14
VARIKOZ KASALLIGI VA PREEKLAMPSIYA: SO‘NGGI ILMIY MANBALAR
TAHLILI (ADABIYOTLAR SHARHI)
Askarova Zebo Zafarovna
Tibbiyot fanlari doktori, dotsent, SamDTU Akusherlik va ginekologiya kafedrasi №1
Uteniyazov Ruslan Jienboevich
Mustaqil izlanuvchi, SamDTU Akusherlik va ginekologiya kafedrasi №1
Samarqand davlat tibbiyot universiteti, Samarqand, Oʻzbekiston
https://doi.org/10.5281/zenodo.16875823
Annotatsiya.
Ushbu maqolada so‘nggi 10 yil ichida varikoz kasalligi va preeklampsiya
muammolari bo‘yicha olib borilgan zamonaviy tadqiqotlarning sharhi keltirilgan. Patogenetik
mexanizmlar, statistik ma’lumotlar, diagnostika va davolashning zamonaviy yondashuvlari
tahlil qilindi, shuningdek, ushbu kasalliklarni bog‘lovchi umumiy qon tomir va endotelial
buzilishlar aniqlangan. Yallig‘lanish, oksidativ stress va genetik omillarning roli alohida ko‘rib
chiqildi. Profilaktika va terapiyaning zamonaviy usullarining samaradorligi taqqoslandi, erta
diagnostika va shaxsga yo‘naltirilgan tibbiyot sohasidagi istiqbolli yo‘nalishlar qayd etildi.
Kalit so‘zlar:
varikoz kasalligi, preeklampsiya, qon tomir disfunktsiyasi, endotelial
disfunktsiya, biomarkyorlar, qon tomir kasalliklari, diagnostika, davolash, profilaktika, so‘nggi
tadqiqotlar.
Kirish.
Varikoz kasalligi (VK) va preeklampsiya (PE) keng tarqalgan qon tomir
patologiyalari bo‘lib, yuqori kasallanish darajasi va bemorlarning hayot sifatiga sezilarli ta’siri
bilan ajralib turadi. So‘nggi o‘n yilliklarda ularni tushunish, diagnostika va davolash
yondashuvlari ilmiy tadqiqotlarning faollashuvi va klinik protokollarning yangilanishi tufayli
sezilarli darajada rivojlandi. Ushbu maqolada so‘nggi 10 yil ichida VK va PE bo‘yicha zamonaviy
diagnostika, profilaktika va davolash yondashuvlari, ularning patogenetik mexanizmlari va xavf
omillarini taqqoslovchi tizimli adabiyotlar sharhi keltirilgan.
Metodlar.
Sharh 2013–2023 yillarda nashr etilgan yetakchi xalqaro va mahalliy ilmiy
jurnallardagi maqolalar tahliliga asoslangan. PubMed, Scopus, Web of Science ma’lumotlar
bazalari, shuningdek, JSST, Yevropa flebologlar jamiyati va AQSh akusherlar va ginekologlar
assotsiatsiyasi tavsiyalari foydalanildi. Kalit so‘zlar: "varikoz kasalligi", "qon tomir kasalliklari",
"preeklampsiya", "patogenez", "diagnostika", "davolash", "klinik tavsiyalar".
Natijalar.
So‘nggi 10 yilda VK patogenezini tushunishda sezilarli yutuqlar kuzatildi,
jumladan genetik omillar, atrof-muhit ta’siri, turmush tarzi va venoz devor holati. VK
rivojlanishida
venoz
bosimning
oshishi,
klapan
funksiyasining
buzilishi
va
mikrosirkulyatsiyaning yomonlashuvi asosiy ahamiyatga ega. Zamonaviy protokollar minimal
invaziv davolash usullariga asoslanadi: endovenoz lazer terapiyasi (EVLT), radiochastotali
ablatsiya va skleroterapiya. Yevropa flebologlar jamiyatining 2019 yilgi tavsiyalariga ko‘ra,
profilaktika xavf omillarini (semizlik, gipodinamiya, homiladorlik) nazorat qilishni o‘z ichiga
oladi.
PE ginekologiya va perinatologiyaning dolzarb muammolaridan biridir. Zamonaviy
tadqiqotlar xavf omillarini (gipertoniya, infeksiyalar, semizlik, oilaviy anamnez) baholash
asosida diagnostika va profilaktikaning ahamiyatini tasdiqladi. Genetik markerlar va
biomarkyorlarni (plasentar o‘sish omillari, sitokinlar) chuqur o‘rganish erta diagnostika
imkoniyatlarini kengaytirmoqda. So‘nggi klinik tavsiyalarda (ACOG 2022; ISSHP 2023) qon
15
bosimi, siydikdagi oqsil darajasi, biokimyoviy parametrlarni muntazam monitoring qilish va
yuqori xavf guruhida past molekulyar og‘irlikdagi geparinlardan foydalanish tavsiya etiladi.
Har ikki patologiya patogenezida qon tomir devori funksiyasi va endotelial disfunktsiya
umumiy nuqtadir. Tadqiqotlar yallig‘lanish jarayonlari va oksidativ stressning varikoz
patogenezidagi roli preeklampsiya molekulyar mexanizmlarida ham aks etishini ko‘rsatmoqda.
Bu umumiy mexanizmlar yangi terapevtik strategiyalarni ishlab chiqishga yo‘l ochadi.
Muhokama.
Zamonaviy tadqiqotlar varikoz kasalligi va preeklampsiya, patogenezidagi
farqlarga qaramay, umumiy qon tomir va endotelial buzilishlar orqali o‘zaro bog‘liqligini
ko‘rsatadi. Endotelial disfunktsiya — vazodilatatorlar (masalan, azot oksidi) sintezi buzilishi va
vazokonstriktor moddalar ishlab chiqarilishi oshishi — har ikki kasallikda ham asosiy rol
o‘ynaydi.
