65
KOMILJON OTANIYOZOV IDODIDAGI ASARLARNING AXLOQIY-TARBIYAVIY
MAZMUNI
Yo‘ldoshev Sarvarbek Uktamboy o‘g‘li
Urganch davlat pedagogika instituti Sanʼatshunoslik kafedrasi o‘qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15123280
Annotatsiya:
Mazkur tezisda XX asr o‘zbek san’atining yirik namoyandalaridan biri
Komiljon Otaniyozov ijodining axloqiy-tarbiyaviy jihatlari tahlil etiladi. Muallifning asarlari
orqali milliy o‘zlikni anglash, vatanparvarlik, insonparvarlik, mehr-oqibat, halollik va sabr-toqat
kabi fazilatlarni shakllantirishga xizmat qilgan g‘oyalar yoritiladi. Shuningdek, tezisda
Otaniyozov ijodining yosh avlod tarbiyasidagi o‘rni, milliy qadriyatlar targ‘ibotidagi ahamiyati va
estetik ta’sir kuchi ilmiy-nazariy asosda tahlil qilinadi.
Kalit so‘zlar:
axloqiy-tarbiyaviy mazmun, milliy qadriyatlar, musiqiy meros,
vatanparvarlik, estetik tarbiya, folklor.
Kirish.
San’at inson qalbining tarjimoni, el-yurtning ruhiy ko‘zgusidir. Ayniqsa, xalq og‘zaki ijodi va
milliy musiqamiz azaldan insonni ezgulikka, poklikka, halollik va vatanparvarlikka chorlab
kelgan. O‘zbek xalqining boy ma’naviy merosini asrab-avaylagan, uni kuy va qo‘shiqlari orqali el
orasida tarannum etgan san’atkorlar orasida Komiljon Otaniyozov o‘ziga xos o‘rin egallaydi.
Uning har bir kuyi, har bir so‘zi nafaqat estetik zavq bag‘ishlaydi, balki teran ma’naviy, axloqiy
g‘oyalarga boyligi bilan ajralib turadi. Komiljon Otaniyozovning ovozida xalqning yurak nidosi,
orzu-umidlari, dardu armonlari yangraydi. U ijro etgan dostonlar, folklor namunalaridagi
ma’naviy kuch – bu avvalo tarbiya vositasi, elga saboq bo‘lgan bebaho merosdir. Otaniyozov
faqatgina kuychilik san’atini emas, balki milliy o‘zlikni anglash, xalqning qadimiy urf-odatlari va
axloqiy qarashlarini yangi avlod ongiga singdirishda vosita bo‘la olgan san’atkordir.
Bugungi kunda yoshlar tarbiyasida milliy musiqaning, ayniqsa Komiljon Otaniyozov singari
san’at fidoyilari ijodining axloqiy-tarbiyaviy imkoniyatlarini chuqur o‘rganish va undan samarali
foydalanish dolzarb masalaga aylanmoqda. Zero, bunday bebaho merosni chuqur o‘rganish, uni
ta’lim-tarbiya jarayonlariga tatbiq etish orqali ma’naviy barkamol, vatanparvar avlodni
tarbiyalash mumkin. Komiljon Otaniyozovning ijodi o‘zbek xalqining ma’naviy-axloqiy olamini
teran aks ettiruvchi bebaho xazina bo‘lib, uning har bir ijod namunasi insonni chuqur o‘yga
toldiradi, qalbini tozalikka, yuragini ezgulikka chorlaydi. Otaniyozov ijrosidagi dostonlar va xalq
qo‘shiqlari – bu tarix va taqdirni o‘zida mujassam etgan madaniy merosdir. Ayniqsa, uning
"Go‘ro‘g‘li", "Alpomish", "Ravshan", "Yusuf va Zulayho" kabi dostonlardagi talqini insoniylik,
sadoqat, halollik, vatanparvarlik kabi yuksak fazilatlarni targ‘ib etadi.
Uning ovozi orqali yangragan har bir doston – bu xalq o‘tmishi va bugunini bog‘lovchi
ko‘prikdir. U xalqning quvonchi-yu iztiroblarini, orzulari-yu armonlarini ovozida mujassam
etgan. Otaniyozov dostonlarni nafaqat aytgan, balki ular orqali axloqiy qadriyatlarni xalq ongiga
singdirgan. Uning san’atida har bir so‘z, har bir ohang – bu ma’naviy saboq, hayotiy hikmatdir.
