www.e-itt.uz
III SON. 2024
186
ТИЖОРАТ БАНКИНИНГ КРЕДИТЛАШ АМАЛИЁТИ БИЛАН БОҒЛИҚ МОЛИЯВИЙ
КЎРСАТКИЧЛАР ТАҲЛИЛИ (МИЛЛИЙ БАНК МИСОЛИДА)
PhD, доц.
Бозоров Руслан Хамдамович
Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги
Давлат бошқаруви академияси
ORCID: 0009-0008-5022-2441
Аннотация.
Мақолада ТИФ Миллий банки мисолида банкнинг молиявий
кўрсаткичлари амалий ҳолати таҳлили амалга оширилган ҳамда натижаларни
шаклланишининг молиявий сабаблари ёритилган. Хусусан, тижорат банкларининг
активлар ва пассивлар таркиби, активлар ва капитал рентабеллиги, каби
кўрсаткичларнинг 7 йилллик динамикаси таҳлил қилинган ҳолда илмий хулосалар
шакллантирилган.
Калит сўзлар:
молиявий барқарорлик, активлар ва пассивлар таркиби, активлар
рентабеллиги, капитал рентабеллиги, муаммоли кредитлар, даромадлар.
АНАЛИЗ ФИНАНСОВЫХ ПОКАЗАТЕЛЕЙ КРЕДИТНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ
КОММЕРЧЕСКОГО БАНКА (НА ПРИМЕРЕ НАЦИОНАЛЬНОГО БАНКА)
PhD, доц.
Бозоров Руслан Хамдамович
Академия государственного управления при
Президенте Республики Узбекистан
Аннотация.
В статье анализируется фактическое состояние финансовых
показателей банка на примере ТИФ Национального банка и выделяются финансовые
причины формирования результатов. В частности, научные выводы сделаны на основе
анализа 7-летней динамики таких показателей, как структура активов и обязательств
коммерческих банков, рентабельность активов и капитала.
Ключевые слова:
финансовая устойчивость, состав активов и пассивов,
рентабельность активов, рентабельность капитала, проблемные кредиты, доходы.
ANALYSIS OF FINANCIAL INDICATORS OF CREDIT ACTIVITY OF A COMMERCIAL BANK
(ON THE EXAMPLE OF THE NATIONAL BANK)
PhD, assoc. prof.
Bozorov Ruslan Khamdamovich
Academy of Public Administration
under the president of the Republic of Uzbekistan
Abstract.
In the article, the analysis of the practical situation of the bank's financial
indicators was carried out on the example of the FEA National Bank, and the financial reasons for
the formation of the results were explained. In particular, scientific conclusions were formed by
analyzing the 7-year dynamics of indicators such as the composition of assets and liabilities, assets
and capital profitability of commercial banks.
Keywords:
financial stability, composition of assets and liabilities, return on assets, return
on capital, problem loans, income.
UOʻK: 336.722.117.7
186-193
www.e-itt.uz
III SON. 2024
187
Кириш.
Бугунги кунда бозор иқтисодие ти тамои иллари асосида иш олиб борувчи ҳар бир
иқтисодии субъект, у з фаолияти давомида албатта банк хизматларидан, хусусан
банкнинг кредит маҳсулотларидан фои даланиши ва бу бутун иқтисодие т бу и ича кенг
ҳажмда амалга оширилиши мумкин. Шу сабабли, банкларда шаклланган ресурслар ва
улар манбаларининг таркибии тузилишини оқилона бошқариш иқтисодие тдаги кенг
ҳажмда кредитга бу лган талабни оптимал даражада қондириш имконини берса,
иккинчи томондан тижорат банкларидаги ушбу ресурсларнинг фои даланиш
самарадорлигини ҳам оширади.
Шу боисдан тижорат банкларининг асосии даромад манбаи ҳисобланган
кредитлаш фаолитида қу лланиладиган кредитлаш механизмларининг самарали
ишлашини таъминлаш борасидаги ишларни ташкил қилишда энг аввало банк
активлари ва пассивлари таркибини таҳлил қилиш орқали банкларда активлар ва
капитал рентабеллиги ҳолатини баҳолаш ҳамда уларнинг салбии ку рсаткичларига
сабаб бу лае тган омилларни у рганишлар асосида тегишли чоралар ишлаб чиқиш муҳим
ҳисобланади.