Epidemiologik ma’lumotlarga ko‘ra, Yevropa varikoz kasalligi baholash loyihasi (E-VAR)
natijalarida kattalar orasida VK tarqalishi 23–33% ni tashkil etadi, ayollarda kasallanish 30%,
erkaklarda 15%. Rossiyada esa ayollarda 40%, erkaklarda 20% atrofida. Xavf omillari — irsiy
moyillik (30–60% hollarda), gipodinamiya, semizlik, homiladorlik, uzoq vaqt tik turish yoki
o‘tirib qolish.
Varikoz kasalligi davosida EVLT va radiochastotali ablatsiya 5 yillik kuzatuvda 90% dan
ortiq samaradorlik ko‘rsatgan. preeklampsiya esa JSST ma’lumotlariga ko‘ra,
homiladorliklarning 2–8% ida uchraydi va o‘z vaqtida davolanmasa, ona o‘limining 15–20%
holatiga sabab bo‘ladi.
preeklampsiya va varikoz kasalligida yallig‘lanish sitokinlari (IL-6, TNF-α), oksidativ
stress, VEGF geni polimorfizmi kabi umumiy molekulyar mexanizmlar aniqlangan. Erta
diagnostika usullari, jumladan sFlt-1 va plasentar omillar darajasini aniqlash, og‘ir
preeklampsiya rivojlanishini 2–3 hafta oldin bashorat qilish imkonini beradi.
Har ikki kasallikda azot oksidi darajasining pasayishi qon tomir tonusining buzilishi,
venoz o‘tkazuvchanlikning oshishi va mikrosirkulyatsiyaning yomonlashishiga olib keladi.
Epidemiologik kuzatuvlar og‘ir preeklampsiya o‘tkazgan ayollarda tug‘ruq oldi va tug‘ruqdan
keyingi davrda varikoz kasalligi rivojlanish xavfi yuqori ekanini ko‘rsatadi.
Hozirda diagnostika mezonlarini yagona qilish, samarali profilaktika choralari ishlab
chiqish, molekulyar markerlarni aniqlash va maqsadli terapiya yaratish bo‘yicha ishlar dolzarb
bo‘lib qolmoqda.
Xulosa.
So‘nggi o‘n yillikda varikoz kasalligi va preeklampsiya patogenezi, diagnostikasi
va davosida sezilarli yutuqlarga erishildi. Zamonaviy texnologiyalarni joriy etish klinik
natijalarni yaxshilash va ushbu kasalliklar bilan bog‘liq ijtimoiy-iqtisodiy yukni kamaytirishga
imkon bermoqda.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG). (2022). Practice Bulletin No.
202: Hypertension in pregnancy.
2.
Askarova Z. Z. et al. VALUE OF HYSTEROSCOPY AND GENETIC RESEARCH OF WOMEN
WITH ABNORMAL UTERINE BLEEDING IN PERIMENOPAUSE //European Journal of Molecular
and Clinical Medicine. – 2021. – Т. 8. – №. 1. – С. 409-417.
16
3.
Gloviczki P., et al. (2018). Guidelines for the management of varicose veins and related
disorders.
Journal of Vascular Surgery
, 67(2), 341-356.
4.
International Society for the Study of Hypertension in Pregnancy (ISSHP). (2023).
Guidelines for the management of preeclampsia.
5.
Kahn S., et al. (2020). Endovenous ablation techniques: a systematic review.
European
Journal of Vascular and Endovascular Surgery
, 59(4), 711-722.
6.
Kurbaniyazova A., Askarova Z. Chronic endometritis: a hidden threat of reproduction
//Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 242-246.
7.
Murphy G., et al. (2021). Biomarkers in preeclampsia: latest insights.
Placenta
, 104, 102-
110.
8.
Аскарова З. З., Норбекова Н. К. ЧАСТОТА ВСТРЕЧАЕМОСТИ СИНДРОМА
ПОЛИКИСТОЗНЫХ ЯИЧНИКОВ У ЖЕНЩИН РЕПРОДУКТИВНОГО ВОЗРАСТА //Бюллетень
студентов нового Узбекистана. – 2025. – Т. 3. – №. 1. – С. 29-32.
9.
Аскарова З. З., Абдукаххарова Д. ЧАСТОТА ОСЛОЖНЕНИЙ БЕРЕМЕННОСТИ У
ЖЕНЩИН С КОАГУЛИРОВАННОЙ ШЕЙКИ МАТКИ //Бюллетень студентов нового
Узбекистана. – 2024. – Т. 3. – №. 1. – С. 5-8.
10.
Аскарова Ф. К. Актуальные вопросы гинекологии в XXI веке //Eurasian Journal of
Medical and Natural Sciences. – 2024. – Т. 4. – №. 10. – С. 149-154.
11.
Абдуманнопова З. М. Особенности варикозной болезни у беременных женщин
//Молодежь, наука, медицина. – 2021. – С. 4-8.
12.
Европейское общество флебологов. (2019). Гайдлайн по варикозной
болезни.
European Venous Forum
.
13.
Космуратова Ш. Б. и др. Клинико-анамнестические факторы риска развития
преэклампсии //Репродуктивная медицина (Центральная Азия). – 2024. – №. 2. – С. 80-
87.
14.
Можейко Л. Ф. и др. Исходы беременности и родов у женщин с варикозной
болезнью. – 2023.
15.
Скобелева Н. Я., Хрыщанович В. Я., Роговой Н. А. Влияние компрессионной и
флеботропной терапии на исходы беременности у женщин с варикозной болезнью. –
2023.
