www.sci-p.uz
III SON. 2025
910
SAMARQAND VILOYATIDA INVESTITSION-QURILISH JARAYONLARINI
RIVOJLANTIRISHNING USTUVOR YO‘NALISHLARI VA AMALIY NATIJALARI
Abduvaliyev Bekzod
Mirzo Ulug‘bek nomidagi
Samarqand davlat arxitektura qurilish universiteti
ORCID: 0009-0001-2960-3273
bekzodabduvaliyev9191@gmail.com
Annotatsiya.
Mazkur maqolada Samarqand viloyatida investitsion-qurilish jarayonlarining
holati, mavjud muammolar va ularni hal qilish yo‘llari tahlil qilingan. Viloyatda urbanizatsiya,
infratuzilma modernizatsiyasi va sanoat zonalarini kengaytirish borasida olib borilayotgan chora-
tadbirlar asosida investitsion muhitni yaxshilashning ustuvor yo‘nalishlari aniqlangan.
Shuningdek, xorijiy tajribalar asosida zamonaviy qurilish boshqaruvi mexanizmlarini joriy etish,
davlat-xususiy sheriklikni kuchaytirish va raqamli texnolo
giyalarni keng qo‘llash orqali
samaradorlikni oshirish imkoniyatlari asoslab berilgan.
Kalit so‘zlar
:
investitsion muhit, qurilish sohasi, infratuzilma, davlat-xususiy sheriklik,
raqamli boshqaruv, loyiha samaradorligi.
ПРИОРИТЕТНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ И ПРАКТИЧЕСКИЕ РЕЗУЛЬТАТЫ РАЗВИТИЯ
ИНВЕСТИЦИОННО
-
СТРОИТЕЛЬНЫХ ПРОЦЕССОВ В САМАРКАНДСКОЙ ОБЛАСТИ
Абдувалиев Бекзод
Самаркандский государственный архитектурно
-
строительный
университет имени Мирзо Улугбека
Аннотация.
В данной статье анализируется состояние инвестиционно
-
строительных процессов в Самаркандской области, существующие проблемы и пути их
решения. На основе принимаемых в регионе мер по урбанизации, модернизации
инфраструктуры и расширению промышленных зон определены приоритетные
направления улучшения инвестиционного климата. Также на основе зарубежного опыта
обоснованы
возможности
внедрения
современных
механизмов
управления
строительством, укрепления государственно
-
частного партнерства и повышения
эффективности за счет широкого использования цифровых технологий.
Ключевые
слова:
инвестиционный
климат,
строительный
сектор,
инфраструктура, государственно
-
частное партнерство, цифровое управление,
эффективность проекта.
UOʻK:
330.322.012
910-915
www.sci-p.uz
III SON. 2025
911
PRIORITY DIRECTIONS AND PRACTICAL RESULTS OF THE DEVELOPMENT OF
INVESTMENT AND CONSTRUCTION PROCESSES IN THE SAMARKAND REGION
Abduvaliyev Bekzod
Samarkand State University of Architecture and
Civil Engineering named after Mirzo Ulugbek
Abstract.
This article analyzes the state of investment-construction processes in Samarkand
region, existing problems and ways to solve them. Based on the measures taken in the region for
urbanization, modernization of infrastructure and expansion of industrial zones, priority areas for
improving the investment climate are identified. Also, based on foreign experience, the possibilities
of introducing modern construction management mechanisms, strengthening public-private
partnerships and increasing efficiency through the widespread use of digital technologies are
substantiated.
Keywords:
investment climate, construction sector, infrastructure, public-private
partnership, digital management, project efficiency.
Kirish.
Hozirgi bosqichda O‘zbekiston Respublikasining barcha hududlarida bo‘lgani kabi,
Samarqand viloyatida ham investitsion va qurilish jarayonlarining ahamiyati ortib bormoqda.
Bu viloyat mamlakatning yirik turistik, sanoat va madaniy markazlaridan biri sifatida iqtisodiy
salohiyati yuqori hududlardan biri sanaladi. Ayniqsa, oxirgi yillarda olib borilayotgan keng
ko‘lamli islohotlar natijasida viloyatda ko‘plab yirik infratuzilmaviy, sanoat va ijtimoiy
obyektlar qurilishi yo‘lga qo‘yilmoqda.
