73
BOSHLANG'ICH SINF MATEMATIKA DARSLARIDA ZAMONAVIY
O'QITISH METODLARI
Arabova Dilshoda Röziboy qizi
Termiz iqtisodiyot va servis universiteti
Boshlang’ich ta’lim yo‘nalishi 3-bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14808192
Annotatsiya:
Ushbu maqolada boshlang'ich sinflarda matematika fanini o'qitishning
zamonaviy metodlari, ularning ahamiyati va samaradorligi haqida so'z yuritiladi. Matematik
ta'limni ilg'or usullar yordamida tashkil etishning xalqaro tajribalari, milliy amaliyotda
qo'llaniladigan yondashuvlar va ularning samarali natijalari muhokama qilinadi. Tadqiqot
davomida o'quvchilarning qiziqishini oshirish, ularning ijodiy fikrlash qobiliyatini
rivojlantirishga xizmat qiladigan metodlarga alohida e'tibor qaratilgan.
Kalit so‘zlar
: matematika o‘qitish metodlari, boshlang'ich sinflar, zamonaviy yondashuvlar,
ijodiy fikrlash, ta’lim samaradorligi.
Mavzuning dolzarbligi
Matematika fanini boshlang'ich sinflarda samarali o'qitish, o'quvchilarda analitik va
mantiqiy fikrlash ko'nikmalarini shakllantirishda muhim o'rin tutadi. Bugungi kunda ta'lim
jarayonida interaktiv metodlardan foydalanish dolzarb bo'lib, ular o'quvchilarni dars jarayoniga
faol jalb etadi va ularning matematik bilimlarni chuqurroq o'zlashtirishiga yordam beradi. Shu
sababli, o'qitish metodlarining takomillashtirilishi hamda ilg'or texnologiyalardan foydalanish
zaruriyati mavjud.
Matematika o'qitish metodlari turli xil yondashuvlar va texnikalarni o'z ichiga oladi.
Ularning ba'zilari quyidagilar:
1. An'anaviy metod
: Bu usulda o'qituvchi darsni o'z bilimlarini talabalarga yetkazish
orqali olib boradi. O'qituvchi darsni nazariy ma'lumotlar bilan boshlaydi va keyin masalalar
yechish orqali amaliyotga o'tadi.
2. Faol o'qitish metodlari:
Talabalarni dars jarayoniga faol jalb qilishga qaratilgan.
Guruhlarda muhokama, loyiha ishlari, o'yinlar va boshqa interaktiv faoliyatlar orqali o'rganish.
3. Muammoli o'qitish
: Talabalarga muammolarni hal qilish vazifalari beriladi. Bu usul
talabalarning mantiqiy fikrlashini va muammolarni hal qilish ko'nikmalarini rivojlantirishga
yordam beradi.
4. Differensial o'qitish
: Har bir talabaga uning individual ehtiyojlariga mos ravishda
o'qitish. Bu usulda o'qituvchi har bir talabani alohida e'tiborga oladi va uning qobiliyatlariga
qarab darslarni tashkil etadi.
5. Texnologiyalarni qo'llash:
Zamonaviy texnologiyalar (kompyuter dasturlari, ilovalar,
onlayn resurslar) yordamida matematikani o'qitish. Bu talabalar uchun yanada qiziqarli va
interaktiv tajriba yaratadi.
6. Kontekstual o'qitish
: Matematikani real hayotdagi vaziyatlar bilan bog'lash. Bu usul
talabalarga matematikani amaliyotda qanday qo'llashni ko'rsatadi.
7. Ko'p qirrali baholash
: Talabalar bilimini baholashda turli xil metodlardan foydalanish,
masalan, testlar, loyiha ishlari, og'zaki imtihonlar va boshqalar.
Ushbu metodlardan bir yoki bir nechtasini birlashtirib, o'qituvchilar samarali ta'lim
jarayonini yaratishi mumkin. Har bir metodning o'ziga xos afzalliklari va kamchiliklari bor,
shuning uchun o'qituvchilar ularni talabalarning ehtiyojlariga qarab tanlashi kerak.
74
Metodik masalalar har bir darsda yuzaga keladi, Shu bilan birga odatda, ular bir qiymatli
yechimga ega emas. O`qituvchi darsda yuzaga kelgan metodik masalaning mazkur o`quv vaziyati
uchun eng yaroqli yechimini tez topa olishi uchun bu soxada yetarlicha keng tayyorgarlikka ega
bo`lishi talab etiladi.
Boshlang`ich ta`lim metodikasi o`qitish vositasi sifatida mavjud didaktik o`yinlar mantiq
ilmi va matematik nuqtai nazaridan mazmunan yetarli emasligi tufayli didaktik o`yinlardan
foydalaniladi va o`rganilgan materialni faqat mustaxkamlash vositasi sifatida foydalaniladi.
Matematika boshlang`ich ta`lim metodikasining predmeti quyidagilardan iborat:
1. Matematika o`qitishdan ko`zda tutilgan maqsadni aniqlab asoslash (nima uchun
matematika o`qitiladi, o`rgatiladi)
2. Matematika o`qitish mazmunini ilmiy ishlab chiqish (nimani o`rgatish) bir tizimga
keltirilgan bilimlar darajasini o`quvchilarining yosh xususiyatlariga mos keladigan qilib qanday
taqsimlansa, fan asoslarini o`rganishda izchillik ta`minlanadi, o`quv ishlariga o`quv
mashg`ulotlari beradigan yuklama bartaraf qilinadi, ta`lim mazmuni o`quvchilarning aniq bilim
olish imkoniyatlariga mos keladi.
