www.e-itt.uz
I SON. 2024
259
СОЛИҚҚА ТОРТИШ МАҚСАДИДАГИ ҲИСОБ СИЁСАТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ
НАЗАРИЙ МАСАЛАЛАРИ
И.ф.д.,
проф.
Қурбонов Зият Ниязович
Тошкент давлат иқтисодиёт университети
ORCID: 0009-0009-2147-0654
Аннотация.
Мақолада хўжалик юритувчи субъектларда ҳисоб сиёсатини
шакллантиришнинг назарий масалалари ёритилган. Солиққа тортиш мақсадидаги ҳисоб
сиёсатининг моҳияти очиб берилган. Шунингдек, “солиқ ҳисоби” ва “солиққа тортиш
мақсадидаги ҳисоб сиёсати” тушунчалари бўйича Ўзбекистон Республикаси Солиқ
Кодексига таклифлар берилган.
Калит сўзлар:
молиявий ҳисоб, бошқарув ҳисоби, солиқ ҳисоби, ҳисоб сиёсати,
солиққа тортиш мақсадидаги ҳисоб сиёсати, БҲМС, МҲХС.
ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ВОПРОСЫ ФОРМИРОВАНИЯ УЧЕТНОЙ ПОЛИТИКИ
В ЦЕЛЯХ НАЛОГООБЛОЖЕНИЯ
д.э.н., проф.
Курбанов Зият Ниязович
Ташкентский государственный экономический университет
Аннотация.
В статье рассмотрены теоретические вопросы формирования
учетной политики хозяйствующих субъектов. Раскрыта сущность учетной политики
для целей налогообложения. Также в Налоговый кодекс Республики Узбекистан внесены
предложения по понятиям «налоговый учет» и «учетная политика для целей
налогообложения».
Ключевые слова:
финансовый учет, управленческий учет, налоговый учет,
учетная политика, учетная политика для целей налогообложения, НСБУ, MСФО.
THEORETICAL ISSUES OF ACCOUNTING POLICY FORMATION FOR
TAXATION PURPOSES
DSc, prof.
Kurbanov Ziyat Niyazovich
Tashkent State University of Economics
Abstract.
The article describes the theoretical issues of accounting policy formation in
economic entities. The essence of the accounting policy for taxation purposes is revealed. Also,
proposals were made to the Tax Code of the Republic of Uzbekistan on the concepts of "tax
accounting" and "accounting policy for taxation purposes".
Keywords:
financial accounting, management accounting, tax accounting, accounting
policy, accounting policy for taxation purposes, NAS, IFRS.
UOʻK:
336.24
I SON – IYUL-AVGUST
259-266
www.e-itt.uz
I SON. 2024
260
Кириш
.
Республикамизда солиқ сие сатини ислоҳ этиш борасида муаи ян ишлар амалга
оширилмоқда. Жумладан, солиқ сие сатини такомиллаштириш концепцияси ва
стратегияси ишлаб чиқилди ҳамда амалие тга жории этилди. Стратегиянинг асосии
и у налишлари этиб солиқ сие сатини такомиллаштириш ва иқтисодие тда хуфие на
аи ланма даражасини қисқартириш; хизмат ку рсатишга и у налтирилган солиқ
хизматларини ривожлантириш; солиқ таваккалчиликларини баҳолаш тизимини жории
қилиш ва солиқ ҳисобини такомиллаштириш; давлат солиқ хизмати органлари
фаолиятини янада такомиллаштириш; давлат солиқ хизмати органларида коррупцияга
қарши курашиш механизмларини ривожлантириш белгиланди.
У збекистон Республикаси Президентининг 2019 и ил 10 июлдаги “Солиқ
маъмуриятчилигини такомиллаштириш бу и ича қу шимча чора-тадбирлар ту ғрисида”ги
ПҚ-4389 сонли Қарори (2019) билан маъқулланган “Солиқ маъмуриятчилигини
такомиллаштириш стратегиясини амалга ошириш бу и ича “И У Л ХАРИТАСИ”нинг 7-
бандида “Солиқ ва бухгалтерия ҳисоби қоидаларидаги тафовутларни қисқартириш
чора-тадбирларини амалга ошириш ва уларни халқаро молиявии ҳисобот
стандартларига ту лиқ мослаштириш” вазифаси қу и илди.