Investitsion muhitni yaxshilash, investorlar uchun qulay shart-sharoitlar yaratish, yer
resurslaridan oqilona foydalanish va zamonaviy texnologiyalarni joriy etish Samarqand
viloyatida barqaror qurilish siyosatining asosiy tarkibiy qismlariga aylanmoqda. Shu bilan
birga, bu sohada hali hanuz hal etilishi zarur bo‘lgan muammolar mavjud: byurokratik to‘siqlar,
infratuzilmadagi nomutanosibliklar, kadrlar tanqisligi va raqamli texnologiyalarni yetarlicha
joriy qilmaslik - ularning ayrimlaridandir.
Shu munosabat bilan mazkur maqola doirasida Samarqand viloyatida investitsion-
qurilish jarayonlarini rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlari aniqlanadi, mavjud holat chuqur
tahlil qilinadi va amaliy takliflar ishlab chiqiladi. Maqola, shuningdek, xorijiy
ilg‘or tajribalarni
o‘rganish asosida viloyatda zamonaviy boshqaruv yondashuvlarini joriy qilish imkoniyatlarini
ham ko‘rib chiqadi.
Adabiyotlar sharhi.
O‘zbekistonlik olimlar tomonidan oxirgi yillarda investitsion muhit, qurilish sohasi va
davlat-
xususiy sheriklik masalalari bo‘yicha ko‘plab ilmiy izlanishlar olib borilmoqda.
Jumladan, Xolbo‘tayev
(2021)
o‘zining “Davlat
-
investor hamkorligi asoslari va amaliyoti” nomli
monografiyasida O‘zbekistonda davlat
-xususiy sheriklik (DXSh) tamoyillari, ularning huquqiy
asoslari va iqtisodiy samaradorligi haqida atroflicha fikr bildiradi. Muallif DXSh loyihalarining
qurilish sohasidagi ahamiyatini alohida ta’kidlab, xususiy sektorni jalb etish orqali byudjetga
yuk kamayishini, loyiha natijadorligining ortishini asoslab bergan.
Iqtisodchi olim Abdullayev (2020)
investitsion muhitni yaxshilash masalasiga e’tibor
qaratgan holda, Samarqand viloyatining iqtisodiy imkoniyatlari, hududiy infratuzilma
salohiyati va xorijiy investitsiyalar oqimi tahliliga alohida urg‘u bergan. Uning fikricha, samarali
investitsion siyosat yuritilishi uchun birinchi navbatda, erkin iqtisodiy zonalarni rivojlantirish,
kommunikatsiya tarmoqlarini takomillashtirish va mahalliy hokimiyatlar bilan investorlar
o‘rtasida ochiq muloqot tizimini yo‘lga qo‘yish zarur.
www.sci-p.uz
III SON. 2025
912
Shuningdek, Nazarov (2019)
o‘z izlanishlarida qurilish jarayonlarini boshqarish tizimini
isloh qilish, normativ-huquqiy bazani soddalashtirish va loyiha hujjatlarining
raqamlashtirilishini taklif etgan. U qurilishda byurokratik kechikishlar, tender jarayonlaridagi
noaniqliklar va monitoringning sustligi muammolarini ilmiy asosda yoritgan.
Raximov va Yoqubov (2022) tomonidan olib borilgan tadqiqotlarda zamonaviy raqamli
texnologiyalar - xususan, BIM (Building Information Modeling) va GIS (Geoinformatsion
tizimlar) asosida qurilish jarayonlarini boshqarish bo‘yicha ilg‘or yondashuvlar O‘zbekiston
sharoitida qanday qo‘
llanilishi mumkinligi tahlil qilingan. Ularning fikricha, BIM texnologiyasi
yordamida qurilishdagi xarajatlar, vaqt va sifat ko‘rsatkichlari sezilarli darajada yaxshilanadi,
ammo bu texnologiyani joriy etish uchun malakali kadrlar, texnik baza va qonunchilikda
moslashuvchan yondashuvlar talab etiladi.
