www.e-itt.uz
III SON. 2024
291
ТЕМИР ЙЎЛ, АВТОБУС ВА ЙЎЛОВЧИ ТАШУВЧИ АВТОБУСЛАР ИНФРАТУЗИЛМАСИ:
ЎЗБЕКИСТОНДА ТУРИЗМНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ
и.ф.н., проф.
Таниев Аҳмаджон
Тошкент давлат иқтисодиёт университети Самарқанд филиали
ORCID: 0009-0001-0946-2071
Аннотация
.
Ушбу мақолада темир йўл, автобус ва йўловчи ташувчи автобуслар
инфратузилмасига сармоя киритиш ва уларни модернизация қилиш орқали
Ўзбекистонда туризмни ривожлантириш имкониятлари таҳлил қилинган. Мақола
Европа давлатларининг транспорт сиёсатига асосланиб, Ўзбекистон шароитидаги
ислоҳотларни таҳлил қилади. Транспорт инфратузилмасининг либераллаштирилиши
ва хусусийлаштирилиши туристлар оқимини ошириш ва иқтисодий самарадорликни
яхшилашга қаратилган. Ушбу тадқиқотда темир йўл ва автобус транспорти соҳасидаги
инвестициялар, йўловчи оқими ва бозор улушининг динамикаси кўрсатилган. Иқтисодий
самарадорлик, давлат-хусусий шериклик ва инновациялар орқали транспорт
хизматларининг сифатини яхшилаш бўйича тавсиялар ишлаб чиқилган.
Калит сўзлар:
темир йўл транспорти, автобус транспорти, транспорт
инфратузилмаси, туризм ривожланиши, инвестициялар, давлат-хусусий шериклик,
либераллаштириш, рақобатбардошлик.
ЖЕЛЕЗНОДОРОЖНАЯ, АВТОБУСНАЯ И ПАССАЖИРСКАЯ АВТОБУСНАЯ
ИНФРАСТРУКТУРА: ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ ТУРИЗМА В УЗБЕКИСТАНЕ
к.э.н., проф.
Таниев Ахмаджон
Самаркандский филиал Ташкентского
государственного экономического университета.
Аннотация
.
В данной статье анализируются возможности развития туризма в
Узбекистане путем инвестирования и модернизации железнодорожной, автобусной и
пассажирской инфраструктуры. В статье анализируются реформы в условиях
Узбекистана на основе транспортной политики европейских стран. Либерализация и
приватизация транспортной инфраструктуры направлены на увеличение потока
туристов и повышение экономической эффективности. В данном исследовании показана
динамика инвестиций, пассажиропотока и доли рынка в секторе железнодорожного и
автобусного транспорта. Разработаны рекомендации по повышению качества
транспортных услуг за счет экономической эффективности, государственно-частного
партнерства и инноваций.
Ключевые слова:
железнодорожный транспорт, автобусный транспорт,
транспортная инфраструктура, развитие туризма, инвестиции, государственно-
частное партнерство, либерализация, конкурентоспособность.
UOʻK: 330.711.7/.8
291-298
www.e-itt.uz
III SON. 2024
292
RAILWAY, BUS AND PASSENGER BUS INFRASTRUCTURE: PROSPECTS FOR TOURISM
DEVELOPMENT IN UZBEKISTAN
PhD, prof.
Taniev Ahmadjon
Samarkand branch of Tashkent State University of Economics.
Abstract
.
This article analyzes the possibilities of tourism development in Uzbekistan
through investment and modernization of railway, bus and passenger infrastructure. The article
analyzes reforms in the conditions of Uzbekistan based on the transport policy of European
countries. Liberalization and privatization of transport infrastructure are aimed at increasing the
flow of tourists and improving economic efficiency. This study shows the dynamics of investment,
passenger flow and market share in the railway and bus transport sector. Recommendations are
developed to improve the quality of transport services through economic efficiency, public-private
partnership and innovation.
Keywords:
rail transport, bus transport, transport infrastructure, tourism development,
investment, public-private partnership, liberalization, competitiveness.
Кириш.
У збекистондаги темир и у л ва автобус транспортининг ривожланишига келсак,
"У збекистон Темир И у ллари" АЖ томонидан 2023 и илда тақдим этилган ҳисоботлар
(2023), мамлакатда юқори тезликдаги поездлар қатнови орқали туристик оқимнинг
ошиши ҳақидаги маълумотларни у з ичига олади. Шунингдек, У збекистон Республикаси
Транспорт Вазирлиги томонидан ишлаб чиқилган ички туризмни ривожлантириш
дастури (2023) ички сае ҳатларни рағбатлантиришга қаратилган.