Солиқ кодексининг янги таҳририда “Солиқ солиш мақсадларидаги ҳисобга олиш ва
ҳисоб ҳужжатлари” 79-модда ва “Солиқ солиш мақсадидаги ҳисоб сие сати” тушунчаси 80-
модда қилиб киритилган. Ушбу тушунчаларни Солиқ кодексига киритилиши
бухгалтерия ҳисобининг методологиясида тегишли у згартиришларга олиб келади.
Чунки ҳисоб сие сатини шакллантиришнинг методологик масалалари муҳим бу либ
ҳисобланади.
У збeкистoн Рeспубликaси Прeзидeнтининг 2020 и ил 24 февралдаги “Молиявии
ҳисоботнинг халқаро стандартларига у тиш бу и ича қу шимча чора-тадбирлар
ту ғрисида”ги ПҚ-4611-сон қарори (2020) ҳисоб сие сатини молиявии ҳисоботнинг
халқаро стандартларига мослаштириш вазифасини белгилаб берди.
Адабиётлар шарҳи.
Ҳозирги шароитда бухгалтерия ҳисобининг замонавии турлари паи до бу лмоқда.
Ҳисобнинг янги турлари бу – молиявии ҳисоб, бошқарув ҳисоби, стратегик ҳисоб, солиқ
ҳисоби, экологик ҳисоб, креатив ҳисоб, молиявии ҳисоботнинг халқаро стандартларига
асосланган ҳисоб, динамик ҳисоб, статик ҳисоб”
Биз олдинги илмии ишларимизда бухгалтерия ҳисоби турларининг янги
таснифини ишлаб чиқиб, солиқ ҳисобини бухгалтерия ҳисобининг таркибии қисми
деган илмии фикрни илгари сурганмиз .
Бизнинг фикримизча, бухгалтерия ҳисоби турларининг, яъни молиявии ҳисоб,
бошқарув ҳисоби ва солиқ ҳисобларининг ҳисоб сие сатини шакллантириш мақсадга
мувофиқ деб ҳисоблаи миз.
Ҳисоб сие сати нима? У меъе рии ҳужжатларда у з аксини
қандаи топган?
Ҳисоб сие сати ту ғрисидаги биринчи бухгалтерия ҳисобининг стандарти 1971 и ил
Буюк Британияда, 1972 и илда эса АҚШда ишлаб чиқилган ва амалие тда қу лланилган.
Мамлакатимизда эса Бухгалтерия ҳисобининг миллии стандарти 1-сонли БҲМС
(2024) “Ҳисоб сие сати ва молиявии ҳисобот” 1998 и ил 26 июлда тасдиқланиб, 1998 и ил
24 августдан кучга кирган. 1-сонли БҲМСга 2012 и ил 18 сентябрдаги У збекистон
Республикаси Молия вазирлигининг 71-сонли буи руғига асосан у згартиш киритилди.
У збекистон Республикаси иқтисодие т ва молия вазирининг 2024 и ил 14 июндаги 130-
сон буи руғига асосан қаи та тасдиқланди
8-сонли Молиявии ҳисоботнинг халқаро стандартида (IAS-8) (2018) ҳисоб сие сати
қуи идагича эътироф этилган: “Ҳисоб сие сати – бу ташкилотлар томонидан молиявии
www.e-itt.uz
I SON. 2024
261
ҳисоботни таи е рлаш ва тақдим этишда қу лланиладиган аниқ тамои иллар, асослар,
келишувлар, қоидалар ва амалие тлардир”.
