www.sci-p.uz
III SON. 2025
138
YANGI
O‘ZBEKISTONDA
ICHKI TURIZMNING RIVOJLANISH
BOSQICH
LARI VA YO‘NALISHLARI
prof.
Ayubjonov Abbos
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
ORCID: 0000-0003-2154-8971
Annotatsiya.
Mamlakatda turizmni milliy iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish, hududlarni
jadal rivojlantirish, yangi ish o‘rinlarini
yaratish, aholining daromadlari va turmush darajasini
oshirish, mamlakatning investitsiyaviy jozibadorligini oshirishni ta’minlovchi strategik
tarmoqlardan biri sifatida rivojlantirish bo‘yicha kompleks chora
-tadbirlar bosqichma-bosqich
amalga oshirilmoqda.
Kalit so‘zlar:
iqtisodiyot, ichki turizm, smart turizm, logistika, turizm "monetizatsiyasi",
infratuzilma, sayyohlar, turizm maqsadlari, turizmni rivojlantirish.
ЭТАПЫ И НАПРАВЛЕНИЯ РАЗВИТИЯ ВНУТРЕННЕГО
ТУРИЗМА В НОВОМ УЗБЕКИСТАНЕ
проф
.
Аюбжонов Аббос
Ташкентский государственный экономический университет
Аннотация
.
В стране поэтапно реализуются комплексные меры по развитию
туризма как одной из стратегических отраслей, которая обеспечит диверсификацию
национальной экономики, быстрое развитие регионов, создание новых рабочих мест,
рост доходов и уровня жизни населения, инвестиционную привлекательность страны.
Ключевые слова:
экономика, внутренний туризм, смарт туризм, логистика,
«монетизация» туризма, инфраструктура, туризма, цели туризма, развитие руризма.
STAGES AND DIRECTIONS OF DOMESTIC TOURISM DEVELOPMENT
IN NEW UZBEKISTAN
prof.
Ayubjonov Abbos
Tashkent State University of Economics
Abstract.
The country is gradually implementing comprehensive measures to develop
tourism as one of the strategic sectors that will diversify the national economy, accelerate the
development of regions, create new jobs, increase the income and living standards of the
population, and increase the country's investment attractiveness.
Keywords:
economy, domestic tourism, smart tourism, logistics, tourism "monetization",
infrastructure, tourists, tourism goals, development.
UOʻK:
379.85
138-145
www.sci-p.uz
III SON. 2025
139
Kirish.
O'zbekiston o'zining boy madaniy merosi, tarixiy obidalari va go'zal tabiati bilan, turizmni
rivojlantirishga katta e'tibor qaratadigan davlatlar qatoriga kiradi. “O'zbekiston –
2030»
Ctrategiyasida O'zbekistonda tashqi va ichki turizmni rivojlantirish uchun keng sharoitlar
yaratish orqali sayyohlar sonini oshirish vazifasi qo'yilgan.
Xorijiy turistlar tashrifi bo'yicha O'zbekiston pandemiyadan oldingi darajaning 98 foizini
tashkil etdi. Jumladan, 2019 yilda O'zbekistonga 6 mln. 748 ming nafar xorijiy turistlar tashrif
buyurgan bo'lsa, 2024 yilga kelib 7 mln. 926 ming nafarga yetdi. Bu esa mamlakatimizda turizm
sohasining tez sur'atlar bilan tiklanayotganini ko'rsatadi. O'zbekistonga xorijiy turistlarni
yanada ko'proq jalb qilish maqsadida viza rejimini soddalashtirish chora-tadbirlari, yangi
yo'nalishlarni ishlab chiqish, soha bilan bog'liq loyihalarga investitsiya kiritish, yirik tadbirlarni
o'tkazish kabi amaliy ishlar olib borilmoqda.
XXI asrga kelib turizm dunyoning barcha mamnlakatlarida keng taraqqiy etmoqda.
Bugungi kunda turizm sanoati dunyoda eng ilg`or va serdaromad sohalaridan biriga aylandi.