Yana bir muhim ilmiy manba
–
Qurilish va uy-
joy kommunal xo‘jaligi vazirligi huzuridagi
tahliliy hisobotlar bo‘lib, ular orqali O‘zbekistonda, jumladan, Samarqand viloyatida amalga
oshirilayotgan yirik qurilish loyihalari, ularning moliyalashtirish manbalari va amalga oshirish
mexanizmlari haqida muhim statistik va analitik ma’lumotlar taqdim etilgan. Ushbu
hisobotlarda xususan, DXSh asosidagi loyiha portfellarining soni, qiymati va yo‘nalishlari,
shuningdek, ularning monitoring tizimi to‘g‘risida ma’lumotl
ar mavjud (Yillik tahliliy
hisobotlar, 2021
–
2023).
Abduraxmonov (2023)
esa o‘zining maqolasida Samarqand viloyatida turizm va xizmatlar
sohasi uchun zarur infratuzilmani rivojlantirishga yo‘naltirilgan qurilish loyihalari haqida fikr
bildiradi. Unga ko‘ra, investitsiyalarni jalb qilishda faqat iqtisodiy omillar emas, balki ij
timoiy
omillar
–
jumladan, mahalliy aholi bilan muvofiqlashtirish, ekologik barqarorlik, hamda
axborot ochiqligi kabi mezonlar ham muhim hisoblanadi.
Tadqiqot metodologiyasi.
Mazkur tadqiqotda Samarqand viloyatida investitsion-qurilish jarayonlarini rivojlantirish
yo‘nalishlarini aniqlashda tizimli, qiyosiy, statistik va kontent
-tahlil metodlaridan foydalanildi.
Avvalo, viloyatdagi qurilish sohasining holati va dinamikasi rasmi
y statistik ma’lumotlar
asosida tahlil qilindi. Qiyosiy tahlil orqali boshqa viloyatlar va mavjud normativ hujjatlar bilan
solishtirma baholar berildi.
Shuningdek, soha mutaxassislari va amaliyotchilar fikrlariga asoslangan ekspert baholash
usuli orqali muammolar va takliflar shakllantirildi. Kontent-
tahlil orqali O‘zbekistonlik
olimlarning ishlarida keltirilgan nazariy va amaliy yondashuvlar o‘rganilib,
ilmiy asoslangan
xulosalar ishlab chiqildi.
Tahlil va natijalar.
Samarqand viloyatida 2020-2024-
yillar davomida qurilish sohasi jadal sur’atlar bilan
rivojlanib, bu jarayon umumiy investitsion faollikning ortib borayotganidan dalolat beradi.
Tahlil qilinayotgan besh yillik davr mobaynida qurilish ishlari hajmi 5,2 trln.
so‘mdan 12,1 trln.
so‘mgacha oshib, jami 41,4 trln. so‘mni tashkil etgan. Bu ko‘rsatkich qurilish sektorining viloyat
iqtisodiyotida tutgan o‘rni tobora ortib borayotganini anglatadi.
Yillik o‘sish sur’atlariga nazar solsak, eng yuqori o‘sish 2024
-
yilda qayd etilgan bo‘lib, bu
yilda qurilish ishlari hajmi 2023-
yilga nisbatan 2,5 trln. so‘mga ortgan. Bu holat viloyatda 2023
-
2024-yillarda yirik infratuzilma loyihalari, ijtimoiy obyektlar
(maktab, shifoxona, yo‘llar)
qurilishi va xususiy sektor ishtirokining faollashgani bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.