Республикамизда бухгалтерия ҳисоби бу и ича қабул қилинган ҳуқуқии -меъе рии
ҳужжатларда ху жалик юритувчи субъектларда ҳисобни юритишни ташкил қилиш
мақсадида “ҳисоб сие сати”ни ишлаб чиқиш ва тасдиқлаш ку зда тутилган. Жумладан,
У збекистон Республикаси 1-сонли бухгалтерия ҳисоби миллии стандарти (БҲМС-1)
“Ҳисоб сие сати ва молиявии ҳисобот”да ҳисоб сие сатига қуи идагича таъриф берилган:
“Ҳисоб сие сати деганда ташкилотнинг раҳбари бухгалтерия ҳисобини юритиш ва
молиявии ҳисобот тузиш учун қу ллаи диган усуллари, уларнинг принцип ва асослари
билан биргаликдаги жамламаси тушунилади” (БҲМС-1, 2024).
Ҳисоб сие сатига иқтисодчилар турлича таъриф беришган жумладан, иқтисодчи
Макарованинг (2011) фикрича ҳисоб сие сати – бу иқтисодии субъектнинг ҳуқуқии ,
бухгалтерия ҳисоби, солиққа тортиш масалалари бу и ича аниқ позициясидир (қараши).
Макарова (2011) у зининг илмии фикрини давом эттириб, ҳисоб сие сатига таъриф
беради: “Ҳисоб сие сати – бу маълумотдан фои даланувчилар манфаатларини ҳисобга
олган ҳолда ҳисоб турларини юритиш усулларининг ту лиқ мажмуасидир”.
Бу таърифдан ку риниб турибдики, бухгалтерия ҳисоби турларининг, шу жумладан
бошқарув ва солиқ ҳисобларининг ҳам алоҳида ҳисоб сие сати бу лиши мақсадга мувофиқ
экан.
Умуман, микроиқтисодие т даражасида ҳисоб сие сати қуи идаги масалаларни
шакллантиришни у з ичига олади:
•
Бухгалтерия ҳисобини юритиш мақсадидаги сие сат (молиявии ҳисоб ва
бошқарув ҳисоби);
•
Солиққа тортиш мақсадидаги сие сат – шу жумладан, солиқ ҳисоби сие сати.
Ушбу ҳисоб сие сатларни шакллантиришда солиқ ҳисоби ва бошқарув ҳисоби
сие сатини ишлаб чиқиш ва тасдиқлаш ҳамда амалие тда қу ллаш ҳозирги иқтисодии
шароитда жуда муҳимдир.
Шундан келиб чиққан холда, солиқ ва бошқарув ҳисоблари сие сатининг моҳиятини
ва услубии жиҳатларини е ритишга ҳаракат қиламиз.
Россия Федерациясида «Солиққа тортиш мақсади учун ҳисоб сие сати» тушунчаси
Солиқ кодексининг 21-боби «Қу шилган қии мат солиғи»ни қу ллаш билан паи до бу лган
ва Солиқ кодексининг 25-боби «Фои дадан солиқ»нинг 254, 261, 267, 307, 313, 314-
моддалари билан янада мустаҳкамланган. Бироқ, бу ҳуқуқии қонунии ҳужжатларда ҳам
солиққа тортиш мақсади учун ҳисоб сие сатига таъриф берилмаган (Кодекс РФ, 2024).
У рганилган чет эл адабие тлари таҳлили шуни ку рсатдики, жуда ку п иқтисодчилар
солиққа тортиш мақсади учун ҳисоб сие сатини «солиқ ҳисобини юритишнинг корхона
томонидан танланган усуллар мажмуаси» деб эътироф этишган. Жумладан, Бризгалин
ва Демешовалар (2000) қуи идагича таъриф беришган: «Солиққа тортиш мақсади учун
ҳисоб сие сати деганда корхонанинг солиқ ҳисобини юритиш, солиқ ва и иғимларни
ҳисоблаш қоидаларини танланган усуллар мажмуаси тушунилади». Бундан ку риниб
турибдики, корхона солиқ ҳисобини юритишнинг методологиясини у зи танлаши,
танланган усуллар маълум бир ҳужжат билан мустаҳкамланиши керак.