BMT ma`lumotlariga ko`ra, dunyoda 200 millionga yaqin kishi ushbu sohada mehnat qiladi,
jahon iqtisodiyotida xalqaro turizmdan tushayotgan daromad 1 trillion AQSh dollaridan
ko`proqni tashkil qilmoqsa, dunyo bo`yicha sayyohlar soni yiliga 4-5 foiz ko`payib, har yili
boshqa davlatlarga sayohat qiluvchilar soni 1 millondan oshmoqda. Yangi O’zb
ekistonni
rivojlantirish borasida amalga oshirilayotgan keng ko’lamli islohotlar negizida turizm sohasini
yanada rivojlantirish, uni milliy iqtisodiyot taraqqiyotining yuqori darajasiga aylantirish
siyosatini olib bormoqda. Sababi, O’zbekistonda ulkan turistik salohiyat mavjud bo’lib, hozirgi
kunda undan foydalanish samaradorligi hali juda past. Demak, asrlar davomida
avlodajdodlarimizning mashaqqatli mehnati evaziga to’plangan va biz uchun o’tmishdan meros
bo’lib qolgan katta boylikdan o’rinli foydalanish,
uni mamlakatda kengaytirilgan takror ishlab
chiqarishning yetakchi omiliga aylantirish asosida mavjud imkoniyatlarni ro’yobga chiqarish
muammosi hal qilinadi.
Turizm o‘zida jahon iqtisodiyotining murakkab va majmuaviy
sohalarini mujassam
etganki, bu butun jahon xo‘jaligiga sezilarli ta’sir
o‘tkazadi. Aloxida mamlakatlar xo‘jaligiga
ham, hududlarga ham u birday tegishlidir. Ayrim mamlakatlarda xalqaro turizm valyuta
tushumlarining yagona manbai hisoblanadi. Uning sharofati bilan iqtisodiy taraqqiyot yuqori
darajasi va xalq turmush farovonligi qo‘llab
-quvvatlanib turiladi.
Keyingi yillarda iqtisodiyotnin tobora integratsiyalashtib borayotganligi, xalqaro
aloqalarning tizimli takomillashuvi natijasida turizm sohasining barqaror rivojlanib
borayotganlgini ko`rish mumkin. Iqtisodiyotni innovatsion rivojlantirish sharoitida turizm
sohasining milliy iqtisodiyotdagi o`rni va nufuzi ham tobora ortib bormoqda. Chunki turizm eng
serdaromat sohalardan biri bo`lib hisoblanadi. Bugunda mamlakatimizda turizm salohiyatini
tubdan oshirishga, turizmga iqtisodiyotning strategik sektori maqomini berish hamda turizm
faoliyatini har tomonlama rivojlantirish bo`yicha ko`lamli islohotlar amalga oshirilmoqda.
O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyev turizmni rivojlantirish bo`yicha: “Biz hozir
faqat turizmni rivojlantirish bilan shug`ullanadigan tuzilmaga doir masalalarni tasdiqladik. Bu
choralar turizmaning O`zbekiston iqtisodiyoti rivojiga qo`shadigan hissasini oshirish, tarixiy va
madaniy qadriyatimizni targ`ib qilish, shuningdek, valyuta zahiralarini to`ldirish bo`yicha aniq
chora tadbir
lar bilan kuchaytirilishi zarur” deb ta`kidladilar.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 30 apreldagi “
Ichki turizm xizmatlarini
diversifikatsiya qilishga oid qo‘shimcha chora
-
tadbirlar to‘g‘risida” PQ
-232-son qarori hamda
2022 yil 15 yanvardagi “O‘zbekiston Respublikasi turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi
faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida”gi PQ
-2666-
son qarorida ham O‘zbekiston Respublikasi
Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi faoliyatining asosiy vazifalari va yo‘nalishlari etib
quyidagilar belgilangan (Qaror, 2022):
mamlakatning turizm salohiyatini tubdan oshirishga, turizmga iqtisodiyotning strategik
sektori maqomini berishga, turizm sohasida yagona davlat siyosati o‘tkazilishiga yo‘naltirilgan
www.sci-p.uz
III SON. 2025
140
turizmni rivojlantirishning yaxlit konsepsiyasi shakllantirilishi va amalga oshirilishini
ta’minlash;
turizm xizmatlarining tashqi va ichki bozorlarida marketing tadqiqotlari olib borishga,
tarixiy-
madaniy merosni keng targ‘ib qilishga, O‘zbekiston Respublikasining turizm qiyofasini
saqlab qolish va rivojlantirishga, milliy turizm mahsulotlari va brendlari xalqaro turizm
bozorlariga kirib borishiga yo‘naltirilgan faol reklama
-axborot siyosatini amalga oshirish;
ichki, kirish va chiqish turizmini kompleks rivojlantirishning milliy va hududiy dasturlari
ishlab chiqilishini muvofiqlashtirish va ularning amalga oshirilishi monitoringi, turizm
turlarining keng doirasini jadal rivojlantirish, xalqaro standartlarga muvo
fiq bo‘lgan turizm
infratuzilmasini rivojlantirishga xorijiy investitsiyalarni, shuningdek xalqaro moliya institutlari
va boshqa tashkilotlarning kreditlari va grantlarini jalb etish (Qaror, 2022) kabi bir qator aniq
vazifalar belgilangan.
