163
https://eyib.uz
1-sho‘ba.
O‘zbekiston iqtisodiyoti va boshqa sohalarida raqamlashtirish jarayonlari.
Iqtisodiyotni innovatsion rivojlantirish sharoitida mamlakat iqtisodiyotiga xorijiy
investitsiyalarning jalb qilishda “ochiq eshiklar” siyosatini olib borilishi O‘zbekiston
Respublikasining jahon hamjamiyatiga kirib borishi, jahon bozorida o‘z mavqeiga ega
bo‘lishini ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Buning negizida o‘zaro manfaatli
tashqi iqtisodiy munosabatlar yo‘lga ko‘yilishi va rivojlangan mamlakatlar tajribasidan
foydalangan holda muntazam ravishda chet el sarmoyalarini jalb etish nazarda tutilgan.
Shuning uchun ham O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirishda xorijiy
sarmoyadorlar bilan aloqa o‘rnatishga, ularniig ishonchini qozonishga va
iqtisodiyotimizga doimiy ravishda xorijiy investitsiyalar oqimini kengaytirish
masalalariga e’tibor qaratilgan [1].
Shahar va tumanlarning YAHMdagi 1 %lik xissasiga to‘g‘ri keladigan
investitssiyalardagi ulushi yuqori bo‘lgan xududiy subyektlardan ayrimlari mahsulotning
investitsiya sig‘imi yuqoriligi (masalalan, Bo‘ston tuman 0,63%, Ulug‘nor tumani 0,81%,
Izboskan tumani 0,85%) ular ishlab chiqarish samaradorligining pastligi bilan izohlansa,
boshqalari (Andidon shahrida 2,9%, Shaxrixon tumani 1,81%, Xo‘jaobod 1,85%,
Xonobod shahrida 1,13%)dagi bu yuqori ko‘rsatkich mazkur xududlar iqtisodiyotining
industriyalashuv darajasi yuqoriligi, ixtishoshlashuvida sanoat tarmog‘ining ustuvor o‘rin
egallashi natijasi hisoblanadi. YAHMdagi salmog‘iga asosiy kapitalga kiritilgan
investitsiyalar va band bo‘lganlardagi ulushi (tegishli ravishda 10.6%; 9.7%; 9.9%)
deyarli to‘liq mos kelgan yagona tuman bu Xazorasp tumani hisoblanadi. Tumnlarni
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish dasturlari ularning qayd qilib o‘tilgan ko‘rsatkichlar
bo‘yicha keskin farqlanishini yumshatib “xarajat” (kapital va ishchi kuchi) va “natija”
ANDIJON VILOYATI IQTISODIYOTIDA
RAQOBAT MUHITINI RIVOJLANTIRISH HAMDA
INVESTITSIYAGA TA’SIR ETUVCHI OMILLAR
TAHLILI
Toshpulatov
Asronbek
Mutalibovich
Andijon davlat universiteti bosh muhandisi, erkin
tadqiqotchi
, tel: 93-255-03-30
A
nno
ta
ts
iy
a
Maqolada Andijon viloyati iqtisodiyotida raqobat muhitini rivojlantirish
hamda investitsiyaga ta’sir etuvchi omillar tahlili ochib berilgan. Shuningdek
2021-2023 yillardagi ma’lumotlari o‘rganilib tahlil qilingan.
Kalit so‘zlar:
raqobat muhiti, rivojlantirish, investitsiyaga ta’sir etuvchi omillar,
innovatsion iqlim.
164
https://eyib.uz
1-sho‘ba.
O‘zbekiston iqtisodiyoti va boshqa sohalarida raqamlashtirish jarayonlari.
(YAHM) nisbatini mumkin bo‘lgan darajagacha muvozanatlashtirib borishini taqozo
etadi. Shahar va tumanlarning YAHMdagi 1,0 %lik ulushiga to‘g‘ri keladigan band
bo‘lganlardagi eng kam xissa Bo‘ston tumani (0,52%), Marxamat tumani (1,0%) va
Andijon tumani (1,03%) ga to‘g‘ri kelgan. Boshqa barcha shahar va tuman subyektlarda
mazkur ko‘rsatkich 1,0%dan yuqori darajani tashkil qilingan. YAHMnig 1 %ga o‘sishiga
to‘g‘ri keladigan investitsiyalar o‘sishii ko‘rsatkichi asosida shahar va tumanlarda kapital
qo‘yilmalar va umuman iqtisodiy o‘sish samaradorligini qiyosiy baholash mumkin [2].
1-jadval.