2021-yildan 2022-
yilgacha bo‘lgan davrda o‘sish 1,7 trln. so‘mni tashkil etib, bu 32,8% lik
yillik o‘sishga teng. Bu davrda qurilish faoliyatida EPC (Engineering
-Procurement-
Construction) asosidagi yondashuvlar va tender tizimlarining raqamlashtirilgani muhim rol
o‘ynagan.
www.sci-p.uz
III SON. 2025
913
1-rasm. Samarqand viloyatida 2020
–
2024-yillardagi qurilish ishlari hajmi
(trln. so‘mda)
Umuman olganda, qurilish hajmining bunday izchil o‘sib borishi viloyatda:
−
sarmoya muhitining yaxshilangani,
−
davlat va xususiy sektorlar o‘rtasida hamkorlikning kuchaygani,
−
infratuzilma modernizatsiyasi va aholining uy-
joyga bo‘lgan talabining oshgani
bilan izohlanadi.
Biroq o‘sish barqaror bo‘lishi uchun qurilishda:
−
innovatsion texnologiyalarni joriy etish,
−
resurslardan oqilona foydalanish,
−
kadrlar malakasini oshirish muhim omillar sifatida qolmoqda.
2020-2024-yillar davomida Samarqand viloyatida investitsion faollik bosqichma-
bosqich ortib, jami investitsiyalar hajmi 36250 mlrd. so‘mni tashkil etdi. Ushbu
ko‘rsatkichlar viloyatning iqtisodiy va qurilish salohiyatida sezilarli o‘zgarishlar ro‘y
berganini anglatadi.
Tahlil davomida investitsiyalarning ikki asosiy manbasi
–
davlat investitsiyalari va
xususiy sektor investitsiyalari dinamikasi alohida ko‘rib chiqildi.
Davlat investitsiyalarining hajmi 2020-
yilda 3100 mlrd. so‘mni tashkil qilgan bo‘lsa,
2024-
yilda bu ko‘rsatkich 8228 mlrd. so‘mga yetgan. Bu esa besh yillik davrda davlat
investitsiyalari hajmining 2,6 baravarga oshganini ko‘rsatadi. Umumiy hisobda 5 yil
d
avomida jalb etilgan davlat sarmoyasi 24828 mlrd. so‘mga teng bo‘lib, bu umumiy
investitsiyalarning 68,5 foizini tashkil etgan.
1-jadval
Samarqand viloyatida 2020
–
2024 yillardagi
Investitsiyalar hajmi
(davlat va xususiy
–
mlrd.
so‘mda)
Yil
Davlat investitsiyasi
Xususiy investitsiya
Umumiy hajm
2020-y.
3 100 mlrd.
1 250 mlrd.
4 350 mlrd.
2021-y.
3 600 mlrd.
1 650 mlrd.
5 250 mlrd.
2022-y.
4 700 mlrd.
2 050 mlrd.
6 750 mlrd.
2023-y.
5 200 mlrd.
2 600 mlrd.
7 800 mlrd.
2024-y.
8 228 mlrd.
3 872 mlrd.
12 100 mlrd.
Jami
24 828 mlrd.
11 422 mlrd.
36 250 mlrd.
Bu holat viloyatda infratuzilma loyihalari (yo‘l, elektr tarmoqlari, ijtimoiy obyektlar)
uchun ajratilayotgan mablag‘larning salmoqli ekanidan dalolat beradi. Davlatning yuqori
investitsion faolligi, ayniqsa 2023-2024-yillarda, yirik strategik loyihalarning
boshlanganidan dalolat beradi.
5.2
6.4
8.1
9.6
12.1
0
2
4
6
8
10
12
14
2020-y.
2021-y.
2022-y.
2023-y.
2024-y.
www.sci-p.uz
III SON. 2025
914
Xususiy investitsiyalarning hajmi 2020-
yilda 1250 mlrd. so‘m bo‘lgan bo‘lsa, 2024
-
yilda bu ko‘rsatkich 3872. mlrd so‘mga yetgan. Bu 5 yillik davrda xususiy sarmoyaning
qariyb 3,1 barobarga oshganini ko‘rsatadi. Umumiy davr davomida kiritilgan xususiy
inves
titsiyalar hajmi 11422 mlrd. so‘mni tashkil qilgan.
Bu tendensiya xususiy sektorning investitsion muhitga bo‘lgan ishonchi oshib
borayotganini, davlat tomonidan amalga oshirilayotgan islohotlar natijasida xususiy mulk va
tadbirkorlik muhofazasining mustahkamlanayotganini anglatadi.