Сиделникова ва Назарянлар (2002) у зларининг қу лланмасида қуи идагиларни қаи д
этганлар: «Россия Федерацияси солиқ кодексининг 25-бобини амал қилиши билан
«солиқ ҳисоби» тушунчаси паи до бу лди ва «солиққа тортиш мақсади учун ҳисоб
сие сати» атамаси ҳуқуқии мустаҳкамланди. Бу билан боғлиқ ҳолда корхоналар иккита
алоҳида бухгалтерия ва солиқ ҳисоби сие сатларини тасдиқлаш зарурати туғилди». Ушбу
муаллифлар томонидан солиқ ҳисоби сие сатига таъриф бермасаларда, бухгалтерия
(молиявии ) ва солиқ ҳисоби сие сатларининг асосии элементлари қие сии таҳлил
қилинган.
www.e-itt.uz
I SON. 2024
262
Куликова ва бошқаларнинг (2018) фикрича: «Солиққа тортиш мақсади учун ҳисоб
сие сати – бу ташкилот фаолиятининг ҳусусияти ва солиқ ҳисобининг бош
тамои илларига мос ҳолда фои да солиғини солиқ базасини аниқлаи диган ахборотларни
умумлаштирувчи қоида ва усуллар мажмуасидир».
Пятовнинг (2008) қарашича: «Солиққа тортиш мақсади учун ҳисоб сие сати
деганда, солиқ ту ловчига солиқ қонунчилиги томонидан берилган комплекс
имкониятлардан амалга оширилган ху жалик операцияларини солиққа тортиш
режимларидан бирини танлаш тушунилади». Бу фикр билан биз ту лиқ қу шилиша
олмаи миз. Чунки, ҳисоб сие сатини шакллантириш ва фақат солиқ қонунчилиги
томонидан берилган имкониятлардан бири танланмаи ди, балки солиқ ҳисобини
юритиш ва солиқ ҳисобини тузишда қу лланиладиган усуллар ва қоидалар танланади.
Матвеев (2004) солиқ ҳисоби сие сатига қуи идагича таъриф берган: «Корхонанинг
солиқ ҳисоби сие сати деганда, солиқ ҳисобини юритиш мақсадида фои да солиғини
аниқлаш учун ху жалик фаолиятида ру и берган ҳодисаларни бошланғич кузатиш,
уларни тан олиш ва қии матда у лчаш, гуруҳлаштириш ва умумлаштириш усулларининг
қабул қилинган мажмуаси тушунилади». Матвеевнинг берган таърифи олдингиларга
нисбатан кенг ва ту лиқроқ деи иш мумкин. Бироқ, ху жалик юритувчи субект фақат
фои дадан солиқ базасини аниқлаш ва унинг солиқ ҳисобини юритиш учун ҳисоб
сие сатини ишлаб чиқмаи ди. Чунки, ху жалик юритувчи субект бюджетга бошқа
солиқлар ва мажбурии ту ловлар ту лаши ҳам мумкин.
Рассказова–Николаеванинг (2010) фикрича: “Солиққа тортиш мақсадидаги ҳисоб
сие сати – бу солиққа тортиш базасини аниқлаш мақсадида солиқ ҳисобини юритиш
усуллари и иғиндисидир”.
Нестеров (2009) солиққа тортиш мақсадидаги ҳисоб сие сатига “солиқ ту ловчининг
у зининг фаолияти бу и ича солиқ ку рсаткичларини ҳисобга олишни аниқлаи диган
ҳужжат” деб қараи ди.
Юқорида келтирилган таъриф ва эътирофларда солиққа тортиш мақсадидаги
ҳисоб сие сати – солиқ ҳисобини юритишнинг усулларининг и иғиндиси деган фикрлар
берилган.
Тадқиқот методологияси.
Тадқиқотимиз методологияси бу либ, солиққа тортиш мақсадидаги ҳисоб
сие сатининг бухгалтерия ҳисоби билан боғлиқ иқтисодии муносабатлар ҳисобланади.