Adabiyotlar sharhi.
Kujel (2018)
o‘zining darsligida turizm sohasini mamlakat ijtimoiy–
iqtisodiy
rivojlantirishdagi rolini ochib bergan. Bunda mamlakatning eng tez rivojlanadigan sohasi
sifatida turizmga alohida e’tibor qaratish zarurligini keltirib o‘tadi. Rossiyalik olimlar
N.Morozova va M.Morozovning fikriga ko‘ra zamonaviy turizm industriyasi yangi kompyuter
texnologiyalarini jo
riy etilishi bilan ulkan o‘zgarishlarga ega bo‘ldi. Har qanday tashkilotni
turistik biznes bozorida zamonaviy axborotlar texnologiyasidan foydalanilmasdan
muvaffaqiyatli faoliyat ko‘rsatishi amaliyotda mumkin emas.
Xaydarovning (2022)
fikriga ko‘ra, mamlakatda ta’lim sohasiga xorijlik talabalarni qabul
qilishni keskin ko‘paytirish kerak. Ular kamida 4 yil o‘qish davrida turistlar kabi hayot
kechiradi. Ularni o‘qish davrida ota
-
onalari va yaqin do‘stlari ko‘rib ketish uchun kelib
-ketish
imkoniyati juda katta.
Ko‘rib o‘tilgan mutaxassislarning fikriga ko‘ra, turizm sohasini rivojlantirish
mamlakatning barcha sektorilarining rivojlanishiga bevosita ta’siri yuqori ekanligi asoslab
berilgan. Hozirgi kunda mamlakatimiz turizm salohiyatini rivojlangan davlatlar
foyda
lanayotgan tajribalar asosida mavjud bo‘lgan turistik salohiyatdan foydalanish orqali
dunyoga namoyon qilish zarur hisoblanadi.
Tadqiqot metodologiyasi.
Jahon tovarlar va xizmatlar eksportida hozirgi paytda turizm ulushiga butun jahon
eksportining 8%ga yaqini, jahon xizmatlar savdosining 30%, jahon yalpi mahsulotining 11%,
jahon kapital quyilmalarining 9%, jahon iste’mol xarajatlarining 11%, butun dunyo soliq
tushumlarining 5% to‘g‘ri keldi. Bundan tashqari, turizm aholining bandligiga anchagina ta’sir
o‘tkazmoqda. Mutaxassislar bahosicha, hozirgi zamon turizmi va uning bilan bog‘liq sohalarida
jahondagi har sakkizinchi xodim band. Turizm industriyasi jahon iqtisodiyotining uch yetakchi
eksport sohalari qatoriga kiradi. U faqatgina neft qazib olish va qayta ishlash hamda
avtomobilsozlik sanoatlaridangina keyin turadi.
Turizm
jahonning
ko‘pchilik
davlatlarida
yagona
tizim
sifatida
rivojlanmoqda va mamlakatlar budjetiga salmoqli daromad keltiradi.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Turizm sohasida birinchi mutaxassislardan biri angliyalik Tomas Kuk bo‘lib hisoblanadi.
U baptistlar pasteri (ruhoniysi) bo‘lib, 1843 yilda birinchi marta 570 kishidan iborat etiqod
qiluvchilarni to‘plab Angliyaning Lestera va Lafebaro shaharlari o‘rtasida
turistik guruhni
poezda sayohatga olib chiqadi va ommaviy turizmning tashkil etilishiga asos soladi
(Mamatqulov va bosh. (2007).