3. O`qitish metodlarini ilmiy ishlab chiqish (qanday o`qitish kerak) ya`ni, o`quvchilar
hozirgi kunda zarur bo`lgan iqtisodiy bilimlarni, malaka, ko`nikmalarni va aqliy faoliyat
qobiliyatlarini egallab olishlari uchun o`quv ishlari metodikasi qanday bo`lishi kerak?
4. O`qitish vositalari-darsliklar, didaktik materiallar, ko`rgazmali qo`llanmalar va o`quv-
texnika vositalaridan foydalanish (nima yordamida o`qitish)
5. Ta`limni tashkil qilishni ilmiy ishlab chiqish (darsni va ta`limning darsdan tashqari
shakllarini qanday tashkil etish). [1]
Boshlang`ich sinf o`qituvchisi matematika fanidan tuzilgan dasturga binoan o`quvchilarga
quyidagi bilimlarni berishni nazarda tutadi:
· Butun nomanfiy sonlarni raqamlash;
· Asosiy miqdorlar va ularning o`lchov birliklari;
· Arifmetik amallar;
· Matnli masalalar;
· Algebraik material(tenglik, tengsizlik va b.q.)
· Geometrik material;
Maktabda matematikani o`qitishni uyushtirishning tarixiy, murakkab, ko`p yillik tajribada
tekshirilgan va hozirgi zamonning asosiy talablariga javob beradigan shakli darsdir.
Matematikaning eng qadimgi davrlaridan hozirgi kungacha bo`lgan ko`p asrlik rivojlanish
tarixida uning to`rt rivojlanish davri qayd etiladi:
1. Dastlabki omillarning jamlanishi bilan bog`liq matematikaning paydo bo`lish davri.Bu
davrda matematika hali alohida fan tariqasida o`zining predmeti va metodiga ega bo`lmay, balki
matematikadan faqat ayrim faktlar to`planadi. Bunga misol qilib qadimgi Misr, Bobil, Xitoy
va Hind matematikasini ko`rsatish mumkin.
2. Elementar matematika davri. Bu davrga qadimgi Yunon matematiklari asos soldilar va
uni O`rta Osiyodagi O`rta Sharq olimlari jumladan Al-Farg`oniy, Abu Ali Ibn Sino, Umar Xayyom,
Ulug`beklar davom ettirdilar.
3. O`zgaruvchan miqdorlar matematikasi davri.
4. Klassik oliy matematika davri. [2]
75
Dars vaqtida o`quvchilar matematikadan nazariy malumotga, hisoblash malakasiga, masala
yechish, har xil o`lchashlarni bajarishga o`rganadilar, ya`ni darsda hamma o`quv ishlari
bajariladi.
Matematika darsining o`ziga xos tomonlari, eng avvalo, bu o`quv predmetining
xususiyatlaridan kelib chiqadi. Bu xususiyatdan biri shundan iboratki, unda arifmetik material
bilan bir vaqtda algebra geometriya elementlari ham o`rganiladi. Matematika boshlang`ich
kursining boshqa o`ziga xos tomoni nazariy amaliy masalalarning birgalikda qaralishidir.
Shuning uchun xar bir darsda yangi bilimlar berilishi bilan unga doir amaliy o`quv malakalar
singdiriladi. Taniqli olim J.Ikromov o`zining “Язык обучения математики” kitobida "Maktab
o`quvchilarining matematik madaniyati shakllanishi bir necha davrga bo`linadi",-deb ta`kidlaydi.
Birinchi navbatda ular ob`yektiv tushunchalarning birgalikda tashkil etadigan mazmuni —
matematik reallikni
aniqlab oladilar. Bunda ob`yektlarning aniqlik xususiyatlari bilan tarixiy
jihatlar o`rtasidagi bog`liqlik alohida ahamiyat kasb etadi.
Xalqaro va milliy tajribalar
Xalqaro tajribalar ko'rsatmoqda ki, Skandinaviya mamlakatlarida matematik ta'lim
interaktiv va amaliy yondashuvlarga asoslanadi. Masalan, Finlyandiyada o'quvchilarning
individual ehtiyojlariga mos dasturlar qo'llaniladi. Milliy tajribaga kelsak, O'zbekistonda
Prezident maktablari va ixtisoslashgan maktablarda innovatsion metodlarni qo'llash yo'lga
qo'yilgan.
XULOSA
Boshlang'ich sinflarda matematika fanini samarali o'qitish uchun zamonaviy
yondashuvlarni joriy etish muhim ahamiyatga ega. Interaktiv metodlar, innovatsion
texnologiyalar va o'yin texnikalari yordamida darslarni tashkil etish orqali o'quvchilarning
matematik bilimlarini mustahkamlash, ularning ijodiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirish
mumkin. Xalqaro tajribalarni milliy ta'lim tizimiga integratsiya qilish orqali ta'lim sifatini
oshirishga erishish mumkin.
References:
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining "Ta'lim tizimini rivojlantirish to'g'risida"gi qarori.
2.
Skemp, R.R. (1976). "Understanding Mathematics". Educational Studies in Mathematics.
3.
Finlyandiya maktablarining ta'lim tajribasi bo'yicha xalqaro hisobotlar.
4.
O'zbekiston ta'lim vazirligining metodik qo'llanmalari.
5.
GeoGebra dasturi orqali matematik ta'limni rivojlantirish metodikasi.
6.
Bikbayeva. N.I. Levenberg. ,L.Sh. “2-sinfda matematika” T-“ O’qituvchi” 1988 y 343- betlar
7.
Babanskiy.Yu.K “Xozirgi zamon umumiy ta’lim maktabida o’qitish metodlari” T-O’qituvchi
1990 y 227 bet
8.
Jumayev.M. va b.q. “Boshlang`ich sinflarda matematika o`qitish metodikasi” T-2005 y 312 b.