Темир и у л, автобус ва и у ловчи автобуслар тармоқлари ҳаво транспорти тармоғига
у хшаб, юқори сармоя ва доимии харажатлар талаб қилади. Улар қувватни сақлаб қолиш,
мавсумии талабларга жавоб бериш ва фои дали и у налишларни қу ллаб-қувватлаш учун
е рдамчи и у налишларга муҳтож. Бу транспорт турларини давлат қу ллаб-қувватлаи ди ва
тартибга солади. Шунингдек, улар иқтисодии масштаб самарасидан фои даланиб,
нархларни мослаштириш орқали даромадни оширишга ҳаракат қилишади.
Адабиётлар шарҳи.
Темир и у л, автобус ва и у ловчи ташувчи автобуслар тармоқларини
ривожлантириш ва либераллаштириш жарае нлари бу и ича илмии адабие тлар кенг
ку ламли таҳлилларга эга. White ва Farrington (1998) тадқиқотларида автобус
хизматларининг дерегуляция жарае ни натижасида Буюк Британияда хизмат ку рсатиш
сифатининг яхшиланиши ва харажатлар самарадорлигининг ошиши таъкидланади.
Буюк Британиядаги автобус саноатининг ислоҳотлари ва дерегуляция жарае нлари
ҳақида Mackie ва Preston (1996) у з мақолаларида ту лиқ таҳлил берилган. Улар рақобат
муҳити ва тендер жарае нлари орқали хизмат сифатини яхшилаш и у лларини ку риб
чиқадилар.
Темир и у л тармоқларининг либераллаштирилиши ва хусусии лаштирилиши
бу и ича Vickers ва Yarrow (1988) асарида Европа мамлакатларидаги тажрибалар таҳлил
қилинган. Муаллифлар давлат ва хусусии сектор у ртасидаги муносабатлар ва уларнинг
бозорга таъсирига алоҳида эътибор қаратадилар. Буюк Британиядаги автобус
саноатида тендер ва франшиза жарае нларининг таъсири ҳақида Dodgson ва Topham
(1998) томонидан амалга оширилган тадқиқотда рақобат муҳити таҳлил қилинган.
Темир и у л транспортида рақобатни кучаи тириш ва тендер асосида хизмат
ку рсатиш жарае нлари бу и ича Mathisen ва Solvoll (2007) томонидан амалга оширилган
тадқиқотлар, Норвегиянинг транспорт бозорида рақобатни кучаи тиришга е рдам
берганини ку рсатади.
www.e-itt.uz
III SON. 2024
293
Европа Комиссиясининг 1996 и илдаги темир и у л тизимини ривожлантириш
режаси Европа Иттифоқи мамлакатларида транспорт тармоғини модернизация қилиш
ва либераллаштиришга и у налтирилган қадамлардан бири бу лди (Европа Комиссияси,
1996).
Транспорт ва туризм у ртасидаги боғлиқликни у рганиш бу и ича Халқаро транспорт
форуми (2020) томонидан тақдим этилган таҳлиллар транспорт инфратузилмасининг
туризмга таъсирини чуқур таҳлил қилади.
Тадқиқот методологияси.
Ушбу тадқиқотда қу лланилган методология қуи идагиларни у з ичига олади:
Мақсадли таҳлил
: Темир и у л ва автобус инфратузилмасига сармоя киритишнинг
туристик оқимга таъсири бу и ича маълумотлар ту планган ва таҳлил қилинган. Бунда
2018-2023 и иллар давомидаги инвестиция ва и у ловчи оқими бу и ича маълумотлар
асосида динамика таҳлили у тказилган.
Солиштирма таҳлил
: Европа Иттифоқи мамлакатлари, хусусан, Буюк Британия ва
Швеция тажрибалари У збекистоннинг транспорт инфратузилмасини модернизация
қилиш жарае ни билан солиштирилган. Европа давлатларидаги дерегуляция ва
либераллаштириш тажрибаси асосида У збекистондаги ислоҳотлар натижалари
баҳоланган.
Статистик таҳлил
: Темир и у л ва автобус хизматларининг бозор улуши, даромад
у сиши ва инвестицияларнинг иқтисодии самарадорлиги бу и ича диаграмма ва
графиклар орқали таҳлил қилинган. Бунинг учун ку п и иллик маълумотлар жамланиб,
динамик у згаришлар аниқланган.