1901 yilda tuzilgan Rossiya tyristlar jamiyati mamlakatda turizmni
keng ko‘lamda
rivojlantirish u
chun katta rol o‘ynaydi. T
uristlar jamiyati
a’zolari t
urli xil eksku
rsiyalarni ya’ni
www.sci-p.uz
III SON. 2025
141
yayov, (piyoda), vilosipedda, chang‘ida,
otda baydarka va paruslarda tashkil qilganlar. Jamiyat
a’zosi A.Pankratov
vilosipedda birinchi bor yer sharini 15 yilda aylanib chiqadi.
Birinchi jahon
urushidan keyin, ya’ni 1920 yillardan boshlab xalqaro t
urizm yangi
rivojlanish bosqichiga o‘tdi. Urysh davrida ko‘pgina turistlar Italiya va Shveysariya
mamlakatlariga borgan bo‘lsalar, urushdan so‘ngi yillarda esa ylarning safari bytun Yevropa
mamlakatlarini qamrab oldilar.
II jahon uryshi tugagandan keyin Yevropaning ayrim davlatlarida, AQSh va Kanadada
xalqaro turizm endi rivojlana boshladi. 1951 yilga kelib butyn dunyo bo‘yicha qayd etilgan
turistlarning umymiy soni urushgacha bo‘lgan darajaga yetdi va 25 mln. dan ortiq ki
shini
tashkil qildi.
Xalqaro miqyosda ayriboshlash keng ko‘lamda rivojlana boshladi. T
urizm yakka
tartibdan, uyushgan ommaviy holatga aylana boshladi. 1947 yil Parijda xalqaro tyristik
tashkilotlarning rasmiy Ittifoqi (MSOTO) tasdiqlandi. Uning haqiqiy a’zolari bo‘lib davlat va
nodavlat tashkilotlari hisoblanadi. Ittifoq tarkibiga 116 davlat kirgan.
1-jadval
Chet elga ketgan O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarning (erkaklar)
davlatlar bo‘yicha taqsimlanishi
№
Hududlar
2020
2021
2022
2023
2023-yil 2020 yilga
nisbatan o'zgarishi
( + ; - )
( % )
1
Ozarbayjon
0,6
0,01
5,6
9,2
8,6
1533,3
2
Afg'oniston
0,2
0,4
0,3
0,4
0,2
200,0
3
Germaniya
1
1,2
4,2
3,3
2,3
330,0
4
Qirg'iziston
511,8
691,7
1303,5
1031,3
519,5
201,5
5
Xitoy
0,7
0,05
0,3
7,7
7
1100,0
6
Isroil
0,2
0,2
0,9
1,2
1
600,0
7
Hindiston
2,4
2,5
5,6
5,1
2,7
212,5
8
Italiya
0,1
0,03
0,4
0,9
0,8
900,0
9
Qozog'iston
277,7
137,2
517,6
404,7
127
145,7
10 Janubiy Koreya
6,8
4,2
13,4
9,8
3
144,1
11 Belarusiya
2,5
4,8
3,5
1,5
-1
60,0
12 Latviya
0,8
1,5
3,1
2
1,2
250,0
13 Malayziya
0,8
0
1,6
3
2,2
375,0
14 BAA
15,7
42,8
67
65,3
49,6
415,9
15 Rossiya
31,6
94,6
140,5
119,9
88,3
379,4
16 Saudiya Arabistoni
12,2
0,03
31,8
53
40,8
434,4
17 Buyuk Britaniya
0,4
0,8
2,8
2,5
2,1
625,0
18 AQSH
1,6
3,3
8,1
6,3
4,7
393,8
19 Tojikiston
165,3
96,5
409,2
569,6
404,3
344,6
20 Tailand
3
0,1
1,6
6
3
200,0
21 Turkmaniston
15,4
1,8
2,4
3,9
-11,5
25,3
22 Turkiya
28,8
77,8
142,9
85,2
56,4
295,8
23 Fransiya
0,2
0
0,9
0,7
0,5
350,0
24 Yaponiya
0,1
0,3
0,2
0,7
0,6
700,0
25 Boshqa mamlakatlar
5,3
25,6
40,2
50,8
45,5
958,5
1-
jadval ma’lumotlari asosida ta’kidlash mumkinki, Rossiya —
2020 yildan 2023 yilgacha
O‘zbekiston fuqarolarining eng ko‘p ketgan davlati bo‘lib qolmoqda. 2020 yilda 31,6 ming, 2023
yilda esa 119,9 ming erkak chet elga ketgan. 2023 yildagi o‘zgarish 88,3 m
ing kishini tashkil
1
O‘zbekiston Respublikasi Milliy Statistika qo‘mitasi ma’lumotlari asosida tuzilgan.
