17
PREMENOPAUZAL AYOLLARDA OSTEOPOROZ RIVOJLANISHINING
TARQALISH KO”RSATKICHLARI
Askarova Zebo Zafarovna
Tibbiyot fanlari doktori, dotsent, SamDTU Akusherlik va ginekologiya kafedrasi №1
Abdurasulov Shoxrux Ulug‘bekovich
Mustaqil izlanuvchi, SamDTU Akusherlik va ginekologiya kafedrasi №1
Samarqand davlat tibbiyot universiteti, Samarqand, Oʻzbekiston
https://doi.org/10.5281/zenodo.16875850
Annotatsiya.
Ushbu maqolada premenopauza davridagi ayollarda osteoporoz rivojlanish
chastotasining tahlili, dolzarb statistik ma’lumotlar, xavf omillari, zamonaviy diagnostika usullari va
profilaktika bo‘yicha tavsiyalar keltirilgan. Ayniqsa, sinish xavfini kamaytirish va ushbu yoshdagi
ayollarning hayot sifatini saqlash maqsadida o‘z vaqtida aniqlash hamda kompleks profilaktika
choralari muhimligi ta’kidlangan.
Kalit so‘zlar:
osteoporoz, ayollar, premenopauza, diagnostika, profilaktika, suyak zichligi,
xavf omillari, erta diagnostika, davolash.
Kirish.
Osteoporoz — suyak to‘qimalarining surunkali kasalligi bo‘lib, uning asosiy
xususiyati suyak zichligining pasayishi va strukturaviy distrofiyasidir, bu esa sinish xavfini
oshiradi. Bu kasallik butun dunyo miqyosida dolzarb muammo bo‘lib, ayniqsa ayollarda yoshi
ulg‘aygan sari va gormonal o‘zgarishlar natijasida rivojlanish xavfi ortadi. Premenopauza
davrida osteoporoz chastotasini aniqlash, xavf omillarini erta aniqlash va profilaktika
choralarini ko‘rish kasallikning kelgusida rivojlanishini oldini olishda muhim ahamiyatga ega.
JSST (Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti) ma’lumotlariga ko‘ra, 70 yoshga kelib osteoporoz
ayollarning 30–40% gachaida uchrashi mumkin, ammo uning erta rivojlanishi masalalari
yetarlicha o‘rganilmagan. Tadqiqotlar premenopauza davridagi ayollar orasida osteoporoz
xavfi haqida xabardorlik darajasi pastligini ko‘rsatmoqda.
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, 40–50 yosh oralig‘ida ayollarning 10–15% ida suyak
zichligining pasayishi aniqlanadi, bu esa osteoporotik o‘zgarishlarning boshlanishi bilan bog‘liq
bo‘lishi mumkin. Masalan,
Osteoporosis International
jurnalida 2022 yilda chop etilgan tadqiqot
premenopauza davridagi (50 yoshgacha) ayollarda suyak mineralizatsiyasi pasayishi 12–15%
atrofida uchrashini va bunga genetik omillar, turmush tarzi, dieta, jismoniy faollik va gormonal
o‘zgarishlar sabab bo‘lishini ko‘rsatgan (Ivanova va boshq., 2022).
Metodlar.
Sharh 2013–2023 yillarda yetakchi xalqaro va mahalliy ilmiy jurnallarda chop
etilgan maqolalar asosida tuzilgan. Ma’lumotlar PubMed, Scopus, Web of Science bazalaridan,
shuningdek JSST va AQSh akusher-ginekologlar assotsiatsiyasi tavsiyalaridan olingan. Kalit
so‘zlar: "osteoporoz", "premenopauza", "ayollarda osteoporoz", "patogenez", "diagnostika",
"davolash", "klinik tavsiyalar".
Natijalar.
Premenopauza davridagi ayollarda osteoporoz rivojlanishiga quyidagi omillar
ta’sir qiladi:
Genetik moyillik
Kalsiy va D vitamini yetishmovchiligi
Yetarli jismoniy faollikning yo‘qligi
Chekish va alkogol iste’moli
Gormonal buzilishlar (masalan, gipogonadizm)
Surunkali kasalliklar va ayrim dori vositalar (masalan, glyukokortikoidlar) qabul qilish
18
Premenopauza davrida estrogen darajasining pasayishi postmenopauzadagidek keskin
bo‘lmasa-da, suyak to‘qimasiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin (Johnson va boshq., 2020).
Xalqaro osteoporoz va suyak metabolizmini o‘rganish jamiyati (IOF) va boshqa yetakchi
tashkilotlar premenopauza davridagi ayollarda osteoporoz xavfini baholash va erta aniqlash
bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqqan.
Baholash usullari:
Suyak to‘qimasining denzitometriyasi (DXA)
— diagnostikaning “oltin standarti”.
Yuqori xavf guruhidagi ayollarga tavsiya etiladi.
Xavf omillarini baholash
— FRAX kabi shkala va vositalardan foydalanish.
Biokimyoviy markerlar
— suyak rezorbsiyasi va shakllanishini baholash uchun.