Юқоридагиларни инобатга олган ҳолда, иқтисодие тда банкларни самарали
кредитлаш механизмлари орқали фаолиятини ташкил қилишда уларнинг молиявии
ку рсаткичларини таҳлил қилиш долзарб ҳисобланади.
Адабиётлар шарҳи.
Банк секторининг самарадорлиги ва барқарорлигини таъминлаш масаласи банк
тизими учун ҳам жуда долзарб ҳисобланади. Литун у з ишларида ку п укладли банк
тизими самарали ҳисобланади, дея таъкидлаи ди ва ку п укладли банк тизимига турли
мулкчилик шаклига эга банкларнинг мавжуд бу лиши, банклар ҳажмига ва фаолияти
и у налишларига асосии эътиборни қаратади (Литун, 2002). Шу билан бирга Литун
томонидан Германия, Италия, Австрия давлатларида мавжуд универсал банклар билан
бир қаторда кооператив банклар, жамғарма кассалари, у заро кредитлаш
ху жаликларининг фаолият олиб бориши таъкидлаб у тилади. Францияда муниципал
кредитлаш фондлари жуда кенг тарқалганини, ҳудудии банклар эса Австрияда кенг
ривожланганлигини ва улар сони 600 дан ортиқ эканлиги ҳамда ҳар бир ҳудуд маълум
бир соҳага ихтисослашганлигини келтириб у тади.
Маҳаллии иқтисодчи олимларимиздан Саттаров, У збекистон Республикаси банк
тизими барқарорлигини таъминлаш масаласида у з тадқиқотларини олиб борган бу либ,
у “банк тизими барқарорлиги – бу Марказии банк ва тижорат банклари фаолияти
давомида у з функцияларини ту лақонли бажара олишини таъминлаш имконини
берадиган даражани сақлаган ҳолатда, ривожланишга қараб интилишдир” дея фикр
билдирган (Саттаров, 2018). Иқтисодчи олим у з тадқиқотларида асосан банк тизими
барқарорлигини таъминлаш методологиясини у рганган ҳамда тегишли хулосалар
шакллантирган. Шу билан бирга, Саттаров “барқарорлик” тушунчаси моҳиятини
у рганиб, “барқарорлик” статик ҳолат эмас, балки динамик хусусиятга эга бу лган жарае н;
“барқарорлик” бу доимии ижобии томонга қараб силжиш, оз бу лсада лекин,
ривожланишга қараб интилиш; барқарорлик ривожланишнинг комплекс тавсифи
бу либ, унинг барча жабҳалардаги, ички ва ташқи муносабатлардаги аҳамиятини у з
ичига олади; “барқарорлик” у е ки бу фаолиятнинг миқдории ва сифат даражасини
белгилаи ди, деб таъкидлаган.
Вешкин ва Авагянлар (2018) тижорат банклари молиявии барқарорлигини
даромадларнинг харажатлардан ошган қисми сифатида қарашади. Тижорат банклари
даромадлари, шунингдек, улар фои дасидан дивидендлар ту лашга қараб банклар
молиявии барқарорлигига баҳо бериш бир оз мунозарали ҳисобланади. Сабаби, банк
фои даси улар умумии фаолиятига баҳо беришнинг асосии бир ку рсаткичи ҳисобланади,
www.e-itt.uz
III SON. 2024
188
лекин банклар молиявии барқарорлигини аниқлаш учун уни ташкил этувчи
манбаларига асосии эътибор қаратиш лозим деб ҳисоблаи миз.
Тадқиқот методологияси.
Тадқиқотнинг асосии мақсади тижорат банкларнинг кредитлаш механизмига
таъсир қилувчи молиявии ку рсаткичларини амалии ҳолатини таҳлил қилиш орқали
илмии хулосалар шакллантириш ва тавсиялар ишлаб чиқиш. Тадқиқот жарае нида
умумиқтисодии усуллар билан бир қаторда статистик маълумотларни жамлаш,
умумлашитириш, таққослаш ҳамда тизимли таҳлил каби усуллар қу лланилган.