Тадқиқот жарае нида амалии материалларни таққослаш ва гуруҳлаш каби усуллардан
фои даланилиб, хулоса ва таклифлар ишлаб чиқилди.
Таҳлил ва натижалар муҳокамаси.
Бизнинг фикримизча, солиққа тортиш мақсадидаги ҳисоб сие сатига таъриф
беришда унинг вазифасидан келиб чиқиш зарур. Унинг вазифалари қуи идагилардан
иборат:
•
Солиққа тортишни оптималлаштириш;
•
Солиқ турлари бу и ича солиққа тортиш базани ту ғри шаклантириш;
•
Солиқ ку рсаткичларини ҳисобда ту ғри акс эттириш;
•
Молиявии ҳисоб билан солиқ ҳисобини интеграциялашувини таъминлаш;
•
Солиқ ҳисоботи шаклларини ту ғри тузиш ва маълумотлар объективлигини
таъминлаш;
•
Молиявии ва солиқ ҳисобларини халқаро стандартлари талабларига
яқинлаштириш ва бошқалар.
Бизнинг фикримизча, “солиққа тортиш мақсадидаги ҳисоб” ва “солиққа тортиш
мақсадидаги ҳисоб сие сати” тушунчаларини мос равишда“солиқ ҳисоби” ва “солиқ
ҳисоби сие сат” деб аташ мақсадга мувофиқ. Юқоридагилардан келиб чиққан ҳолда, биз
www.e-itt.uz
I SON. 2024
263
томонимиздан “солиқ ҳисоби” ва “солиқ ҳисоби сие сати” тушунчаларининг таърифлар
берилди:
Солиқ ҳисоби – бу ху жалик юритувчи субъектлар томонидан ту ланадиган
солиқлар ва бошқа мажбурии ту ловлар бу и ича солиққа тортиш базасини аниқлаш ва
солиқ ҳисоботларини тузиш учун зарур бу лган маълумотларни ҳисобга олиш
тизимидир (
Курбанов З.Н., 2024)
.
“Солиққа тортиш мақсадидаги ҳисоб сие сати – бу ху жалик юритувчи субъект
томонидан солиқ ҳисобини юритиш ва солиқ ҳисоботини тузиш учун танланган
тамои иллар, қоидалар ва усуллар мажмуасидир.
Солиқ ҳисоби сие сати ху жалик юритувчи субектлар учун ички меъе рии ҳужжат
бу либ ҳисобланади.
Адабие тлар таҳлили шуни ку рсатмоқдаки, аксарият муаллифлар солиқ ҳисоби
сие сатини ташкилии , техник ва услубии қисмлардан иборат бу лиши керак деган
фикрдалар. Масалан: Нестерованинг (2006) е зишича, солиқ ҳисоби сие сати солиқ
ҳисобининг барча ташкилии , техник ва услубии аспектларини қамраб олиши керак.
Ғуломова ва Фаи зиевалар (2018) ҳисоб сие сатини ту ртта қисмдан, яъни умумии
тартиблар, ҳисоб услубие ти, ҳисоб техникаси ва ҳисобни ташкил этиш қисмларидан
иборат бу лишини қаи д этади.