Andijon viloyatining YAHM, asosiy kapitalga kiritilgan investitsiyalar va band
bo‘lganlar (2022 yilga nisbatan) ulushi % hisobida [4]
Shahar
va
tumanlar
YAHMda
gi ulushi
Asosiy
kapitalga
kiritilgan
investitsiya-
larning
o‘sish sur’ati
Band
bo‘lgan-
lardagi
ulushi
YAIM 1%lik ulushiga
to‘g‘ri keladigan
Investitsiy
alar
Band
bo‘lganlar
Andijon sh.
11,3
299,4
11,1
2,9
2,15
Xonobod sh.
9,3
90,0
9,4
1,13
1,52
Andijon
7,5
161,9
6,5
1,0
1,03
Asaka
9,8
287,1
9,6
1,21
1,32
Baliqchi
9,7
281,2
9,1
1,17
1,12
Buloqboshi
9,2
127,9
6,5
1,09
1,60
Bo‘ston
8,2
123,6
3,3
0,63
0,52
Jalalquduq
8,3
118,1
3,1
1,01
1,05
Izboskan
8,5
138,7
6,9
0,85
1,66
Qo‘rg‘ontepa 8,0
153,7
4,7
0,81
1,31
Marxamat
8,5
172,4
7,9
1,04
1,0
Oltinko‘l
7,5
195,7
5,5
1,11
1,42
Paxtaobod
7,5
185,2
5,6
1,07
1,21
Ulug‘nor
7,6
102,0
10,7
0,81
1,64
Xo‘jaobod
6,8
206,1
3,5
1,85
1,1
Shaxrixon
7,6
212,9
8,4
1,81
1,3
Mazkur ko‘rsatkich 1,13% dan 1,96% gacha bo‘lgan tumanlarda mahsulotning
investitsiya sig‘imi nisbatan past, investitsiya qaytimi va kapital qo‘yilmalar bo‘yicha
ishlab chiqarish hamda iqtisodiy o‘sish samaradorligi birmuncha yuqori bo‘lgan tumanlar
ajratiladi. 2023 yilda jami asosiy kapitalga kiritilgan investitsiyalarning deyarli yarmidan
ko‘pi, ya’ni 58,9 foizi viloyatning 3 ta tumani hissasiga, jumladan Andijon shahri 33,9
foiz, Shaxrixon tumani 14,5 foiz va Xo‘jaobod tumani 10,4 foizi to‘g‘ri kelgan.
Ayrim tumanlarda asosiy kapitalga kiritilgan investitsiyalarning yuqori o‘sish
sur’atlari kuzatildi. Jumladan o‘tgan yilning shu davriga nisbatan Andijon shahri 299,4
foiz, Shaxrixon tumani 212,9 foiz, Xo‘jaobod tumani 206,1 foiz Oltinko‘l tumani 195,7
va Marxamat tumani 172,4 foiz o‘sish kuzatilgan.
Xorijiy investitsiya va kreditlarning jami asosiy kapitalga o‘zlashtirilgan
investitsiyalardagi ulushi 11,9 foizni tashkil qildi. Shuningdek, 2023 yilda Andijon
165
https://eyib.uz
1-sho‘ba.
O‘zbekiston iqtisodiyoti va boshqa sohalarida raqamlashtirish jarayonlari.
viloyatiga jami 355,5 mlrd.so‘mlik xorijiy investitsiyalar, shu jumladan, kreditlar 202,9
mlrd so‘mlik o‘zlashtirildi. Jumladan, Andijon shahri 217,1 mlrd. so‘m, Xonobod shahri
10,6 mlrd. so‘m, Shaxrixon tuman 60,5 mlrd. so‘m, Xo‘jaobod tumaniga 25,5 mlrd
so‘mlik xorijiy investitsiyalar o‘zlashtirilgan. Andijon viloyatining Bog‘ot tumaniga 0,9
mlrd so‘mlik eng past xorijiy investitsiya o‘zlashtirilgan. Shuningdek, viloyatning
Izboskan va Bshston tumanlariga xorijiy investitsiya mablag‘lari o‘zlashtirilmagan.
Buning natijasida 2022 yilda viloyat iqtisodiyotida konsentratsiya darajasi buzilgan yoki
YAHM ulushi 2022 yilga nisbatan 3,7 foizni o‘tgan yildagi YAHMga nisbatan
solishtirilganda 0,1 foizga kamayganligini ko‘rish mumkin [3].
