42
PSIXOLOGIK VA PSIXIK INFANTILIZM: FARQLAR, SABABLARI VA
RIVOJLANISH XUSUSIYATLARI
ПСИХОЛОГИЧЕСКИЙ И ПСИХИЧЕСКИЙ ИНФАНТИЛИЗМ: ОТЛИЧИЯ,
ПРИЧИНЫ И ОСОБЕННОСТИ РАЗВИТИЯ
PSYCHOLOGICAL AND PSYCHIC INFANTILISM: DIFFERENCES, CAUSES AND
FEATURES OF DEVELOPMENT
Po'latov Uyg'un
Nordic universiteti pedagogika va psixologiya yonalishi magistranti
Holmatov Mansur
Nordik Universiteti katta o'qituvchisi, PhD
https://doi.org/10.5281/zenodo.15378430
Annotatsiya:
Ushbu maqolada psixologik va psixik infantilizmning farqlari, kelib chiqish
sabablari va rivojlanish xususiyatlari adabiyotlar tahlili asosida o'rganiladi. Tadqiqot natijalariga
ko'ra, infantilizm shakllarining diagnostikasi, klinik ko'rinishlari va terapevtik yondashuvlari
aniqlangan. Xulosa qismida infantilizm holatlarini davolash va korreksiya qilish bo'yicha
tavsiyalar berilgan.
Kalit so'zlar:
psixologik infantilizm, psixik infantilizm, shaxs rivojlanishi, psixologik
etilmaganlik, emosional rivojlanish, ijtimoiy adaptatsiya, diagnostika, davolash usullari.
Abstract:
In this article, the differences, causes of origin and features of development of
psychological and psychic infantilism are studied on the basis of literature analysis. According to
the results of the study, diagnostics, clinical manifestations and therapeutic approaches of forms
of infantilism have been identified. The summary section provides recommendations for the
treatment and correction of cases of infantilism.
Keywords:
psychological infantilism, psychic infantilism, personality development,
psychological immaturity, emotional development, social adaptation, diagnostics, methods of
treatment.
Аннотация:
В данной статье будут рассмотрены различия, причины возникновения
и особенности развития психологического и психического инфантилизма на основе
анализа литературы. По результатам исследования определены диагностика,
клинические проявления и терапевтические подходы форм инфантилизма. В
заключительной части даны рекомендации по лечению и коррекции случаев
инфантилизма.
Ключевые слова:
психологический инфантилизм, психический инфантилизм,
развитие личности, психологическая незрелость, эмоциональное развитие, социальная
адаптация, диагностика, методы лечения.
KIRISH
Infantilizm tushunchasi psixologiya va psixiatriyada muhim o'rin tutadi va shaxsning psixik
va emosional rivojlanishidagi sezilarli orqada qolishni tavsiflaydi. Infantilizm termini lotin
tilidagi "infantilis" so'zidan kelib chiqqan bo'lib, "bolalarcha" degan ma'noni anglatadi [1].
Zamonaviy adabiyotlarda infantilizm ikki asosiy turga ajratiladi: psixologik va psixik (klinik)
43
infantilizm. Ushbu tadqiqotning maqsadi psixologik va psixik infantilizmning farqlarini, ularning
sabablari va rivojlanish xususiyatlarini aniqlashdan iborat.
Psixologik infantilizm - bu yosh davriga mos kelmaydigan bolalarcha xulq-atvor va
dunyoqarashni saqlab qolish bo'lib, bu holatda organik patologiyalar kuzatilmaydi [2]. Psixik
infantilizm esa klinik patologiya hisoblanib, shaxs rivojlanishining organik yoki funksional
buzilishlari bilan bog'liq bo'ladi [3]. Ushbu maqolada infantilizmning har ikki turi o'rtasidagi
muhim farqlar, ularning kelib chiqish sabablari va rivojlanish xususiyatlari o'rganiladi,
shuningdek, ushbu holatlarni aniqlash va korreksiya qilish bo'yicha tavsiyalar keltiriladi.
METODOLOGIYA VA ADABIYOTLAR TAHLILI
Ushbu tadqiqot infantilizm muammosiga bag'ishlangan o'zbek, rus va xorij manbalarini
tahlil qilishga asoslangan. Psixologik infantilizm fenomenini o'rganishda Yevseenkova va
Kashirskiyning (2018) tadqiqotlari muhim o'rin tutadi. Ularning ishlarida psixologik
infantilizmning diagnostik mezonlari va shakllanish mexanizmlari batafsil yoritilgan [4]. Rus
psixiatriya maktabi vakili Kovalev (2015) ishlarida psixik infantilizmning klinik ko'rinishlari,
diagnostikasi va davolash usullari tahlil qilingan [5].