www.sci-p.uz
III SON. 2025
142
qiladi, bu 379,4% o‘sish deganidir. Bu, Rossiyaning iqtisodiy holati, ishchi kuchiga talab va
O‘zbekiston fuqarolarining til va madaniyatga moslashuvi bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.
Qozog‘iston —
2020 yilga nisbatan 2023 yilda ko‘chib ketgan O‘zbekiston fuqarolari soni
127 ming kishiga kamaygan. Biroq, 2023 yilda 404,7 ming fuqarosi ko‘chib ketgan bo‘lsa ham,
umumiy o‘zgarish 145,7%ni tashkil etadi. Bu Qozog‘istonning iqtisodiy o‘zgar
ishlari va ishchi
kuchiga bo‘lgan talabning barqarorligiga bog‘liq.
BAA (Birlashgan Arab Amirliklari)
—
2020 yilda 15,7 ming odam ketgan, 2023 yilda esa
65,3 ming odam ketgan. Bu 415,9% o‘sishni tashkil qiladi. BAA iqtisodiyoti va o‘ziga xos ish
imkoniyatlari ko‘plab O‘zbekiston fuqarolarini jalb
qilgan.
Turkiya
—
O‘zbekiston fuqarolarining Turkiyaga migratsiyasi ham sezilarli darajada
o‘sdi. 2020 yilda 28,8 ming odam ketgan bo‘lsa, 2023 yilda 85,2 ming odam ketgan. O‘sish
295,8%ni tashkil etdi. Turkiya o‘zining iqtisodiy imkoniyatlari, ta'lim va turizm so
hasidagi
imkoniyatlar bilan O‘zbekiston fuqarolarini jalb etmoqda.
Afg‘oniston —
Afg‘onistonga ketgan fuqarolar soni kichik, ammo barqaror. 2020 yildan
2023 yilga qadar o‘zgarish faqat 0,2 mingni tashkil etadi (200% o‘sish). Bu davlatdagi siyosiy
va iqtisodiy holatning cheklovchi ta’siri mumkin.
Turkmaniston
—
2020 yilda 15,4 ming odam ketgan, 2023 yilda esa 3,9 ming odam
ketgan. O‘zgarish
-11,5 mingni tashkil etadi (-25,3%). Turkmanistonga ketgan fuqarolar
sonining keskin kamayishi, ikki davlat o‘rtasidagi siyosiy va iqtisodiy holatlar bilan bog‘
liq
bo‘lishi mumkin.
Belarusiya
—
2020 yil va 2023 yil o‘rtasidagi o‘zgarishlar kam, 1,5 mingga kamaygan (
-
60,0%). Belarusga ko‘chishning kamayishi, siyosiy holat va mehnat imkoniyatlarining
o‘zgarishi bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.
Ozarbayjon
—
O‘zbekiston fuqarolarining Ozarbayjonga migratsiyasi 2020 yildan 2023
yilga qadar 1533,3%ga o‘sdi. Bu juda katta o‘sish. Bu, ehtimol, ikki davlat o‘rtasidagi iqtisodiy
aloqalar va ishchi kuchiga bo‘lgan talabning kuchayishiga bog‘liq.
Janubiy Koreya
—
Koreyaga ketgan fuqarolar soni ham katta o‘sishga erishdi. 2020 yilda
6,8 ming odam ketgan, 2023 yilda esa 9,8 ming odam ketgan. O‘sish 144,1%ni tashkil etdi.
Koreyada ishchi kuchiga bo‘lgan talab va ish imkoniyatlari bu o‘sishni izohlaydi
.