Таҳлил ва натижалар муҳокамаси.
Бугунги кунда У збекистон Республикасида 36 та тижорат банклари у з фаолиятини
олиб бормоқда (2024 и ил 1 сентябрь ҳолатига), уларнинг 10 таси давлат улуши мавжуд
бу лган банклар ҳисобланади (cbu.uz).
Тадқиқотимизда республикамиздаги энг и ирик тижорат банклардан бири
ҳисобланган “У збекистон Республикаси ташқи иқтисодии фаолият Миллии банки”
АЖнинг и иллик ҳисоботлари асосида унинг кредит фаолияти билан боғлиқ
ку рсаткичлари ҳамда молиявии барқарорлиги ҳолатини таҳлилини амалга оширамиз.
2024 и ил 1 сентябрь ҳолатига “У змиллии банк” АЖ банк активлари (135,8 трлн су м)
бу и ича республикада 1-у ринда бу либ, унинг активлари тижорат банклари жами
активларининг 18,6 фоиз улушига ту ғри келса, банк капитали (18,5 трлн су м) бу и ича
ҳам 1-у ринда бу либ, бу ку рсаткич бу и ича унинг ҳиссаси тижорат банклари ялпи
капиталининг 17,4 фоизига ту ғри келади. Шунингдек банкнинг кредит портфели ушбу
санада 104,6 трлн су мни ташкил қилган ҳолда, ушбу миқдор тижорат банкларининг
жами кредит портфелининг 20,5 фоизига ҳамда давлат улуши мавжуд бу лмаган
банкларнинг кредит портфелига нисбатан 67,6 фоизга ту ғри келади.
Тадқиқотда аввало, Миллии банкнинг кредитлаш амалие ти ва ундаги кредитлаш
механизмига таъсир қилувчи умумии ку рсаткичлар сифатида банкнинг активлар
таркибии тузилиши ва уларнинг у згариш динамикасини 2017-2023 и иллардаги
ҳолатини таҳлил қиламиз.
1-жадвал маълумотларидан ку риш мумкинки, Ташқи иқтисодии фаолият Миллии
банкида кассали активлар миқдори 2017-2013 и илларда умумии ҳолатда камаи ган,
фақатгина 2022 и илда унинг активлардаги улуши ошган, аммо 2023 и илга келиб эса яна
пасаи ган ҳолда таҳлил даврининг бошига нисбатан 8,8 фоиз пунктга камаи ган. Бу эса,
банкда кредит каби аквтиларнинг улуши ошишига хизмат қилган, гарчи кассали
активларнинг камаи иши банк ликвидлиги нуқтаи назаридан салбии ҳолат
ҳисоблансада, аммо мазкур активларнинг жами активлардаги улуши 15 фоиз атрофида
бу лиши банк ликвидлиги учун е мон ҳолат эмас. У з навбатида даромад келтирувчи
аквтиларнинг (кредит, қимматли қоғозлар ва инвестициялар) жами активлар
таркибидаги улушини ошиши банкнинг молиявии барқарорлиги учун ҳам ижобии омил
ҳисобланса, шунингдек уларнинг ҳажмини ошиши банкдаги кредитлаш механизмига
ҳам талаб ва таклиф қонунлари асосида у з таъсирини бериши мумкин.
Ушбу жадвалга ку ра, банкнинг умумии активлари таҳлил даврида 2,5 баробар
(127,5/51,5)га е ки 76 трлн су мга (127,5-51,5) ошганлигини ку ришимиз мумкин. Яна бир
жиҳат шуки, ушбу даврда банк кредитларининг активлардаги улуши 5,2 фоизли (72,4-
62,2) пунктга ошганлиги у з навбатида банкдаги кредитлар миқдори ҳам камида 2,5
баробардан ортиқ ку паи ганлигини англатади. Бу ҳолат эса, банкнинг кредитлаш
механизмидаги элементларга қатъии лаштириш принципини қу ллаш ҳолатини
юмшатишга имкон беради. Бироқ, шунингдек банкда соҳаларга киритилган кредитлар
салмоғини мониторингини амалга ошириш ва банкда кредит портфелининг
диверсификация қилинишига доимии эътибор бериш лозим бу лади.
www.e-itt.uz
III SON. 2024
189
1-жадвал
Ўзбекистон Республикаси Ташқи иқтисодий фаолият Миллий банкининг
активлари таркиби, фоизда
№
Активлар номи
31.