Andijon viloyatiga o‘zlashtirilgan xorijiy investitsiyalarning 61,1 foizi Andijon
shahriga, 17,0 foizi Shaxrixon tumaniga to‘g‘ri kelgan. Shuningdek, Xo‘jaobod tumani
7,1 foiz, Marxamat tumani 5,6, Xonobod shahri 3,0 foiz, Buloqboshi tumani 2,6 foizni
tashkil etgan. Bundan ko‘rinib turibdiki, viloyatda xorijiy investorlarning jalb etish
darajasi boshqa viloyatlarga nisbatan solishtirilganda past darajadadir.
Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda shahar va tumanlarga xorijiy
investitsiyalarni jalb qilishda quyidagi muammolar mavjudligini ko‘rsatmoqda:
-tadbirkorlarning biznes-ko‘nikmalari, shu jumladan, investitsiya loyixalari bilan
ishlash tajribasi va xuquqiy bilimlarining yetarli emasligi-xududlarda konsalting,
marketing va yuridik xizmat ko‘rsatuvchi markazlar tashkil etish va faoliyatini
rivojlantirish;
-loyixa tashabbuskorlari moliyaviy-iqtisodiy holatining nochorligi-investitsiya
dasturlari va xududlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish bo‘yicha dasturlarga kiritish
taklif etilayotgan loyihalar tashabbuskorlarining moliyaviy-iqtisodiy xolatining maxalliy
hokimliklar va tijorat banklari tomonidan chuqur tahlil qilinishi;
-investitsiya takliflari va loyixa texnik-iqtisodiy asoslarining belgilangan talablarga
javob bermasligi-tadbirkorlarga investitsiya loyixalarini ishlab chiqarishda tijorat
banklari, xududlaprdagi savdo-sanoat palatasi va boshqa mas’ul idoralar tomonidan
amaliy yordam ko‘rsatilishini mahalliy xokimliklar tomonidan tashkil etish va doimiy
nazoratga olish.
Адабиётлар:
1.
Yuldashevich, U. I., & Mukhammadeldor, R. (2021). The impact of digital
economy on the development of small business and private entrepreneurship.
Восточно-
европейский научный журнал
, (2-3 (66)), 4-7.
2.
Умаров, И. Ю., & Бегбутова, М. М. (2017). Роль иностранных инвестиций
в устойчивом экономическом развитии страны. In
Статистические методы
исследования социально-экономических и экологических систем региона
(pp. 161-
166).
3.
Umarov, I. Y. (2021). Use Of Innovations And Modern Methods In The
Logistics Network.
European Proceedings of Social and Behavioural Sciences
.
4.
Умаров, И. Ю., Режапов, Х. Х., & Узбекистан, Р. (2015). Международные
рейтинги и рейтнговая система Узбекистана.
Редакционная коллегия: ОК Акулова,
директор Кировского филиала МФЮА ЕВ Каранина, доктор экономических наук,
профессор СН Родыгина, кандидат философских наук, доцент
, 428.
166
https://eyib.uz
1-sho‘ba.
O‘zbekiston iqtisodiyoti va boshqa sohalarida raqamlashtirish jarayonlari.
5.
Умаров, И. Ю., & Бурибоевой, И. А. (2019). Пути повышения
конкурентоспособности предприятий пищевой промышленности.
Zbiór artykułów
naukowych recenzowanych
,
39
.
6.
Умаров, И. Ю., & Хусанова, З. Р. (2019). ПРИМЕНЕНИЕ
ИННОВАЦИОННОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ В ПИЩЕВОЙ ПРОМЫШЛЕННОСТИ-
КАК ФАКТОР ПОВЫШЕНИЯ УРОВНИ ЖИЗНИ НАСЕЛЕНИЯ. In
Материалы
VII Международной научно-практической конференции «Актуальные проблемы
социально-трудовых отношений», посвященной
(pp. 367-369).
7.
Umarov, I. Y. (2021). Use Of Innovations And Modern Methods In The
Logistics Network.
European Proceedings of Social and Behavioural Sciences
.
8.
Умаров, И. (2022). ОЗИҚ-ОВҚАТ САНОАТИ КОРХОНАЛАРИ
БОШҚАРУВИНИ ТАШКИЛИЙ-ИҚТИСОДИЙ МЕХАНИЗМИНИ БАҲОЛАШ
УСЛУБИЁТИ.
Economics and Innovative Technologies
,
10
(3), 229-238.
9.
Teshaboyev,
B.
(2024).
ZAMONAVIY
TO
‘QIMACHILIK
TEXNOLOGIYALARINING RAQOBATBARDOSHLIKKA TA’SIRI.
Educational
Research in Universal Sciences
,
3
(4 SPECIAL), 118-122.