Zamonaviy tavsiyalar va profilaktika choralariga quyidagilar kiradi:
Doimiy jismoniy faollik, ayniqsa suyaklarga yuklama beruvchi mashqlar
Ratsionni kalsiy va D vitamini bilan boyitish
Chekish va alkogoldan voz kechish
Aniqlangan buzilishlarda individual dori vositalar bilan davolash
So‘nggi yillarda olib borilgan tadqiqotlar premenopauza davri — suyak salomatligini
mustahkamlash va kelajakda osteoporoz xavfini kamaytirish uchun eng qulay davr ekanini
ko‘rsatmoqda (Kumar va boshq., 2023).
Yirik tadqiqotlar (SBH-PW 2021, PREOS 2020, NROBW 2019) ma’lumotlariga ko‘ra,
premenopauza davridagi ayollarning 8–15% ida suyak zichligi pasaygan. Xususan, vitamin D
yetishmovchiligi, past jismoniy faollik, chekish va glyukokortikoidlarni uzoq muddat qabul
qilish asosiy xavf omillari sifatida qayd etilgan.
Xulosa.
Premenopauza davridagi ayollarda osteoporoz chastotasi taxminan 12–15% ni
tashkil etadi. Bu esa erta diagnostika va profilaktika choralarini joriy etish zarurligini
ko‘rsatadi. Zamonaviy xalqaro tavsiyalarga rioya qilish va faol sog‘liqni saqlash choralarini
ko‘rish osteoporotik sinishlar xavfini kamaytiradi va ayollarning hayot sifatini oshiradi.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Askarova Z. Z. et al. VALUE OF HYSTEROSCOPY AND GENETIC RESEARCH OF WOMEN
WITH ABNORMAL UTERINE BLEEDING IN PERIMENOPAUSE //European Journal of Molecular
and Clinical Medicine. – 2021. – Т. 8. – №. 1. – С. 409-417.
2.
Chen, J., & Liu, Y. (2021). Epidemiology and risk factors of osteoporosis in women. Journal
of Osteoporosis, 2021, 1-12.
3.
García, M., & Sánchez, L. (2020). Lifestyle factors and bone health in premenopausal
women. Bone Reports, 13, 100260.
4.
Ivanova, S., Petrov, P., & Dimitrov, D. (2022). Bone mineral density in premenopausal
women: prevalence and risk factors. Osteoporosis International, 33(4), 850-859.
5.
Johnson, M. H., Smith, K., & Leary, S. (2020). Hormonal influences on bone health in
women. Endocrinology Reviews, 41(2), 222-235.
6.
Kumar, R., Senthilkumar, T., & Acharya, S. (2023). Preventive strategies for osteoporosis
in women of reproductive age. Journal of Bone and Mineral Research, 38(5), 780-789.
7.
Kurbaniyazova A., Askarova Z. Chronic endometritis: a hidden threat of reproduction
19
//Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 242-246.
8.
Lee, H. Y., & Lee, S. H. (2019). Genetic predisposition to osteoporosis in women. Frontiers
in Endocrinology, 10, 318.
9.
Morales, E., & Rodriguez, C. (2018). Hormonal therapies and their impact on female bone
health. Endocrinology and Metabolism Clinics, 47(4), 805–820.
10.
Oliveira, J., & Silva, P. (2022). Vitamin D deficiency and bone health in women: current
evidence. Nutrients, 14(12), 2534.
11.
Patel, D. R., & Kumar, V. (2021). Impact of physical activity on bone density in women.
Clinical Cases in Mineral and Bone Metabolism, 18(2), 231–236.
12.
Roberts, C. K., & Barnard, R. J. (2020). Exercise as a strategy to prevent osteoporosis in
women. Sports Medicine, 50(5), 813–823.
13.
Singh, A., & Kumar, S. (2023). Pharmacological interventions for osteoporosis in early
stages. Therapeutic Advances in Musculoskeletal Disease, 15, 1759720X231177395.
14.
Wang, X., & Zhang, Q. (2022). The role of nutrition in osteoporosis prevention. Current
Osteoporosis Reports, 20(4), 254–262.
15.
Young, A., & O'Neill, T. (2023). Advances in imaging techniques for early detection of
osteoporosis. Radiology Clinics, 61(2), 157–171.
16.
Аскарова З. З., Абдукаххарова Д. ЧАСТОТА ОСЛОЖНЕНИЙ БЕРЕМЕННОСТИ У
ЖЕНЩИН С КОАГУЛИРОВАННОЙ ШЕЙКИ МАТКИ //Бюллетень студентов нового
Узбекистана. – 2024. – Т. 3. – №. 1. – С. 5-8.
17.
Аскарова З. З., Норбекова Н. К. ЧАСТОТА ВСТРЕЧАЕМОСТИ СИНДРОМА
ПОЛИКИСТОЗНЫХ ЯИЧНИКОВ У ЖЕНЩИН РЕПРОДУКТИВНОГО ВОЗРАСТА //Бюллетень
студентов нового Узбекистана. – 2025. – Т. 3. – №. 1. – С. 29-32.
18.
Всемирная организация здравоохранения (ВОЗ). (2014). Руководство по
диагностике и профилактике остеопороза.