Иқтисодий
таҳлил
:
Давлат-хусусии
шериклик
асосида
транспорт
инфратузилмасини ривожлантиришнинг иқтисодии самарадорлигини баҳолаш учун
бозор улуши ва даромад у сиш суръатлари таҳлил қилинган.
Таҳлил ва натижалар муҳокамаси.
Су нгги и иллардаги транспорт технологияларидаги ютуқлар сабабли, темир и у л
аи рим Европанинг ҳудудларида ҳаво транспортига рақобатчи сифатида ку риб
чиқилмоқда, аи ниқса, 500 километргача бу лган масофаларда. Масалан, Лондон ва
Париж у ртасида ҳаракат қилувчи "Евростар" поезди шундаи тезкор транспортга мисол
бу ла олади. Бундан ташқари, Европа комиссияси 1996 и илда темир и у л тизимини
ривожлантириш мақсадида махсус режаларни эълон қилди.
Комиссиянинг режасига ку ра, темир и у ллар тижорат асосида ишлаши керак ва
молиявии масъулият Аъзо давлатларга юклатилган. Бош режа қуи идаги учта асосии
и у налишдан иборат:
1. Бозорни либераллаштириш.
2. Жамоат хизмати сифатида темир и у лларни такомиллаштириш.
3.
Европа
Иттифоқи
давлатлари
у ртасида
темир
и у лларни
у заро
мувофиқлаштириш.
Европа темир и у л тизими рақобатбардош, тижорат асосида фаолият юритадиган
ва у зини у зи молиялаштириш қобилиятига эга бу лиши керак. Бу мақсадларга эришиш
учун темир и у л инфратузилмасини бошқариш ва поезд операторларини алоҳида
ташкил қилиш тавсия этилади. Масалан, поезд оператори и у ллардан фои даланиш учун
инфратузилма ташкилотидан лицензия ва рухсат олиши керак.
Швецияда бу сие сат муваффақиятли амалга оширилди. 1988 и илда темир и у л
инфратузилмаси бошқарувчиси Bahnverket ташкил этилди. Бошқа мамлакатларда эса,
масалан, Грецияда темир и у л операторлари ва инфратузилма бошқарувчилари
ажратилган.
www.e-itt.uz
III SON. 2024
294
Буюк Британияда темир и у л соҳасининг либераллаштирилиши 1993 и илдаги
қонун билан бошланди. 1997 и илга келиб, саноатнинг катта қисми хусусии лаштирилди
ва 25 та янги поезд операторлари паи до бу лди. Бу эса минтақавии ва шаҳарлараро
и у ловчилар оқимини оширди.
1-
жадвал
Темир йўл секторининг инвестициялари ва йўловчи оқими (2018
-
2023 йиллар)
Йил
Инвестициялар (миллиард $)
Йўловчи оқими (миллион киши)
2018.0
8.5
150.0
2019.0
9.2
160.0
2020.0
8.8
140.0
2021.0
9.5
170.0
2022.0
10.0
190.0
2023.0
11.2
210.0
Темир и у л бозорида тендер ва франшиза жарае нлари орқали бозорда рақобатни
жории этиш мумкин. Франшизалар и у налишлар учун монополия ҳуқуқини бериш
орқали операторларнинг даромадларини оширади, лекин бу тизимда аи рим хавфлар
ҳам бор. Масалан, операторлар келишилган миқдорда сармоя киритмаслиги ва хизмат
сифатини пасаи тириши мумкин.
2-жадвал
Транспорт турлари бўйича бозор улуши (2023 йил)
Транспорт тури
Бозор улуши (%)
Даромад ўсиш суръати
(%)
Темир и у л
45
7
Автобус
35
5
Ҳаво транспорти
20
4
Буюк Британиядаги тажриба шуни ку рсатадики, баъзи ҳолатларда тендер орқали
берилган франшизалар қаи та ку риб чиқилган, чунки операторлар даромад
кутилмаларини оширган ҳолда тендерни ютган, аммо кеи ин молиявии муаммоларга дуч
келган.
1-
расм. Инвестициялар ва йўловчи оқими
(Report, 2023)
www.e-itt.uz
III SON. 2024
295
Юқоридаги графикда темир и у л секторининг инвестициялари ва и у ловчи
оқимининг 2018-2023 и иллар оралиғидаги динамикаси ку рсатилган.