Komiljon Otaniyozovning ijodida milliy g‘urur, e’tiqod, iymon, ota-onaga hurmat, sabr-toqat,
mehnatsevarlik singari fazilatlar ustuvor o‘rin tutadi. Ayniqsa, uning ijrosida yangragan
"Alpomish" dostoni yoshlarda jasorat, mardlik, oilaparvarlik, vafo singari axloqiy mezonlarni
shakllantiradi. Bu esa o‘z navbatida Otaniyozov asarlarini tarbiyaviy vosita sifatida qadriga
yetishni, uni ta’lim jarayoniga joriy etishni taqozo etadi. Shuni alohida ta’kidlash joizki, Komiljon
Otaniyozov ijodidagi asarlarning tarbiyaviy kuchi faqat mazmundagina emas, balki uning
66
ohangida, ovozidagi samimiyatda, qalbning yurakdan chiqqan dardida ham mujassam. U ijod
qilgan asarlar odamga kuch-quvvat bag‘ishlaydi, umid va ishonch beradi, komil inson bo‘lishga
da’vat etadi. Bugungi kunda yoshlar orasida ma’naviy bo‘shliqni to‘ldirishda, axloqiy
qadriyatlarni shakllantirishda Otaniyozov ijodining o‘rni beqiyosdir. U nafaqat bir san’atkor,
balki chin ma’nodagi xalq ma’naviyatining elchisi bo‘la oldi. Uning merosini chuqur o‘rganish,
tahlil qilish, va eng asosiysi, uni hayotga tatbiq etish orqali biz jamiyatda ezgulik, totuvlik va
mehr-oqibat muhitini mustahkamlashimiz mumkin.
Ushbu ilmiy tezisni yozishda asosiy maqsad – Komiljon Otaniyozov ijodining tarbiyaviy va
axloqiy jihatlarini tahlil etish orqali uning yosh avlod ma’naviyatini shakllantirishdagi o‘rnini
ochib berishdan iborat bo‘ldi. Shu boisdan, tadqiqot jarayonida tarixiy, tavsifiy, tahliliy va qiyosiy
metodlardan keng foydalanildi. Har bir metod – bu san’atkor ijodiga yangicha nazar bilan qarash,
uning asarlari zamiridagi falsafiy g‘oyalarni ochib berish vositasidir.
Tadqiqotda avvalo Komiljon Otaniyozov ijodiga doir mavjud ilmiy adabiyotlar, tezislar,
esdaliklar va audio-video materiallar tahlil qilindi. Ushbu manbalar asosida san’atkor ijodida aks
etgan asosiy axloqiy fazilatlar: vatanparvarlik, sadoqat, mehr-oqibat, mardlik, sabr-toqat singari
tushunchalar ajratib olindi. Bu jihatlar dostonlar va xalq qo‘shiqlarining matni va mazmuni
asosida kontekstual tahlil etildi. Metodologik yondashuvda madaniyatshunoslik va pedagogika
fanlarining kesishgan nuqtalariga alohida e’tibor qaratildi. Komiljon Otaniyozovning asarlari
nafaqat san’at namunasi sifatida, balki ta’lim-tarbiyada qo‘llanishi mumkin bo‘lgan tarbiyaviy
resurs sifatida ham qaraldi. Shu maqsadda musiqiy merosning tarbiyaviy ta’sir kuchi pedagogik
nuqtai nazardan o‘rganildi.
Shuningdek, komparativ (taqqoslosh) yondashuv orqali Komiljon Otaniyozovning ayrim
dostonlarga bergan talqinlari boshqa ijrochilar ijrosidagi versiyalar bilan qiyoslandi va undagi
o‘ziga xos axloqiy-ruhiy tafovutlar aniqlab chiqildi. Bu esa san’atkorning individual estetik didi
va tarbiyaviy g‘oyalarni yetkazish uslubidagi noyoblikni ko‘rsatib berdi.