12
.2017
31.
12.
2018
31.
12.
2019
31.
12.
2020
31.
12.
2021
31.
12.
2022
31.
12.
2023
Ф
ар
қ
1.
Кассали активлар
24,6
14,4
12,8
13,7
14,5
23,1
15,8
-8,8
2.
Мижозларга берилган
кредитлар
67,2
81,1
81,1
79,8
78,9
70,8
72,4
5,2
3.
Жами ҳисобланган фоизли
ва фоизсиз даромадлар
0,6
1,1
1,9
3,0
2,4
2,5
3,5
2,9
4.
Қимматли қоғозлари
0,0
0,1
0,3
0,6
1,1
1,3
5,4
5,4
5.
Ҳамкорларга қилинган
инвестициялар
1,2
1,2
1,1
1,6
1,6
1,0
1,5
0,3
6.
Асосий воситалар
0,4
0,5
0,9
0,8
0,7
0,8
1,0
0,6
7.
Бошқа активлар
5,9
1,6
2,0
0,5
0,7
0,5
0,4
-5,5
Жами активлар (%)
100
100
100
100
100
100
100
---
Жами активлар (трлн сўм)
51,5
56,5
66,6
79,9
89,9
119,9 127,5 76,0
Манба:
Ўзбекистон Республикаси Ташқи иқтисодий фаолият Миллий банкига доир 2017-
2023 йилларга оид маълумотлар асосида муаллиф томонидан тайёрланди.
Шу билан бирга, Миллии банкда 2023 и илда аввалги и илга нисбатан қимматли
қоғозлар ҳажми 4,1 фоизли (5,4-1,3) пунктга кескин ошган бу либ, бунга сабаб эса аи нан
шу даврда кассали активларнинг 7,3 фоизли пунктга (23,1-15,8) камаи иши, яъни
банкнинг кассали активлари қимматли қоғозлар бу и ича активларга трансформацияси
кузатилганлиги бу лиши мумкин. Албатта бир қарашда қимматли қоғозларнинг банк
активлари таркибида ошиб бориши ижобии ҳолатдек ку ринади, лекин уларнинг
сифати, яъни қаи си қимматли қоғоғларга ва қандаи шартлар билан сармоя
и у налтирилганлиги муҳим ҳисобланади.
Миллии банкда асосан кредитлар ва қимматли қоғозлар каби даромад келтирувчи
активларга (гарчи рискка тортилган аквтилар бу лсада) маблағлар и у налтирилганлиги
фикримизча, тижорат банки даромадини оширишга ҳамда мижозларга сифатли
ресурслар таклиф қилган ҳолда уларнинг молиявии барқарорлигини таъминлашга
хизмат қилади.
Навбатдаги таҳлилимизни ТИФ Миллии банкининг пассивлари таркибии
тузилиши асосида амалга оширамиз.
2-жадвал маълумотларидан, ТИФ Миллии банкнинг кредит ва лизинг
операциялари бу и ича мажбуриятлари ҳамда бошқа мажбуриятлар бу и ича пассивлари
камаи иш тенеденцияси кузатилган бу лса, бошқа банклар олдида мажбуриятлар,
депозитлар ҳамда чиқарилган қарз мажбуриятини ифодаловчи қимматли қоғозлар
www.e-itt.uz
III SON. 2024
190
бу и ича пассивлар сезиларли даражада ошган. Бу ерда асосан кредит ва лизинг бу и ича
мажбуриятларнинг камаи иши эвазига юқорида қаи д этилган мажбуриятларга
пассивлар трансформацияси бу лганлигини ку риш мумкин.
2-жадвал
ТИФ Миллий банки пассивлари таркиби, фоизда
№
Пассивлар номи
31
.1
.2.