2-jadval
Samarqand viloyatida 2020
–
2024 yillardagi
qurilgan ijtimoiy
obyektlar soni (maktab, bog‘cha, shifoxona)
Yil
Maktab (ta)
Bog‘cha (ta)
Shifoxona (ta)
2020-y.
12
8
5
2021-y.
17
10
6
2022-y.
23
14
7
2023-y.
28
16
9
2024-y.
35
20
11
Jami
115
68
38
Samarqand viloyatida 2020-2024-yillar davomida qurilgan ijtimoiy infratuzilma
obyektlari
–
maktablar, maktabgacha ta’lim muassasalari (bog‘chalar) va tibbiyot
muassasalari (shifoxonalar) sonida sezilarli o‘sish kuzatildi. Mazkur obyektlar sonining
yildan-yilga ortib borishi viloyatda ijtimoiy infratuzilmaning kengayib borayotganidan
dalolat beradi hamda aholining ta’lim va sog‘liqni saqlash sohalaridagi ehtiyojlarini
qondirishga qaratilgan samarali investitsiya va qurilish siyosatining natijasidir.
2020-
yilda viloyatda atigi 12 ta umumta’lim maktabi qurilgan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich
2024-yilda 35 taga yetgan. Besh yillik davrda jami 115 ta yangi maktab qurilib foydalanishga
topshirilgan. Bu esa yillik o‘rtacha 23 ta yangi maktab barpo etilganini bildir
adi. Ushbu
dinamik o‘sish, bir tomondan, viloyatdagi demografik o‘sish va ta’limga bo‘lgan talabning
oshayotganini, ikkinchi tomondan esa ta’lim infratuzilmasini kengaytirish davlat
siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri bo‘lib qolayotganini ko‘rsatadi
.
Maktabgacha ta’lim muassasalari soni ham izchil ravishda ortib borgan. 2020
-yilda 8
ta yangi bog‘cha qurilgan bo‘lsa, 2024
-yilda ularning soni 20 taga yetgan. 5 yil davomida jami
68 ta yangi bog‘cha barpo etilgan bo‘lib, bu yiliga o‘rtacha 13–14 ta bog‘cha
ning
foydalanishga topshirilganini anglatadi. Bu jarayon maktabgacha ta’lim qamrovini
kengaytirish, ijtimoiy xizmatlar sifati va qulayligini oshirishga xizmat qiladi.
Sog‘liqni saqlash sohasida ham faol qurilish ishlari olib borilgan. 2020
-yilda 5 ta
shifoxona foydalanishga topshirilgan bo‘lsa, bu raqam 2024
-yilda 11 taga yetgan. Jami 38 ta
yangi tibbiyot muassasasi qurilgan bo‘lib, bu yiliga o‘rtacha 7
-8 ta yangi shifoxonaning
ochilganini anglatadi. Bu esa aholining birlamchi va ixtisoslashtirilgan tibbiy xizmatlarga
bo‘lgan ehtiyojini qondirishda muhim omil bo‘lib xizmat qilmoqda.
So‘nggi besh yillikda Samarqand viloyatida xorijiy investitsiyalar ishtirokida amalga
oshirilgan investitsion loyihalar soni va hajmida izchil o‘sish kuzatilmoqda. Ushbu
holat
viloyatning investitsiyaviy jozibadorligi oshib borayotganidan dalolat beradi va bu borada
olib borilayotgan institutsional islohotlarning amaliy samarasini ko‘rsatadi.
2020-yilda viloyatda atigi 3 ta xorijiy investitsiya ishtirokidagi loyiha amalga oshirilgan
bo‘lsa, 2024
-
yilda bu ko‘rsatkich 15 taga yetgan.