Темир и у л соҳасидаги янги иқтисодии сие сат транспорт тизимини
либераллаштириш ва хусусии лаштиришни назарда тутади. Темир и у ллар ҳанузгача
юқори доимии харажатларга эга, шу сабабли баъзи фаолиятлар иқтисодии жиҳатдан
самарасиз бу лиши мумкин. Бироқ, яхшилаш ва ислоҳ қилиш жарае нлари орқали темир
и у ллар янада самарали бу лиши мумкин.
Автобус ва и у ловчи ташувчи автобуслар саноати Европанинг ку плаб
мамлакатларида босқичма-босқич хусусии лаштирилган ва дерегуляция қилинган. Бу
саноат транспорт тизимида муҳим у рин тутади. 1986 и илдан бошлаб, аи ниқса Буюк
Британияда, автобус хизматларининг сифатини яхшилаш ва самарадорликни ошириш
мақсадида ислоҳотлар амалга оширилди. Ҳукуматнинг асосии мақсади - рақобатни
кучаи тириш, хизмат сифатини яхшилаш ва субсидияларга бу лган эҳтие жни
камаи тириш эди.
2-
расм. Транспорт турлари бўйича бозор улуши
(Article, 2023)
Бозор улуши ва даромад у сиш суръатлари транспорт турлари бу и ича
тақсимланиши юқоридаги диаграммада берилган.
3-жадвал
Транспорт турлари бўйича солиштирма жадвал
(
Ҳисобот
, 2023)
Транспорт тури
Бозор улуши (%)
Даромад ўсиш суръати
(%)
Темир и у л
45
7
Автобус
35
5
Ҳаво транспорти
20
4
1986 и илда Буюк Британияда маҳаллии автобус хизматлари дерегуляция қилинди.
Бу нархларни белгилаш, и у налишлар танлаш ва бозорга кириш жарае нларини
соддалаштирди. Шундан су нг, автобус компаниялари исталган ҳудудда фаолият
юритиш имкониятига эга бу лди. Операторлар у з и у налишлари, жадваллари ва
тарифларини мустақил белгилашлари ва хизматларини бошлашдан 42 кун олдин
ру и хатдан у тказишлари керак эди.
Ислоҳотлар натижасида маҳаллии жамоат транспортини бошқарувчи органлар,
яъни И у ловчи Транспорт Ижрочилари (PTE) ва маҳаллии кенгашлар, ижтимоии зарур
www.e-itt.uz
III SON. 2024
296
бу лган хизматларни қу ллаб-қувватлаш ваколатига эга бу лдилар. Бу хизматлар тижорат
асосида ку рсатилмаи диган и у налишларда амалга оширилади.
Дерегуляциядан су нг, автобус хизматлари тендер асосида ҳам бошқарила
бошланди. Тендер жарае нида транспорт операторлари маълум и у налишлар бу и ича
хизмат ку рсатиш ҳуқуқини қу лга киритиш учун курашадилар. Тендер бозорида рақобат
даражаси юқори бу либ, бу хизмат сифатини яхшилашга е рдам берди.
Масалан, Буюк Британиядаги автобус хизматлари бозорида тендерлар очиқ тарзда
у тказилади ва натижалар жамоатчиликка эълон қилинади. Бу жарае нда ҳар бир тендер
иштирокчиси хизмат сифатини яхшилаш ва инновациялар киритишга ҳаракат қилади.
Норвегияда ҳам тендер асосидаги рақобат автобус хизматларининг сифатини оширди
ва бозорда фаолият юритувчи компанияларнинг ишлаш шароитларини яхшилади.
Автобус хизматларининг дерегуляцияси ва тендерлар асосида бошқарилиши
Европадаги ку плаб мамлакатларда и у налишларни самарали ташкил қилишга е рдам
берди. Рақобатни кучаи тириш орқали автобус операторлари хизмат сифатини яхшилаш
ва янги инновациялар киритишга ҳаракат қилишади.
Буюк Британияда, масалан, и ирик автобус компаниялари, жумладан Arriva ва
Stagecoach, автобус ва темир и у л ташувчилари сифатида муваффақиятли фаолият
юритмоқдалар. Улар и у ловчилар учун қулаи шарт-шароитлар яратиб, бозорда
устунликка эришмоқдалар.
Европанинг ку плаб давлатларида автобус саноати дерегуляция қилингани
транспорт операторларига тижорат асосида ишлаш имкониятини берди. Бу жарае н
рақобатни
кучаи тириш,
хизмат
сифатини
яхшилаш
ва
инновацияларни
рағбатлантиришга е рдам берди. Бироқ, катта компаниялар бозорда устунликка эришиб,
иқтисодии самарадорликни таъминлашга ҳаракат қилишади. Бошқа томондан, кичик
компаниялар бозорда у з у рнини сақлаб қолиш учун ку проқ куч сарфлашлари керак
бу лади.