1-расм. Солиқ ҳисоби сиёсатининг таркиби
Услубий қисм
Ҳисоб хизматининг
ташкилий шакли
Солиқ ҳисоби шакли
Ички назоратнинг шакли
Ҳужжатлар
аи ланишини ташкил
этиш
Бухгалтерия ва солиқ
ҳисобларини
боғлиқлиги
Солиқ ҳисоби регистри
шакли
Солиқ ҳисоби ишчи
счетлари режаси
Солиқ ҳисоби
ахборотларини қайта
ишлаш
технологияси
Фойда ва ҚҚС
солиқларини ҳисоблаш
ва ҳисобга олиш
услубиёти
Бошқа солиқларни
ҳисоблаш ва ҳисобга
олиш услубиёти
Асосий воситалар ва
номоддий активларни
амортизация
ажратмасини ҳисоблаш
усуллари
Солиқ ҳисоботи
ТМЗ баҳолаш усуллари
Даромад ва
харажатларни ҳисоблаш
ва тан олиш усуллари
Ташкилий қисм
Техник қисм
Солиқ ҳисоби сиёсати
www.e-itt.uz
I SON. 2024
264
Бизнинг фикримизча, солиқ ҳисоби сие сати учта, яъни, ташкилии , техник ва
услубии қисмлардан иборат бу лиши мақсадга мувофиқдир. Бу ту ғрисида биз олдин
нашр этилган илмии ишларимизда ҳам шундаи фикр билдирган эдик. Солиқ ҳисоби
сие сати учта, яъни ташкилии , техник ва услубии қисмлардан иборат. Солиқ ҳисоби
сие сатининг таркиби расм ку ринишда берилган (1-расм).
2-расм. Солиқ ҳисоби сиёсатининг услубий қисмининг модели
1-расмдан ку риниб турибдики, солиқ ҳисоби сие сатининг ташкилии қисмида
ху жалик юритувчи субъектларда солиқ ҳисобини юритишнинг шакли, солиқ ҳисобини
олиб бориш кимга ва қаи си бу линмага юклатилганлиги, бухгалтерия (молиявии ) ҳисоб
билан солиқ ҳисобининг у заро боғлиқлиги ҳамда ҳужжатлар аи ланишини ташкил этиш
масалалари у з аксини топган.
Солиқ ҳисоби сие сатининг асосии қисми бу либ, унинг методологик томони
ҳисобланади. Шунинг учун бу қисмга алоҳида ва кенгроқ ту хталишни мақсадга мувофиқ
деб ҳисоблаи миз. Солиқ ҳисоби сие сатининг услубии қисмини шакллантиришда
бухгалтерия (молиявии ) ва солиқ ҳисобининг у заро боғлиқ ҳамда уларнинг фарқли
томонларини қие сии таҳлил қилиш зарур.
Бухгалтерия ва солиқ ҳисоби
объектларининг қиёсий тахлили
Солиқ ҳисоботи
ва уни таҳлил этиш тартиби
Солиқ ҳисобининг тамоиллари ва
объектларини ҳисобга олиш
услубиёти
Даромад ва харажатларнинг таснифи
Даромад ва харажатларни
солиқ
ҳисобида тан олиш
Мулкни баҳолаш
Асосий воситалар
Асосий воситалар ва номоддий активлар
амортизацияси
Номоддий
активлар
ТМЗ
Тугалланмаган
ишлаб чиқариш
Мажбурий тўловларни ҳисоблаш ва
ҳисобга олиш услубиёти
Молиявии ҳисобот
Солиқ ҳисоботи
СОЛИҚ ҲИСОБИ СИЁСАТИНИНГ УСЛУБИЙ ҚИСМИ
www.e-itt.uz
I SON. 2024
265
Солиқ ҳисоби сие сатининг услубии қисмининг модели 2-расмда акс эттирилган.
Бу қисмда даромад ва харажатларни таснифи, уларни тан олиш, мулк ва TМЗ ни
баҳолаш усуллари, асосии восита ва номоддии активларни амортизация ажратмасини
ҳисоблаш методлари, солиқлар ва бошқа мажбурии ту ловлар бу и ича солиққа тортиш
базасини аниқлаш ва солиқ ҳисобида акс эттириш методикаси, солиқ ҳисоботини тузиш
ва тегишли органларга тақдим этиш тартиблари ку рсатилади.
Солиқ ҳисоби сие сатининг услубии қисмида қуи идаги элементларга алоҳида
эътибор бериш керак:
- активлар ва мажбуриятларни баҳолаш методларига;
-
даромад ва харажатларни солиқ ҳисобида тан олишга;
-
амортизасияни ҳисоблаш методларига;
-
амортизасия меъе рларини қу ллашга;
-
заҳира (резерв)ни ташкил этишга;
-
солиқларни ҳисоблаш, ту лаш тартибларига;
-
солиқлар бу и ича аванс ту ловларини амалга ошириш тартибига;
-
солиқ ҳисоби аналитик регистрлари шаклига;
-
солиқ ҳисобида қу лланадиган ишчи сче тлар режасига ва бошқаларга.