01
7
31
.1
2.
2
01
8
31
.1
2.
2
01
9
31
.1
2.
2
02
0
31
.1
2.
2
02
1
31
.1
2.
2
02
2
31
.1
2.
2
02
3
Ф
ар
қ
1.
Банклар олдидаги
мажбуриятлар
4,1
2,0
3,9
4,2
3,9
12,7
10,4
6,3
2.
Жами депозитлар бўйича
мажбуриятлар
22,6
20,8
22,9
21,5
24,6
31,8
25,8
3,2
3.
Кредит ва лизинг операциялари
бўйича мажбуриятлар
57,0
65,2
49,1
48,9
48,4
36,1
43,1
-13.9
4.
Банк томонидан чиқарилган
қимматли қоғозлар
0,0
0,0
0,0
3,9
3,6
2,8
2,9
2,9
5.
Субординар қарз
0,2
0,1
2,2
1,9
1,8
1,4
1,4
1.2
6.
Тўланиши лозим бўлган
ҳисобланган фоизлар
0,5
0,7
1,0
1,4
1,1
1,2
1,9
1.4
7.
Бошқа мажбуриятлар
6,3
1,1
1,1
0,7
0,2
0,3
0,5
-5,8
Жами мажбуриятлар
90,7
89,9
80,3
82,6
83,6
86,3
86,0
-4.7
8.
Акционерлик капитали
9,3
10,1
19,7
17,4
16,4
13,7
14,0
4,7
Жами пассивлар (%)
100
100
100
100
100
100
100
---
Жами пассивлар (трлн сўм)
51,5
56,5
66,6
79,9
89,9
119,9
127,5
76,0
Манба:
Ўзбекистон Республикаси Ташқи иқтисодий фаолият Миллий банкига доир 2017-
2023 йилларга оид маълумотлар асосида муаллиф томонидан тайёрланди.
Қолаверса, банкнинг бошқа мажбуриятлари ҳам сезиларли камаи ган бу либ, бу
ҳолатлар умумии ҳолда таҳлил даврида банкнинг жами мажбуриятларининг
активларга нисбати (е ки пассивлардаги улуши) 4,7 фоизли пунткга камаи ишига сабаб
бу лган. У з навбатида эса, акционерлик капиталининг пассивлардаги улуши (е ки
активларга нисбати) шунча пунктга ошганлигини ку ришимиз мумкин. Банклар
фаолиятига доир амалие тга ку ра, акционерлик капиталининг активларга нисбати 10
фоиздан паст бу лмаслиги меъе р ҳисобаланишини ҳисобга олсак, охирги 5 и илликда
ушбу ку рсаткич нормада бу лган. Бу ҳолат банкнинг молиявии барқарорлиги нуқтаи
назаридан ҳам, ҳамда меъе р даражаси (Мажбуриятлар/Пассивлар=90%)гача манфаатли
ва самарали мажбуриятлар жалб қилиш ҳисобига банкда ресурслар миқдорини
ку паи тириш орқали кредитлаш ҳажмини ва сифатини барқарорлигини таъминлаш
борасида имконият мавжудилиги нуқтаи назаридан ҳам ижобии ҳолат ҳисобланади.
Банк пассивлар таркибии динамикасида яна бир ҳолат ку ринадики, банкда
ту ланиши лозим бу лган фоизлар бу и ича мажбуриятлар доимии ошиб борган. Бу ҳолат
www.e-itt.uz
III SON. 2024
191
банк
фаолиятида
юзага
келган
мажбуриятларини
ту лиқ
у з
вақтида
бажармае тганлигини билдириши мумкин, бу эса ҳамкорларда ишончсизлик
психологиясини шаклланишига сабаб бу лиши мумкин. Шу сабабли, банк у з фаолиятида
ушбу ку рсаткични камаи тириш борасида тегишли чоралар ку риши мақсадга мувофиқ
ҳисобланади.