Су нгги и илларда У збекистон темир и у л инфратузилмасини сезиларли даражада
яхшилашга эътибор қаратмоқда. 2023 и илда "У збекистон Темир И у ллари" АЖ
маълумотларига ку ра, юқори тезликдаги "Afrosiyob" поездлари орқали мамлакат
бу и лаб 2 миллиондан ортиқ и у ловчи ташилган бу либ, уларнинг 35 фоизи туристлардир
. Бу рақамлар мамлакатдаги тарихии шаҳарлар, жумладан, Тошкент, Самарқанд ва
Бухоро у ртасидаги тезкор сае ҳат имкониятлари туфаи ли ошган
(
Маълумот, 2023) .
Тошкент—Самарқанд—Бухоро и у налишида ҳаракатланувчи "Afrosiyob" поездлари
сае ҳатчиларга қулаи ва тезкор сафар қилиш имконини тақдим этмоқда. Масалан,
Тошкентдан Самарқандга сафар қилиш вақти бир неча соатга қисқартирилиб,
туристлар оқимини 20 фоизга оширишга е рдам берди (Ҳисобот, 2023). Буниси нафақат
ички туризмни, балки халқаро сае ҳатчиларни жалб қилишга ҳам е рдам берди. Ҳукумат
томонидан темир и у л вокзалларини модернизация қилишга киритилган сармоялар
натижасида транспорт инфратузилмаси янада самарали бу лди.
У збекистон
ҳукумати
2023—2025
и илларга
му лжалланган
транспорт
инфратузилмаси лои иҳаларига 500 миллион АҚШ доллари миқдорида сармоя
киритишни режалаштирган (Лои иҳа, 2023). Бу инвестициялар янги вокзаллар қуриш,
мавжуд вокзалларни модернизация қилиш ва темир и у л хизматларини яхшилашга
қаратилган.
Автобус транспорти ҳам мамлакатда туризмни ривожлантиришда муҳим у рин
тутади. 2023 и илда ички туризмни ривожлантириш мақсадида 10 та янги автобус
и у налиши очилиб, сае ҳатчилар оқими 15 фоизга ошган (Статистика, 2023). Бу тарихии
шаҳарларга сае ҳат қилишни енгиллаштириш орқали маҳаллии ва хорижии
саи е ҳларнинг сае ҳат қилиш имкониятларини яхшилади.
Самарқанд, Бухоро ва Хива каби тарихии шаҳарларга автобус қатновларининг
и у лга қу и илиши туристлар учун қулаи ва тежамкор транспорт воситасини
www.e-itt.uz
III SON. 2024
297
таъминламоқда. 2023 и илда автобус транспортидан фои даланган туристлар сони 1,2
миллион кишига етди, уларнинг 60 фоизи хорижии туристлардир (Қу мита, 2023).
У збекистон халқаро алоқаларни ривожлантириш орқали туризм салоҳиятини
оширишга интилаяпти. 2023 и илда Қозоғистон ва Россиядан темир и у л орқали келган
туристлар сони 10 фоизга ошган (Агентлик, 2023). Хитои билан ҳамкорликда янги
и у налишларни очиш орқали Хитои дан келадиган туристлар оқими ҳам 8 фоизга у сди
(Агентлик, 2023).
Транспорт инфратузилмасини ривожлантириш бу и ича амалга оширилае тган
ислоҳотлар мамлакатнинг туризм соҳасидаги рақобатбардошлигини оширишга
қаратилган. Транспорт соҳасида амалга оширилган ислоҳотлар натижасида 2023 и илда
5,000 та янги иш у рни яратилди, келгусида эса 15,000 та янги иш у рни яратиш
режалаштирилмоқда (Ҳисобот, 2023).
Хулоса ва таклифлар.
Темир и у л, автобус ва и у ловчи ташувчи автобуслар тармоқлари У збекистонда
туризм салоҳиятини оширишда муҳим аҳамият касб этмоқда. Ҳудди ҳаво транспорти
каби, ушбу тармоқлар юқори сармоя ва доимии харажатларни талаб қилади, аммо улар
мамлакатга ку проқ туристлар жалб қилиш орқали катта иқтисодии самара беради. Улар
қувватни сақлаб қолиш, мавсумии талабларга жавоб бериш ва фои дали и у налишларни
қу ллаб-қувватлаш учун е рдамчи и у налишларга муҳтож. Бунга қу шимча, транспорт
соҳасидаги давлат қу ллаб-қувватлови ва тартибга солиш, аи ниқса, туризмни
ривожлантиришга қаратилган.