Hindiston
—
Hindistonga migratsiya ham o‘sdi, ammo boshqa davlatlar bilan
solishtirganda unchalik katta emas (212,5% o‘sish). Hindistonning o‘ziga xos iqtisodiy holati va
imkoniyatlaridan foydalanayotgan o‘zbekistonliklar ko‘plab sohalarda ishlamoqdalar.
Yaponiya
—
Yaponiya O‘zbekiston fuqarolari uchun istiqbolli bozor hisoblanadi. 2020
yilda 0,1 ming odam ketgan, 2023 yilda esa 0,7 ming odam ketgan. O‘sish 700%ni tashkil etadi.
Yaponiyaning texnologik sohalari va malakali ishchi kuchiga talab bunday o‘sis
hning
sabablaridan biri bo‘lishi mumkin.
Ishchi kuchining taqsimlanishi: Ko‘plab o‘zbekistonlik erkaklar o‘zlarining malakalarini
qaysi davlatlarda ishlatishayotganini tahlil qilish zarur. Masalan, Rossiya, Qozog‘iston, BAA, va
Turkiya kabi davlatlar ko‘plab ishchilarni jalb qilmoqda, chunki bu m
amlakatlarda qurilish,
sanoat, xizmat ko‘rsatish va boshqa sohalarda ishchi kuchiga talab yuqori.
Pul o‘tkazmalari (remittanslar): Bu migratsiya jarayoni, ayniqsa, Rossiya, Qozog‘iston,
BAA va Turkiya kabi davlatlarda yashovchi O‘zbekiston fuqarolaridan o‘tkaziladigan pul
o‘tkazmalari iqtisodiy jihatdan juda muhimdir. Remittanslar O‘zbekiston iqtisodiy
otiga katta
ta'sir ko‘rsatadi va aholining turmush sharoitini yaxshilashga yordam beradi.
Siyosiy va iqtisodiy omillar: Bunday migratsiyaning o‘sishi mamlakatlararo siyosiy va
iqtisodiy holatlar bilan chambarchas bog‘liq. O‘zbekiston fuqarolarining migratsiyasi,
ko‘pincha, o‘zaro iqtisodiy hamkorlik, ishchi kuchiga talab va siyosiy barqarorlikk
a asoslanadi.
O‘zbekiston fuqarolarining chet elga migratsiyasi O‘zbekiston iqtisodiyotiga va xalqaro
munosabatlarga katta ta'sir ko‘rsatadi. Boshqa mamlakatlar bilan iqtisodiy aloqalar o‘sib
borishi bilan birga, migratsiya davomida yuzaga keladigan muammolarni (ishchi kuchi
www.sci-p.uz
III SON. 2025
143
malakasi, ijtimoiy ta'sirlar) hisobga olish va migratsiya siyosatini yanada samarali boshqarish
zarur.
1-rasm.
O‘zbekiston Respublikasi
turistik maqsadlarda xorijga safar qilgan
fuqorolar soni
1-rasm
ma’lumotlari shuni ko‘rsatadiki, 2018
-
2019 yillar o‘rtasida O‘zbekiston
fuqarolarining xorijga turistik safarlari sezilarli darajada o‘sdi: 31,981 mingdan 35,984
minggacha (o‘sish 4,003 ming, ya'ni 12,5%). Bu o‘sish, ehtimol, O‘zbekistonning turizm
sohasi
ga bo‘lgan qiziqishning ortganini va xalqaro turizmni rivojlantirishga qaratilgan
choralarning samarali bo‘lishi mumkinligini ko‘rsatadi. Shu bilan birga, xorijiy davlatlarga
sayohat qilishning oddiy fuqarolar uchun yanada arzonlashganini va qulaylashganini ham
inobatga olish kerak.
2020
yilda turistlar soni keskin pasaygan (35,984 mingdan 6,399 minggacha). Bu
82,2% pasayishni tashkil qiladi. Bu yildagi pasayishning asosiy sababi COVID-19
pandemiyasining ta'siri bo‘ldi. Dunyo bo‘ylab sayohatlar to‘xtadi, chet elga chiqish va kirish
cheklovlari kuchaytirildi. Shuningdek, turizm sohasining to‘liq to‘xtab qolishi va aviatsiya
cheklovlari ham katta rol o‘ynadi.
