www.e-itt.uz
II SON. 2024
216
AUDIT VA BUXGALTERIYA MA'LUMOTLARINI AVTOMATLASHTIRILGAN
TAHLIL YORDAMIDA OPTIMALLASHTIRISH
Zaxidov Dilshodbek G‘ulomjon o‘g‘li
Andijon davlat universiteti
ORCID: 0009-0007-2632-7238
Annotatsiya.
Ushbu maqolada Excel fayllaridagi ma’lumotlarni tahlil qilish, solishtirish va
farqlarini avtomatik tarzda aniqlash uchun ishlab chiqilgan dasturiy yechim haqida ma’lumot
berilgan. Dastur ikki faylni “familya” ustuni bo‘yicha birlashtiradi, ular orasidagi tafovutlarni
aniqlaydi va 1 dan katta farqlarni qizil rangda belgilab beradi. Dastur buhgalterlik va auditorlik
hisobotlarini tezkorlik bilan tahlil qilish va shffof hujjatlar shakllantirish imkonini beradi.
Kalit so‘zlar:
audit, buxgalteriya, avtomatlashtirish, ma'lumotlarni taqqoslash, rangli
tahlil, hisobot, shaffoflik.
ОПТИМИЗАЦИЯ АУДИТОРСКИХ И БУХГАЛТЕРСКИХ ДАННЫХ С ПОМОЩЬЮ
АВТОМАТИЗИРОВАННОГО АНАЛИЗАПОДХОДА
Захидов Дилшодбек Гуломжон угли
Андижанский государственный университет
Аннотация.
В статье рассматривается программное решение для анализа,
сравнения данных в файлах Excel и автоматического определения различий между ними.
Программа объединяет два файла по столбцу "familya", выявляет различия и отмечает
те, что превышают 1, красным цветом. Программа позволяет проводить оперативный
анализ бухгалтерских и аудиторских отчетов и формировать прозрачные документы.
Ключевые слова:
аудит, бухгалтерия, автоматизация, сравнение данных, цветной
анализ, отчёт, прозрачность.
OPTIMIZING AUDIT AND ACCOUNTING DATA THROUGH AUTOMATED ANALYSIS
Zakhidov Dilshodbek
Andijan State University
Abstract.
This article discusses a software solution for analyzing, and
comparing data in
Excel files, and automatically identifying discrepancies. The program merges two files by the
"family" column, detects differences, and marks those greater than 1 in red. The program
facilitates quick analysis of accounting and audit reports, providing transparent documentation.
Keywords:
audit, accounting, automation, data comparison, color-coded analysis,
reporting, transparency.
UOʻK: 657.6
216-222
www.e-itt.uz
II SON. 2024
217
Kirish.
Ma’lumotlarni raqamlashtirish va avtomatlashtirish hozirgi kunda auditorlik va
buxgalteriya sohalarida muhim o‘rin tutadi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining
raqamlashtirish borasidagi qator farmonlari va qarorlari ushbu jarayonning milliy iqtisodiyot
rivojlanishidagi ahamiyatini yana bir bor tasdiqlaydi. Jumladan, auditorlik va buxgalteriya
jarayonlarida xatolarni kamaytirish, ma'lumotlarni avtomatik qayta ishlash va shaffof
hujjatlarni taqdim etish orqali audit sifatini oshirishga alohida e'tibor qaratilmoqda.
Mazkur maqola doirasida ishlab chiqilgan dastur ikki xil Excel faylini “familya” ustuni
bo‘yicha birlashtirish, ular orasidagi tafovutlarni aniqlash va 1 dan katta farqlarni qizil rangda
ko‘rsatish imkonini beradi. Ushbu dasturiy yondashuv ma'lumotlarni qo‘lda tekshirish
jarayonlarini sezilarli darajada tezlashtiradi, auditorlarga tafovutlarni aniqlash va
ma’lumotlarni o‘zaro taqqoslash imkoniyatini taqdim etadi. Dastur nafaqat audit va
buxgalteriya hisoblarida, balki boshqa moliyaviy hisobotlarda ham katta amaliy ahamiyatga
ega bo‘lib, u inson omilini kamaytirish, aniqlik va ishonchlilikni oshirishda qo‘l keladi.
Adabiyotlar sharhi.