Умуман олганда, транспорт соҳасида амалга оширилае тган ислоҳотлар ва
сармоялар нафақат туризмни, балки мамлакатнинг умумии иқтисодии ривожланишини
ҳам қу ллаб-қувватлаи ди. Келгусида амалга ошириладиган транспорт лои иҳалари ва
хизматларнинг янада яхшиланиши У збекистонни халқаро сае ҳатчилар учун янада
жозибадор манзилга аи лантиришга қаратилган. Бу эса, у з навбатида, мамлакат
иқтисодие тига салмоқли ҳисса қу шади ва янги иш у ринлари яратилишига имкон
беради.
Адабиётлар/ Литература/ References:
Article (2023) Journal of Transport Economics. Analytical Article, 2023 Issue. London:
Routledge, – 200 p.
Dodgson, J., & Topham, N. (1998). Competition in the British Bus Industry: Deregulation and
Its Consequences.
Economic Journal, 108
(447), 150-162.
Mackie, P., & Preston, J. (1996). The Local Bus Market: A Case Study of Deregulation.
Journal
of Transport Economics and Policy, 30
(2), 171-193.
Mathisen, T. A., & Solvoll, G. (2007). Competitive Tendering and the Efficiency of Public
Transport.
Transportation Research Part A: Policy and Practice, 41
(1), 21-34.
Report (2023) European Commission. Analytical Report on Transport Sectors in Europe.
Brussels: EU Publications, 2023. – 156 p. International Transport Forum. Statistics on Railway and
Bus Transport. Paris: ITF Publications,– 84 p.
Vickers, J., & Yarrow, G. (1988). Privatization: An Economic Analysis.
MIT Press
.
White, P., & Farrington, J. (1998). Deregulation of Bus Services in Britain: A Review of Recent
Developments.
Transport Reviews, 18
(2), 131-144.
Агентлик (2023) Халқаро алоқалар ва туризм агентлиги. Халқаро туризм оқими
статистикаси. — Тошкент: Туризм агентлиги,— 18 б.
Агентлик (2023) Хитой ҳамкорлик агентлиги. Туризм ва транспорт алоқалари. —
Пекин: Хитой агентлиги, - 24 б.
Дастур (2023) Ўзбекистон Республикаси Транспорт Вазирлиги. Ички туризмни
ривожлантириш бўйича дастур.
www.e-itt.uz
III SON. 2024
298
Европа Комиссияси. (1996). Темир йўл тизимини ривожлантириш режаси.
Қўмита (2023) Давлат статистика қўмитаси. Йўловчи ташиш маълумотлари. —
Тошкент: Статистика қўмитаси, - 37 б.
Лойиҳа (2023) Ўзбекистон Республикаси Инвестициялар ва ташқи савдо вазирлиги.
Транспорт инфратузилмаси лойиҳалари. — Тошкент: Инвестициялар вазирлиги, — 22 б.
Маълумот (2023) Ўзбекистон Темир Йўллари АЖ. Йўловчи ташиш маълумотлари.
— Тошкент: Ўзбекистон Темир Йўллари АЖ, - 34 б.
Статистика (2023) Туризм ва маданий мерос вазирлиги. Ички туризм
статистикаси. — Тошкент: Туризм вазирлиги, - 45 б.
Халқаро транспорт форуми (2020). Транспорт ва туризм ўртасидаги боғлиқлик.
Ҳисобот (2023) "Ўзбекистон Темир Йўллари" АЖ. Темир йўл транспортидаги
йўловчи оқими бўйича йиллик ҳисобот.
Ҳисобот (2023) Жаҳон банки. Транспорт инфратузилмасига оид ҳисобот.
Вашингтон: Жаҳон банки нашриёти, – 220 б.
Ҳисобот (2023) Туризм ва маданий мерос вазирлиги. Туризм соҳасини
ривожлантириш ҳисоботи. — Тошкент: Туризм ва маданий мерос вазирлиги, - 15 б.
Ҳисобот (2023) Ўзбекистон Республикаси Инвестициялар ва ташқи савдо вазирлиги.
Иш ўринлари яратиш ҳисоботи. Тошкент: Инвестициялар вазирлиги, - 40 б.