Тижорат банклари активлар таркибида кредитлар улуши юқори даражада
бу лганлиги сабабли уларнинг самараси бевосита банкнинг молиявии барқарорлигига
ҳам шу даражада таъсир у тказади. Шу боисдан банкнинг кредитлаш механизмининг
натижадорлигини билвосита билишда банкнинг молиявии барқарорлик
ку рсаткичларидан ҳам фои даланиш мумкин. Банкнинг молиявии барқарорлик
даражасини у лчовчи асосии мезонлар бу банк активлари ва капитали рентабеллиги
ку рсаткичларидир. Биз ҳам таҳлилимизни банклар рентабеллик ку рсаткичларига баҳо
бериш орқали давом эттирамиз.
Навбатдаги расмда ТИФ Миллии банкининг активлар рентабеллигининг 2017-
2023 и иллардаги ку рсаткичлари динамикаси келтирилган.
1-расм. ТИФ Миллий банки активлари рентабеллик кўрсаткичи, фоизда
Манба:
Ўзбекистон Республикаси Ташқи иқтисодий фаолият Миллий банкига доир 2017-
2023 йилларга оид маълумотлар асосида муаллиф томонидан тайёрланди.
1-расм маълумотларига ку ра, ТИФ Миллии банкида таҳлил даврида активлари
рентабеллик ку рсаткичи динамикаси нобарқарор тенденцияга эга. Бизга маълумки,
ушбу молиявии барқарорлик ку рсаткичи бу и ича меъе р даражаси 1 фоиз ҳисобланади.
2017-2018 и илларда банкда ушбу ку рсаткич деярли меъе р даражасида бу лган бу лса,
2019-2022 и илларда меъе р даражасидан баланд бу лган бу эса молиявии барқарорликни
таъминлаш нуқтаи назаридан ижобии ҳолат ҳисобланади. Лекин, 2023 и илда мазкур
ку рсаткич 0,41 фоизни ташкил этган ҳолда, жуда салбии натижа қаи д этилган, бу эса,
ушбу и илда олинган соф фои данинг миқдори ва унинг активларга нисбати жуда паст
бу лганлини англатади. Шунингдек, бунга сабаб қилиб, банкнинг даромад келтирувчи
активлар сифати е монлашувини, е ки фоизсиз ва операцин харажатлар ошганлигини,
е ки бошқа фавқулодда ҳолатлар кузатилганини келтириш мумкин. Шу сабабли, банк
келгусида акционерлар манфаати ва банкнинг умумии фаолияти барқарорлигини
таъминлаш учун ҳам банкнинг жами даромадларини ошириш ҳамда унинг соф фои дага
аи ланишини юқори даражасини таъминлаш борасидаги, жумладан кредитлаш
механизмларини самарадорлигини ошириш чораларини қу ллаши зарур ҳисобланади.
Тижорат банкларида банк активлари рентабеллик даражаси билан биргаликда
банкнинг капитали рентабеллик даражаси ҳам муҳим аҳамиятга эга. Навбатдаги расмда
www.e-itt.uz
III SON. 2024
192
ТИФ Миллии банкининг капитал рентабеллик ку рсаткичини у згариш динамикаси
келтирилади.
Тижорат банкларида капитал рентабеллиги меъе р даражаси халқаро амалие тда 10
фоизни ташкил этади.
2-расм. ТИФ Миллий банки капитали рентабеллик кўрсаткичи, фоизда
Манба:
Ўзбекистон Республикаси Ташқи иқтисодий фаолият Миллий банкига доир 2017-
2023 йилларга оид маълумотлар асосида муаллиф томонидан тайёрланди.
Юқоридаги расм маълумотларидан ку риш мумкинки, банк капитали рентабеллиги
ку рсаткичи
ТИФ Миллий банкида
2017-2019 и илларда меъе р даражасида бу лган
бу лса, 2020 и илда ушбу ку рсаткич 6,7 фоизни ташкил қилган бу либ, бу бевосита 2020
и илда юзага келган пандемия давридаги иқтисодие тдаги молиявии ҳолатлар билан
боғлиқдир. 2021 и илда ҳам ку рсаткич тенденцияси меъе р даражасигача яхшиланмаган.