2021
yildan boshlab turistlar soni tiklanishi boshlandi. 2020 yilning pasayishidan
so‘ng, 2021 yilda safar qilgan fuqarolar soni 16,179 mingga yetdi, bu 2020 yilga nisbatan
151,6% o‘sishni tashkil etdi.
2021 yilga kelib, pandemiya ta'siri biroz kamaydi, lekin hali ham
chet elga sayohat qilishda cheklovlar mavjud edi. 2022 yilda turistlar soni yana ortdi va 19,752
mingga yetdi (2021 yilga nisbatan 22,3% o‘sish). Bu davrda turizm sohasida tiklanish davom
etganini va odamlar sayohat qilishga yana qiziqish bildirish
ayotganini ko‘rsatadi. 2023 yilda
turistlar soni 156,636 mingga yetgan, bu juda katta o‘sish. 2022 yilga nisbatan o‘sish 698,9% ni
tashkil etdi.
Bu yilgi o‘sishning asosiy sabablaridan biri, ehtimol, pandemiyaning yakunlanishi va
xalqaro sayohatlar uchun to‘liq erkinlikning qayta tiklanishi bo‘ldi. Chet elga chiqish
cheklovlarining bekor qilinishi, aviatsiya reyslarining tiklanishi va yangi turistik
imkoniyatlarning paydo bo‘lishi O‘zbekiston fuqarolarini yanada ko‘proq xorijga sayohat
qilishga undadi.
Sayohatlar tiklanishi: 2020 yilda pandemiya ta'sirida turizm deyarli to‘xtaganidan keyin,
2021 yilda va undan keyingi yillarda sayohat qilish sezilarli darajada tiklandi. 2023 yilda esa
turistlar soni rekord darajaga yetdi, bu turizm sohasining yangi bosqi
chga o‘tganini ko‘rsatadi.
Turizm sohasining rivojlanishi: 2023 yilgi katta o‘sish, O‘zbekistonning turizm infratuzilmasini
2
O‘zbekiston Respublikasi
Milliy Statistika
qo‘mitasi
ma’lumotlari asosida tuzilgan. https://stat.uz.
2 0 1 8
2 0 1 9
2 0 2 0
2 0 2 1
2 0 2 2
2 0 2 3
31981
35984
6399
16179
19752
156636
www.sci-p.uz
III SON. 2025
144
yaxshilash, xalqaro sayyohlar uchun yangi imkoniyatlar yaratish va ularning xavfsizligini
ta'minlashga qaratilgan choralar samarasidir. Bundan tashqari, O‘zbekistonning xorijiy
mamlakatlar bilan turistik aloqalarini mustahkamlash uchun amalga oshirilgan ishlar ham
ijobiy natijalar berdi. Xalqaro turizmni rivojlantirish: 2023 yilda turistik maqsadlarda safar
qilgan fuqarolar sonining keskin o‘sishi, O‘zbekistonning xalqaro turizm bozoridagi o‘rni
yanada kuchayganini ko‘rsatadi. Bu, o‘z navbatida, mamlakatnin
g turizm salohiyatining
rivojlanayotganini anglatadi.
O‘zbekiston fuqarolarining xorijga turistik safarlari pandemiya ta'sirida keskin
pasayganidan keyin, 2023 yilga kelib, yuqori o‘sishni ko‘rsatdi. Bunda, davlatning turizm
sohasidagi siyosatlari, xalqaro turizmga qaytish, va xalqaro aviatsiya bilan bog‘liq
cheklovlarning bekor qilinishi o‘z ta'sirini ko‘rsatdi. Bu davrda turizm sanoatining tiklanishi va
rivojlanishi O‘zbekistonning iqtisodiy o‘sishiga ham ijobiy ta'sir ko‘rsatishi mumkin.
2-rasm. 2022-yilda faoliyat olib borayotgan turistik firma va tashkilotlar soni, dona
2-rasm
ma’lumotlari asosida ta’kidlash mumkinki, 202
3 yilda 593 ta turistik firma va
tashkilotlar faoliyat olib bomoqda va Respublikamiz bo‘yicha eng ko‘p turistik firmalarga ega
hudud 181 ta toshkilot bilan Toshkent shahri yetakchi bo‘lib, oxirgi o‘rinlarda Namangan va
Sirdaryo viloyati egallamoqda.