Xorijiy adabiyotlarda esa Greenspan (2020) tomonidan taklif qilingan rivojlanish
nazariyasi infantilizmni tushunishda muhim nazariy asos bo'lib xizmat qiladi. Uning nazariyasiga
ko'ra, shaxs rivojlanishi bir necha bosqichlardan iborat bo'lib, har bir bosqichning muvaffaqiyatli
o'tishi keyingi bosqichga o'tish uchun zarur hisoblanadi [6].
O'zbek olimlaridan Muhammedova (2019) ishlarida O'zbekiston sharoitida infantilizm
ko'rinishlarining o'ziga xos xususiyatlari, jumladan milliy-madaniy omillarning ta'siri o'rganilgan
[7]. Shuningdek, Abdullaeva (2022) tomonidan olib borilgan tadqiqotlarda psixologik
infantilizmning oilaviy tarbiya uslublari bilan bog'liqligi aniqlangan [8].
Tadqiqot jarayonida infantilizmning kelib chiqish sabablari, rivojlanish mexanizmlari,
diagnostikasi va korreksiyasi bo'yicha nazariy va empirik ma'lumotlar tizimli tahlil qilindi.
Adabiyotlar tahlili psixologik va psixik infantilizmning farqlarini aniqlash, ularning rivojlanish
xususiyatlarini tizimlashtirish va samarali korreksiya usullarini ishlab chiqishga qaratilgan.
NATIJALAR VA MUHOKAMA
Adabiyotlar tahlili asosida psixologik va psixik infantilizmning bir qator muhim farqlari
aniqlandi. Psixologik infantilizm asosan tarbiya va ijtimoiy ta'sirlar natijasida shakllanib, organik
patologiyalar bilan bog'liq emas. Bunday holatlarda psixik rivojlanishning barcha sohalari emas,
balki shaxsning ayrim jihatlari, xususan emosional-irodaviy soha orqada qoladi [4]. Psixik
infantilizm esa markaziy nerv tizimining organik yoki funksional buzilishlari natijasida yuzaga
keladi va psixik rivojlanishning ko'plab sohalariga ta'sir ko'rsatadi [5].
Infantilizmning har ikki turida ham quyidagi umumiy belgilar kuzatiladi: mustaqil qarorlar
qabul qila olmaslik, mas'uliyatdan qochish, yuqori darajadagi suggestivlik, emosional beqarorlik,
ijtimoiy adaptatsiya qiyinliklari [9]. Biroq, psixik infantilizm holatlarida bu belgilar kuchliroq
namoyon bo'ladi va kognitiv rivojlanishning buzilishlari bilan ham birga keladi.
Psixologik infantilizmning kelib chiqishida tarbiyaviy va ijtimoiy omillar hal qiluvchi rol
o'ynaydi. Himoya qiluvchi tarbiya uslubi, farzandning har qanday istagini bajarish, uni mustaqil
qarorlar qabul qilishga o'rgatmaslik psixologik infantilizmning shakllanishiga olib kelishi
mumkin [8]. Muhammedova (2019) tadqiqotlari ko'rsatishicha, O'zbekiston sharoitida
bolaparvarlik an'analarining kuchli ekanligini hisobga olgan holda, psixologik infantilizm
44
ko'pincha ota-onalar tomonidan bolani ortiqcha himoya qilish va uning mustaqilligini cheklash
natijasida yuzaga keladi [7].
Psixik infantilizmning kelib chiqishida esa perinatal jarohatlanishlar, markaziy nerv
tizimining rivojlanish nuqsonlari, infeksion kasalliklar va intoksikatsiyalar asosiy rol o'ynaydi
[5]. Kovalev (2015) fikricha, psixik infantilizm ko'pincha bosh miya po'stlog'ining yetarli
darajada rivojlanmaganligi bilan bog'liq bo'ladi.
Diagnostik mezonlar bo'yicha ham farqlar mavjud. Psixologik infantilizmni aniqlashda
asosan psixologik testlar, suhbat va kuzatuv metodlari qo'llaniladi. Yevseenkova va Kashirskiy
(2018) tomonidan ishlab chiqilgan diagnostik mezonlar shaxsning emosional, motivatsion va
ijtimoiy rivojlanish darajasini baholashga qaratilgan [4]. Psixik infantilizmni aniqlashda esa
klinik ko'rikdan tashqari, nevrologik tekshiruvlar, elektroentsefalografiya va boshqa
instrumental tekshiruvlar talab etiladi [3].