Besh yillik davr mobaynida jami 42 ta loyiha
ro‘yobga chiqarilgan. Bu yiliga o‘rtacha 8–
9 ta loyihaning xorijiy investorlar bilan
hamkorlikda amalga oshirilganini anglatadi.
www.sci-p.uz
III SON. 2025
915
2-rasm. Xorijiy investitsiya loyihalari soni va hajmi
Loyihalar sonidagi bu izchil o‘sish, bir tomondan, Samarqand viloyatining transport
-
logistika imkoniyatlari, sanoat salohiyati va turizm infratuzilmasining rivojlanayotganligi
bilan bog‘liq bo‘lsa, ikkinchi tomondan, huquqiy va iqtisodiy islohotlarning inv
estorlarga
qulay muhit yaratganini ko‘rsatadi.
Xuddi shunday, xorijiy investitsiyalarning hajmi ham yil sayin ortib bormoqda. 2020-
yilda 470 mlrd .so‘m xorijiy investitsiya jalb qilingan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich
2024-yilda 1 150
mlrd. so‘mga yetgan. Umumiy besh yillik davrda jami 4 000 mlrd. so‘m miqdoridagi xorijiy
kapital investitsiyalarga yo‘naltirilgan. Bu o‘sishning barqaror tendensiyaga ega bo‘lishi
viloyatda sanoat, infratuzilma, agrosanoat va turizm sohalarida xorijiy hamkorlik asosida
olib borilayotgan faoliyatning kengayib borayotganini bildiradi.
Xulosa va takliflar.
O‘rganilgan ma’lumotlar va tahlillar shuni ko‘rsatadiki, Samarqand viloyatida 2020
-2024-
yillarda investitsion va qurilish faoliyati sezilarli darajada faollashgan. Qurilish ishlari hajmi 5
yilda 41,4 trln. so‘mga yetib, ikki martadan ko‘proq o‘sishga erish
ilgan. Davlat va xususiy sektor
investitsiyalari hajmi ham mutanosib tarzda ortgan: davlat sarmoyasi 24,8 trln. so‘mni, xususiy
investitsiyalar esa 11,4 trln. so‘mni tashkil etgan. Bu esa viloyatda davlat
-xususiy sheriklik
tamoyillari faol amaliyotga kirib kelganidan dalolat beradi.
Ijtimoiy obyektlar
–
maktablar, bog‘chalar va shifoxonalar soni yildan
-yilga ortib borgan
bo‘lib, bu aholining sifatli xizmatlarga bo‘lgan ehtiyojini ta'minlashda muhim rol o‘ynadi.
Jumladan, 5 yilda 115 ta maktab, 68 ta bog‘cha va 38 ta shifoxona qurilgan
.
Xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi loyihalar soni 3 tadan 15 tagacha oshgan, jami 42 ta
loyiha va 4 000 mlrd. so‘m sarmoya jalb qilingan. Bu viloyatning global investitsion makondagi
ishtirokini mustahkamlab, iqtisodiy ko‘rsatkichlarga ijobiy ta’sir ko‘
rsatmoqda.
Adabiyotlar /
Литература
/Reference:
Abdullayev I.M. (2020). Hududiy investitsion muhitni rivojlantirishda infratuzilmaning roli.
“Iqtisodiyot va ta’lim” jurnali, №4.
Abduraxmonov U. (2023). Samarqand viloyatida turizm infratuzilmasini rivojlantirishning
qurilish salohiyati. “Ijtimoiy fanlar” jurnali, №1.
Nazarov N.N. (2019). Qurilish jarayonlarini boshqarishda normativ-huquqiy mexanizmlarni
takomillashtirish. “O‘zbekiston iqtisodiyoti” jurnali, №3.
Raximov T., Yoqubov Sh. (2022). Raqamli texnologiyalar asosida qurilish jarayonlarini
boshqarish. “Texnika va iqtisodiyot” jurnali, №2.
Xolbo‘tayev M. (2021). Davlat
-investor hamkorligi asoslari va amaliyoti. Toshkent:
“Iqtisodiyot” nashriyoti.
Yillik tahliliy hisobotlar (2021
–
2023). Qurilish va uy-
joy kommunal xo‘jaligi vazirligi.
3
5
8
11
15
470
620
810
950
1150
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
2020-y.
2021-y.
2022-y.
2023-y.
2024-y.
Loyiha soni
Xorijiy investitsiya hajmi (mlrd so‘m)
