л.Ю. Об импровизационных моментах в творчестве учителей новаторов
/ Л.Ю. Берикханова // Новые исследования в педагогических науках / сост. И.К. Журавлев,
В.С. Шубинский. – М. : Педагогика, 1991. – Вып. 2 (58). – С. 67.
3.
Karimova M. “Ta’limda motivatsiya nazariyalari”, Oliy ta’lim ilmiy jurnali, 2021. – 279 b.
6
Харькин, В.Н. Импровизация…Импровизация?.. Импровизация! / В.Н. Харькин. – М. : Магистр, 1997. – 67 с.
7
Alla Vinnichuk. “Pedagogical improvisation in forming professional competence of the future teachers-philologists”. //
Society. integration. education. Proceedings of the International Scientific Conference. Volume I, May 27th, 2022. 284-
294 P – 286.
48
4.
Ostapenko A.A. “O‘qituvchining pedagogik mahorati nimalardan iborat?” – M.: Maktab
texnologiyalari ilmiy-tadqiqot instituti, 2019. – 28 b.
5.
Potashnik M.M. “Учебний процэсс: новая педагогическая парадигма”. – Moskva, 2005. –
49 b.
6.
Tojiboyev O. “Pedagogik texnologiyalar asoslari”. – T.: TDPU, 2021.-136 b.
7.
Харькин, В.Н. Импровизация…Импровизация?.. Импровизация! / В.Н. Харькин. – М. :
Магистр, 1997. – 67 с.