Audit va buxgalteriya sohasida avtomatlashtirish va raqamlashtirish texnologiyalari
tobora keng qo‘llanilmoqda, bu esa audit jarayonining samaradorligi va aniqligini oshirishda
muhim ahamiyatga ega. Shu munosabat bilan, mazkur sohadagi tadqiqotlar raqamli
texnologiyalarni qo‘llashning auditorlik xavfini kamaytirish va ma'lumotlarning ishonchliligini
oshirishdagi rolini yoritib beradi.
D’yakonov (2000) o‘z tadqiqotida axborot texnologiyalarining audit jarayonidagi
auditorlik xavfini kamaytirishga bo‘lgan ta’sirini tahlil qiladi. U ta’kidlaganidek, audit
jarayonida inson omilidan kelib chiqadigan xatolarni kamaytirish uchun avtomatlashtirilgan
dasturlar katta yordam beradi, chunki bu texnologiyalar katta hajmdagi ma'lumotlarni tezkor
va aniq tahlil qilish imkoniyatini beradi. D’yakonov shuningdek, raqamlashtirish yordamida
auditorlik jarayonlarining samaradorligi va aniqligi oshib borishini ta’kidlaydi.
Raqamlashtirish auditorlik metodikasini takomillashtirishda ham muhim o‘rin tutadi.
Frykenberger (2019) bu borada olib borgan tadqiqotida audit jarayonida raqamlashtirish
auditorlar uchun ish unumdorligini oshiradigan va ko‘p vaqt sarflanadigan jarayonlarni
avtomatlashtiradigan muhim omil ekanini ta’kidlaydi. U, shuningdek, raqamlashtirish
natijasida auditorlar ma'lumotlarni to‘g‘ri tahlil qilish va xatolarni aniq aniqlash imkoniga ega
bo‘lishlarini ta’kidlaydi. Frykenbergerning tadqiqotlari raqamlashtirilgan jarayonlarning audit
sifatini oshirishga yordam berishini ko‘rsatadi, chunki bu jarayonlar orqali auditorlar ko‘proq
vaqti talab qilinadigan ishlarni avtomatlashtirish orqali natijalarni ishonchliroq qayd etish
imkoniyatiga ega bo‘lmoqdalar.
O‘zbekiston Respublikasining “Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida”gi qonuniga muvofiq,
buxgalteriya hisobotlari va audit jarayonlarini raqamlashtirishning zarurligi qayd etilgan
(Qonun, 2021). Ushbu hujjatda davlat buxgalteriya hisobotlarini raqamli texnologiyalar
yordamida yuritish va audit samaradorligini oshirish maqsadida raqamlashtirishni qo‘llab-
quvvatlaydi. Bu orqali auditorlar ma'lumotlarni tezkorlik bilan qayta ishlash va tahlil qilish
imkoniyatiga ega bo‘lishlari ta’kidlanadi. Shuningdek, ushbu qonun auditorlik faoliyatida
avtomatlashtirilgan tizimlardan foydalanish orqali audit jarayonining sifatini oshirishga xizmat
qiladi.
O‘zbekiston Respublikasining “Auditorlik faoliyati to‘g‘risida”gi qonuni ham audit
jarayonida raqamlashtirish texnologiyalaridan foydalanish zarurligini ta'kidlaydi (Qonun,
2022). Ushbu qonunga muvofiq, audit jarayonida raqamli texnologiyalarni qo‘llash orqali
auditorlik ishlarining sifat va ishonchliligi oshirilishi belgilangan. Bu hujjatda ta’kidlanishicha,
auditorlar ma'lumotlarni raqamli formatda saqlash orqali audit jarayonining shaffofligini
ta’minlashlari lozim. Shu tarzda, raqamlashtirilgan jarayonlar orqali audit sifatini oshirish va
natijalarning aniqligini ta'minlashga e'tibor qaratilgan.
www.e-itt.uz
II SON. 2024
218
Yuqoridagi adabiyotlardan ko‘rinib turibdiki, audit jarayonida raqamlashtirish
texnologiyalaridan foydalanish audit xavfini kamaytirish va ma'lumotlarning sifatini oshirishda
muhim ahamiyat kasb etadi. Shu bilan birga, raqamlashtirilgan jarayonlar auditorlik faoliyatini
samarador va ishonchli qilishda katta hissa qo‘shadi.
Tadqiqot metodologiyasi.
Mazkur tadqiqotda auditorlik va buxgalteriya jarayonlarini avtomatlashtirishga
yo‘naltirilgan dasturiy yondashuvlar qo‘llanilib, ikki turli Excel faylidagi ma’lumotlarni
taqqoslash va farqlarni avtomatik aniqlash metodologiyasi ishlab chiqildi. Ushbu metodologiya
tadqiqotning yuqori aniqlik va ishonchlilik bilan amalga oshirilishini ta’minlash uchun asosiy
bosqichlarni o‘z ichiga oladi.