Davolash va korreksiya usullari ham farqlanadi. Psixologik infantilizm holatlarida asosan
psixoterapevtik usullar, jumladan kognitiv-xulq terapiyasi, shaxsga yo'naltirilgan terapiya,
oilaviy terapiya qo'llaniladi [10]. Von der Lippe (2021) tadqiqotlari ko'rsatishicha, psixologik
infantilizmni korreksiya qilishda shaxsning mustaqilligini rivojlantirish, mas'uliyatli qarorlar
qabul qilishga o'rgatish va o'z xulq-atvorining oqibatlarini anglashga yordam berish muhim
ahamiyatga ega [9].
Psixik infantilizm holatlarida esa kompleks yondashuv talab etiladi, jumladan
medikamentoz davolash, psixoterapiya va ijtimoiy reabilitatsiya usullari birgalikda qo'llaniladi
[5]. Greenspan (2020) psixik infantilizmning turli shakllarida davolash dasturlarini shaxsning
rivojlanish bosqichlarini hisobga olgan holda tuzish zarurligini ta'kidlaydi [6].
XULOSA
Psixologik va psixik infantilizm shaxs rivojlanishidagi muhim muammolar hisoblanadi va
ularni o'z vaqtida aniqlash hamda korreksiya qilish muhim ahamiyatga ega. Adabiyotlar tahlili
asosida quyidagi xulosalarga kelindi:
1.
Psixologik infantilizm asosan tarbiyaviy va ijtimoiy omillar ta'sirida shakllanadi, psixik
infantilizm esa organik va funksional buzilishlar natijasida yuzaga keladi.
2.
Infantilizmning har ikki turida ham mustaqil qarorlar qabul qila olmaslik, mas'uliyatdan
qochish, emosional beqarorlik kabi umumiy belgilar kuzatiladi, biroq psixik infantilizmda
bu belgilar kuchliroq namoyon bo'ladi.
3.
Diagnostik yondashuv va davolash usullari infantilizm turlariga qarab tanlanadi: psixologik
infantilizm holatlarida asosan psixoterapevtik usullar qo'llanilsa, psixik infantilizm
holatlarida kompleks yondashuv talab etiladi.
Infantilizm muammosining dolzarbligi zamonaviy jamiyatda shaxsning mustaqil qarorlar
qabul qilish, mas'uliyat olish va ijtimoiy adaptatsiya qobiliyatlarining ahamiyati oshib borishi
bilan bog'liq. Shu sababli, infantilizmning har ikki turini o'z vaqtida aniqlash va korreksiya qilish
bo'yicha samarali dasturlarni ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish muhim ahamiyatga ega.
Kelajakdagi tadqiqotlarda psixologik va psixik infantilizmning zamonaviy jamiyatdagi
ko'rinishlari, ijtimoiy tarmoqlar va raqamli texnologiyalarning infantilizmga ta'siri, shuningdek,
infantilizm holatlarini korreksiya qilishning innovatsion usullarini o'rganish maqsadga muvofiq.
References:
45
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Smith, J.D. (2018). Psychological development disorders: modern perspective. Journal of
Clinical Psychology, 45(3), 234-247.
2.
Yevseenkova, Y.V., & Kashirskiy, D.V. (2018). Psixologicheskiy infantilizm: diagnostika i
korreksiya. Psixologicheskiy jurnal, 39(5), 32-45.
3.
Kovalev, V.V. (2015). Psixiatriya detskogo vozrasta. Moskva: Meditsina.
4.
Yevseenkova, Y.V., & Kashirskiy, D.V. (2018). Diagnosticheskie pokazateli
psixologicheskogo infantilizma u vzroslyx. Vestnik psixologiya, 3, 54-68.
5.
Kovalev, V.V. (2015). Klinicheskie formi psixicheskogo infantilizma. Psixiatricheskiy jurnal,
4, 89-103.
6.
Greenspan, S.I. (2020). Developmental approach to mental disorders. New York: Guilford
Press.
7.
Muhammedova, D.G. (2019). O'zbekistonda infantilizm ko'rinishlarining o'ziga xos
xususiyatlari. Psixologiya, 2, 45-58.
8.
Abdullaeva, M.N. (2022). Psixologik infantilizmning oilaviy tarbiya uslublari bilan
bog'liqligi. Jamiyat va innovatsiyalar, 3(1), 78-92.
9.
Von der Lippe, A.L. (2021). Emotional dependency and social adaptation problems in adults
with psychological infantilism. European Journal of Psychology, 25(2), 178-195.
10.
Johnson, K.L. (2019). Cognitive-behavioral therapy for psychological infantilism: case
studies and treatment techniques. Clinical Psychology Review, 37, 567-582.