Солиқ ҳисоби сие сатининг асосии таркибии элементи бу либ ишчи сче тлар режаси
ҳисобланади.
Солиқ ҳисобининг ишчи сче тлар режаси ху жалик юритувчи субект
томонидан у зининг хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда 21-БҲМСга асосан мустақил
равишда ишлаб чиқилади.
Ишчи сче тлар режасини шундаи шакллантириш керакки, сче тлардан олинадиган
маълумотлар асосида қу шимча ҳисоб-китобларсиз солиқ турлари бу и ича ҳисоботлар
тузиш имконияти яратилиши лозим. Бунинг учун сче тлар шундаи танланиши керакки,
бу сче тларда даромадлар, харажатлар ҳисобга олиниб, сче тлардаги маълумотлар
асосида солиқ турлари бу и ича солиққа тортиш базасини аниқлаш имкониятини бериши
зарур.
Хулоса ва таклифлар.
Республикамизда солиқ сие сатини ислоҳ этиш борасида муаи ян ишлар амалга
оширилмоқда. Жумладан, солиқ сие сатини такомиллаштириш концепцияси ва
стратегияси ишлаб чиқилди ҳамда амалие тга жории этилди.
Солиқ кодексининг янги таҳририда “Солиққа тортиш мақсадидаги ҳисоб сие сати”
тушунчаси 77 модда қилиб киритилган. Ушбу тушунчани Солиқ кодексига киритилиши
бухгалтерия ҳисобининг методологиясида тегишли у згартиришларга олиб келади.
Чунки ҳисоб сие сатини шакллантиришнинг методологик масалалари муҳим бу либ
ҳисобланади.
Бизнинг фикримизча, “солиққа тортиш мақсадидаги ҳисоб” ва “солиққа тортиш
мақсадидаги ҳисоб сие сати” тушунчаларини мос равишда“солиқ ҳисоби” ва “солиқ
ҳисоби сие сат” деб аташ мақсадга мувофиқ. Юқоридагилардан келиб чиққан ҳолда, биз
томонимиздан “солиқ ҳисоби” ва “солиқ ҳисоби сие сати” тушунчаларининг таърифлар
берилди ва буларни Солиқ кодексининг янги таҳрири лои иҳасида
76-
моддани
“
Солиққа тортиш мақсадидаги ҳисоб” е ки «Солиқ ҳисоби» деб номлаш ва қуи идаги
таҳрирда бериш:
“Солиқ ҳисоби – бу ху жалик юритувчи субъектлар томонидан ту ланадиган
солиқлар ва бошқа мажбурии ту ловлар бу и ича солиққа тортиш базасини аниқлаш ва
солиқ ҳисоботларини тузиш учун зарур бу лган маълумотларни ҳисобга олиш
тизимидир.
Солиқ ҳисобининг вазифаси – бу ҳисобот даврида солиқ ва бошқа мажбурият
ту ловларни ту ғри ҳисоблаш учун зарур бу лган ишончли маълумотларни ҳисобга олиш,
www.e-itt.uz
I SON. 2024
266
ҳамда ички ва ташқи фои даланувчиларни зарурии маълумотлар билан таъминлашдан
иборат.”
77 моддани “Солиққа тортиш мақсадларидаги ҳисоб сие сати” е ки “солиқ ҳисоби
сие сат” деб номлашни ва қуи идаги таҳрирда у згартириш киритишни таклиф қиламиз:
“Солиққа тортиш мақсадларидаги ҳисоб сие сати – бу ху жалик юритувчи субъект
томонидан солиқ ҳисобини юритиш ва солиқ ҳисоботини тузиш учун танланган
тамоиллар, қоидалар ва усуллар мажмуасидир.