Бу ҳолат банк молиявии барқарорлиги нуқтаи назаридан ижобии вазият
ҳисобланмаи ди. 2022 и илда ку рсаткич кескин у сган бу лсада, 2023 и илда у таҳлил
давридаги энг паст даражани қаи д этган ҳолда, халқаро амалие тдаги меъе р
даражасидан қарии б 3,5 баробарга кам бу лган. Ку рсаткич бу и ича бу каби нобарқарор
тенденция банкнинг молиявии барқарорлиги ва унинг келгуси фаолияти истиқбрли
учун ҳам ижобии баҳоланмаи ди. Шу сабабли банк бошқарувида салбии молиявии
натижалар динамикасига сабаб бу лае тган фаолият турлари бу и ича фаолият
механизмларини қаи та ку риб чиқиш мақсадга мувофиқ ҳисобланади.
Хулоса ва таклифлар.
Тадқиқот натижасида қуи идаги хулосаларни шакллантирилди:
-
ТИФ Миллий банкининг активлари ва капитали рентабеллик кўрсаткичлари
2023 йилдаги салбий ҳолатни сабабини аниқлаш учун банкнинг активлар ва пассивлар
таркиби ҳамда молиявий натижаларини шаклланишини таҳлил қилинганда,
2023 йил
якунлари бўйича банк активлари +6,3% га, банк капитали эса +9,0% га ошган ҳолда
унинг соф фойдаси
-
28,8% га камайганлигини аниқлашимиз мумкин. Банк активлари ва
капитали миқдорлари ўсиши билан соф фойда миқдори ўсиши ўртасидаги бу каби
тескари
тенденция
банкнинг
рентабеллигини
ифодаловчи
индикатор
кўрсаткичларнинг натижасига салбий таъсири кўрсатиши табиий;
-
ҳолатнинг бу вазиятга келишига молиявий сабаб, банкда 2023 йилнинг
активлар бўйича эҳтимолий йўқотишларга қарши яратилган захираларни баҳолаш
миқдори 7755,3 млрд сўмни (ўтган йилги миқдордан +57,7% га ошган), хусусан кредит
ва лизинглар бўйича кўрилиши мумкин бўлган зарарларни баҳолаш миқдори 6116,7
www.e-itt.uz
III SON. 2024
193
млрд сўмни (ўтган йилги миқдордан +103,17% га (ёки 2,03 мартага) ошган) ташкил
этганлиги бўлган;
-
натижада таҳлил даврида банкнинг соф фоизли даромадлари (йўқотишлари
учун захирадан кейин) миқдори
-
2400,7 млрд сўмлик салбий натижани қайд этган. Бу
эса ўз навбатида ушбу зарар фоизсиз даромадлар ҳисобига қопланган. Қолаверса, 2023
йилда банкнинг фоизсиз харажатлари миқдори аввалги йилга нисбатан 30% га
камайган бўлсада, активлар бўйича эҳтимолий йўқотишларга қарши яратилган
захираларни баҳолашнинг юқори ҳажми барибир соф фойданинг кескин камайишига
олиб келган.
Адабиётлар/ Литература/ References:
Вешкин Ю.Г., Авагян Г.Л., (2018) Экономический анализ деятельности коммерческого
банка: Учебное пособие. М.: Магистр.
Избосаров Б.Б. (2019). Тижорат банклари ликвидлилигини таъминлашнинг назарий
ва амалий масалалари. “Молия ва банк иши” электрон илмий журнали. – Тошкент, 2019.
2-сон. март-апрель, 8-12 б.
Қарор (2017) Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Тижорат банкларининг
молиявий барқарорлиги ва капиталлашуви даражасини оширишга оид қўшимча чора-
тадбирлар тўғриси”ги ПҚ-3066-сонли, 2017 йил 16 июн.
Литун О.Н. (2002) Стратегия банковской реструктуризации: Диссертация на
соискание ученой степени доктора экономических наук, - СПб., с. 134-135.
Саттаров О.Б. (2018).-Ўзбекистон Республикаси банк тизими барқарорлигини
таъминлаш методологиясини такомиллаштириш. Иқтис. фанлари доктори илмий
дараж. олиш учун тайёрл. дисс. автор. Т.: 14 б.