Muhokama:
Komiljon Otaniyozov ijodi xalqimiz ruhiyatining so‘zsiz tarjimoni, milliy axloq va
ma’naviyatning kuyga singdirilgan ko‘rinishidir. Uning ijrosidagi har bir doston, har bir qo‘shiq
— bu bir maktab, bir hayot sabog‘idir. Ushbu tadqiqot davomida aniqlanganki, Otaniyozov ijodi
zamirida chuqur axloqiy va tarbiyaviy qatlamlar mujassam bo‘lib, ular har bir tinglovchiga
bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Ayniqsa, yosh avlodni komil inson sifatida shakllantirishda bu
merosning ahamiyati beqiyosdir. Ilmiy izlanishlar jarayonida shuni anglash mumkinki, Komiljon
Otaniyozov ijodi o‘z davrining ijtimoiy, madaniy va axloqiy talablariga mos holda rivojlangan
bo‘lsa-da, undagi g‘oyaviy boylik bugungi kun uchun ham dolzarbdir. Dostonlarda ilgari surilgan
fazilatlar — jasorat, vafodorlik, sabr, poklik, el-yurtga sadoqat — hozirgi jamiyatda ham muhim
tarbiyaviy vosita bo‘lib xizmat qila oladi. Demakki, bu meros faqat san’at uchun emas, balki
barkamol avlod tarbiyasi uchun ham bevosita resurs hisoblanadi. Shuningdek, tadqiqot shuni
ko‘rsatdiki, Otaniyozov ijodidagi asarlar xalqning og‘zaki ijodiyoti bilan uyg‘unlashgan holda,
chin ma’nodagi hayot darsligini yaratgan. Bu asarlar orqali xalq o‘z o‘tmishini, urf-odatlarini,
orzu-umidlarini, axloqiy me’yorlarini avloddan-avlodga yetkazib kelgan. Komiljon Otaniyozov
aynan shu merosni jonlantirib, uni ovoz va qalb orqali xalqqa yana bir bor eslatgan.
Izlanishlar shuni tasdiqlaydiki, agar biz bugungi ta’lim-tarbiya jarayonlarida Otaniyozov
ijodining ma’naviy zaminidan unumli foydalansak, yoshlar qalbiga milliy g‘urur, vatanparvarlik,
67
insoniylik, iymon va poklik g‘oyalarini chuqur singdira olamiz. Bu esa, o‘z navbatida, komil
jamiyat sari intilishimizda mustahkam zamin bo‘lib xizmat qiladi.
Xulosa.
Komiljon Otaniyozov — bu nafaqat mohir xonanda yoki dostonchi, balki millatning
ma’naviy dunyosini kuy va so‘z orqali tarannum etgan san’at arbobidir. Uning ijodiga nazar
solganimizda, biz nafaqat bir musiqiy merosga, balki butun bir axloqiy-ma’naviy maktabga duch
kelamiz. U aytgan dostonlar, qo‘shiqlar zamirida yotgan g‘oyalar — bu xalqning hayotiy falsafasi,
qadriyatlarining ruhi va tarbiyaning negizidir.
Bugungi kun yoshlarining qalbida milliy o‘zlikni, insoniylik fazilatlarini shakllantirishda
Komiljon Otaniyozovning ijodi ulkan imkoniyatlarga ega. Bu ijod insonni fikrlashga, o‘zini
anglashga, ezgulikka intilishga undaydi. Zero, har bir ohang, har bir so‘z – bu axloqiy saboq, ruhiy
tarbiya va ijtimoiy mas’uliyatni his qilishga undovchi vositadir. adqiqot davomida aniqlanishicha,
Komiljon Otaniyozovning asarlari har qanday davr uchun dolzarb bo‘lib, uning ijodi bugungi
ta’lim-tarbiyaviy faoliyatda keng qo‘llanishi lozim. Ayniqsa, ta’lim muassasalarida musiqiy-
estetik tarbiyada, ma’naviyat darslarida yoki sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda Otaniyozov
ijodining axloqiy mazmuni asosida faoliyat olib borish, yoshlarning ongida mustahkam hayotiy
pozitsiya shakllanishiga zamin yaratadi. Xulosa qilib aytganda, Komiljon Otaniyozov ijodi o‘zbek
xalqining yuragi, qalbi, orzu-umidlari, sabr-toqati va e’tiqodi bilan yo‘g‘rilgan bebaho xazinadir.
Bu xazinadan to‘g‘ri va samarali foydalanish esa biz — zamonaviy avlodning muqaddas
burchidir.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Otaniyozov K.
Dostonlar
. – Toshkent: G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti,
1980.
2.
Yo‘ldoshev M.
Komiljon Otaniyozov – dostonchilik san’atining yirik namoyandasi
. –
Toshkent: Fan, 1996.
3.
Xudoyberganov Q.
Xalq og‘zaki ijodi va tarbiya
. – Toshkent: O‘qituvchi, 2003.
4.
Rahimova Z.
Komiljon Otaniyozov ijodining yoshlar tarbiyasidagi o‘rni
. // “San’at va
Ma’naviyat” ilmiy jurnali. – 2021, №2. – B. 45–49.