Солиқ ҳисоби сие сати ху жалик юритувчи субектлар учун ички меъе рии ҳужжат
бу либ ҳисобланади”.
Солиқ ҳисоби сие сатини шакллантиришда солиқ турларини у зига хос
хусусиятларини ҳисобга олиш мақсадга мувофиқдир. Чунки солиқларнинг ҳар бир тури
бу и ича солиққа тортиш базасини аниқлаш усуллари, ҳисоб регистрларини юритиш,
уларни сче тларда акс эттириш бир-биридан фарқ қилади.
Адабиётлар:
Қарор (2019) Ўзбекистон Республикаси Президентининг ”Солиқ маъмуриятчилигини
такомиллаштириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПҚ-4389 сонли
Қарорининг 2-иловаси “Солиқ маъмуриятчилигини такомиллаштириш стратегиясини
амалга ошириш бўйича “ЙЎЛ ХАРИТАСИ”.
Қарор (2020)
У збeкистoн Рeспубликaси Прeзидeнтининг 2020 и ил 24 февралдаги
“Молиявии ҳисоботнинг халқаро стандартларига у тиш бу и ича қу шимча чора-тадбирлар
ту ғрисида”ги ПҚ-4611-сон қарори
МҲХС-8 (IAS-8) “Ҳисоб сиёсати ,бухгалтерия баҳолашдаги ўзгаришлар ва хатолар”. 2018.
БҲМС-1 (2024) “Молиявий ҳисоботни тақдим этиш ва ҳисоб сиёсати”. Ўзбекистон
Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 2024 йил 6 августда рўйхатдан ўтказилди, рўйхат
рақами 3544.
Макарова А.А. (2011) Концепции формирования учетной политики экономических
субъектов. Автореферат дисс. д.э.н. Йошкар-Ола. 17стр.
Налоговый Кодекс РФ, (2024)
Налоговый кодекс Российской Федерации (с изменениями
и дополнениями, вступившими в силу с 12.08.2024) (действующая редакция от 08.08.2024)
.
Брызгалин А.В., Демешова Е.В. (2000) Затраты, связанные с управлением
производством промышленного предприятия: формирование себестоимости и ведение
бухгалтерского учета .// Консультант.-. №2-С. 7-16
Сидельникова Л.Б., Назарян Е.Н. (2002) Налоговый учет и учетная политика
организаций для целей налогообложения.М.:Омега-Л, 232с.
Куликова Л.И. (2018) Налоговый учет: учеб.-метод. разработка / Л.И. Куликова, Н.Б.
Семенихина, Г.И. Хамидуллина, М.Ф. Мусаллямова. - Казань: КФУ, – 88 c.
Пятов М.Л. (2008) Учетная политика организации: учеб.-практическое пособие Текст. /
М.Л. Пятов. M.: ТК Велби, Изд-во проспект. - 192 с.
Матвеев С.Ю. (2004) Некоммерческие организации. -М.: Бератор. -360 с.
Рассказова-Николаева С.А., Калинина Е.М. (2010) Налоговая учетная политика на 2010
год // Экономико-правовой бюллетень. - N 1. - 160 с.
Нестеров Г.Г. (2009) “Налоговый учет и налогая отчетность”. Учебная пособия. Москва,
ЭКСМО. 112 стр .
Нестерова Е.А., Балакирева Н.М., Гущина И.Э. (2006) Учетная политика - 2006:
бухгалтерская и налоговая. Организационный, методический и технические аспекты.
Учебное пособие. - М.: ФБК-ПРЕСС,
Ғуламова Ф.Ғ., Файзиева У.Т. (2018) Бухгалтерияни мустақил ўрганиш учун
қўлланма.Тошкент:HORMA, 108-109 бетлар.(276 б.).
Курбанов
З.Н.
(2024).
Фойда
солиғи
бухгалтерия
ҳисобини
молиявий
ҳисоботнингхалқаро стандартлари асосида такомиллаштириш. Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil,
2024-yil, mart.