Xulosa va takliflar.
Turizmning global rivojlanishi dunyo mamlakatlarini yaqinlashtirib, ularning o‘zaro
munosabatlarini faollashtirishda eng ishonchli va eng mustahkam tizimdir. Turizm rivojlanishi
hamma sohalarga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Mamlakat iqtisodiyotining yuqori tarzda o‘sishiga olib
keladi. Shuningdek, sohaga kiritilayotgan sarmoya qisqa fursatda o‘zini oqlashi, turistik
kompaniyalar imkoniyatlari kengayishi hamda yuqori foyda olish mumkinligi sohaga jalb
qilinayotgan investitsiyalar hajmini ortishiga xizmat qilmoqda. Shu sababli, jahon bozorida
rivojlanib kelayotgan ko‘pgina mamlakatlar va tadbirkorlar turizm sohasini rivojlantirishga
katta e’tibor bermoqdalar. Turizmda hozirgi kunda eng katta e’tibor ziyorat turizmiga
bo‘lmoqda. Saudiya A
rabistoni, Tyrkiya, Misp, Malayziya kabi musulmon mamlakatlarida halol
turizmni ommalashtirish uchyn keng islohotlar amalga oshirilmoqda. Shuningdek, AQSh,
Germaniya, Angliya, Fransiya, Ispaniya va boshqa aholisining kup qismi musulmon bo‘lgan
qator davlatlarida ham halol turizm standartlariga mos turlar jadal rivojlanib bormoqda.
ning yangi ma’lumotlariga ko‘ra, 2022 yilda dunyo bo‘ylab 900 milliondan ortiq
sayyoh sayohat qilgan, bu 2021 yildagidan ikki baravar ko‘p, lekin hali ham pandemiyadan
oldingi darajaning 63 foizini tashkil qiladi. Har bir global mintaqa xalqaro sayyohlar sonining
sezilarli o‘sishini qayd etdi. Yaqin Sharqda eng kuchli nisbiy o‘sish kuzatildi, chunki hozirda
pandemiyadan oldingi davrga qaraganda, kelganlarning soni 83 foiziga oshdi. Yevropa 2022-
yilda 585 million kelganni kutib olgani sababli, pandemiyadan oldingi darajaning deyarli 80
foiziga yetdi. Afrika va Amerika pandemiyadan oldingi tashrif buyuruvchilarning taxminan 65
3
UNWTO- jahon turistik tashkiloti
502
517
337
288
348
593
2018
2019
2020
2021
2022
2023
www.sci-p.uz
III SON. 2025
145
foizini tikladi, Osiyo va Tinch okeani esa kuchliroq pandemiya tufayli atigi 23 foizga yetdi.
Bunga sabab, pandemiya davridagi cheklovlar bo‘lib oxirgi oylarda cheklovlarni
yengillashtirilmoqda.
Adabiyotlar /Литература/Reference:
Current
Issues
Of
Tourism
Development
In
Uzbekistan
https://core.ac.uk/download/336866720.pdf (Morozova N., Morozov M., Informatsionnoe
obespechenie turizma. Uchebnik. Moskva, KnoRus, 2016, 7 c).
Kujelya Yu.L. (2018) Current Issues Of Tourism Development In Uzbekistan
https://core.ac.uk/download/336866720.pdf (Kujelya Yu. L. Turizm i gostepriimstvo. Uchebnik:-
M. : Izdatelstvo Yurayt, - 439 s.).
Mamatqulov X.M., Bektemirov A.B. va bosh. (2007) http://arm.sies.uz/wp-
content/uploads/2020/10/12-y-Xalqaro-turizm.-Darslik-X.M.Mamatqulov-A.B.Bektemirov-va-
bosh.-S-2007-.pd.
Qaror (2022) O‘zbekiston Respublikasi turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi faoliyatini
tashkil etish to‘g‘risida”gi PQ
-2666-son qarori. https://lex.uz/.
UNWTO- jahon turistik tashkiloti.
Xaydarov N. (2022) Turizmni rivojlantirishda xorijiy davlatlar tajribasi. Ochiq iqtisodiyot:
sog‘lom raqobat, biznes muhiti investitsion muhit jozibadorligi / Xalqaro amaliy anjuman / TDIU
.