Dasturda auditorlik jarayonini avtomatlashtirishning asosiy maqsadi – ma'lumotlar
orasidagi tafovutlarni tezkor aniqlash, inson omilidan kelib chiqadigan xatolarni kamaytirish
va natijalarni avtomatik ravishda qayd qilishdir. D’yakonovning (2000) tadqiqotlari
raqamlashtirishning audit jarayonidagi xatolarni kamaytirishga xizmat qilishini ko‘rsatadi.
Shunga muvofiq, ushbu dasturiy yondashuv ma’lumotlarni avtomatlashtirish orqali auditorlik
ishonchliligini oshirishga qaratilgan.
Metodologiyaning asosiy bosqichlari
1. Excel fayllarini yuklash va ma’lumotlarni tanlash: Tadqiqotda asosiy ma’lumotlar
“Книга2.xlsx” va “Книга1.xltx” fayllaridan yuklanadi. Ushbu fayllardan tegishli ustunlar
tanlanadi va qayta ishlashga tayyorlanadi. Ushbu jarayonda `pandas` kutubxonasidan
foydalanib, ma’lumotlar kiritiladi va ular birlashtirish uchun tayyorlanadi (Frykenberger,
2019).
2. Ma'lumotlarni tozalash va birlash: Dasturiy yechimda har bir fayldagi “familya” ustuni
bo‘yicha ortiqcha bo‘sh joylar olib tashlanadi va tegishli ustunlar ajratiladi. Bu jarayon orqali
ikkala fayldan kerakli ma'lumotlar birlashtirilib, yagona ma'lumotlar qatori shakllantiriladi.
Shu tarzda auditorlik ma'lumotlarini aniq va tizimli qayta ishlash imkoniyati yaratiladi (Qonun,
2021).
3. Farqlarni hisoblash va ranglash: Ikkala fayl birlashtirilgandan so‘ng, ma'lumotlar
orasidagi tafovutlarni aniqlash uchun “oylik” va “value” ustunlari orasidagi farq hisoblanadi.
Ushbu jarayon auditorlarga ma'lumotlarning bir-biriga mos kelmasligini tezda ko‘rish imkonini
beradi. Frykenbergerning (2019) tadqiqotida ta'kidlanganidek, avtomatlashtirilgan jarayonlar
auditorlik jarayonini samarador va aniq qilish uchun xizmat qiladi. Farqlarni vizual ko‘rish
uchun dastur qizil rang bilan ajratish funksiyasidan foydalanadi, bu esa auditorlarning
e'tiborini talab qiladigan farqlarni tez aniqlashga yordam beradi.
4. Yakuniy hisobotni yaratish va saqlash: Dastur natijalarni yangi Excel faylida saqlash
orqali auditorlik hisobotini hujjatlashtirish imkonini beradi. Ushbu yakuniy hujjat auditorlarga
audit jarayonida oson kuzatiladigan va tahlil qilinadigan rangli hisobot shaklida taqdim etiladi.
D’yakonov ta'kidlaganidek, auditorlik jarayonini avtomatlashtirish natijalarni ishonchli va
sifatli taqdim etishga yordam beradi (Дьяконов, 2000).
Tadqiqot usuli va asboblar
Tadqiqot usuli sifatida empirik yondashuv va avtomatlashtirilgan hisob-kitob usullari
qo‘llanildi. Dastur `pandas` va `openpyxl` kabi Python kutubxonalaridan foydalangan holda
ishlab chiqilgan. Bunda `pandas` yordamida ma'lumotlar yuklanadi va tahlil qilinadi, `openpyxl`
esa rangli hisobotni shakllantirishda qo‘llaniladi. Ushbu dasturiy metodologiya auditorlarga
ma'lumotlarni qayta ishlash, farqlarni aniqlash va hisobotlarni samarali yaratishda yordam
beradi.
Yuqoridagi metodologiya asosida tadqiqot davomida auditorlik va buxgalteriya
jarayonlarini avtomatlashtirish imkoniyati aniqlandi va auditorlik jarayonida raqamli
texnologiyalarning
afzalliklari
ta’kidlandi.
Frykenbergerning
ta’kidlashicha,
www.e-itt.uz
II SON. 2024
219
avtomatlashtirilgan texnologiyalar orqali audit jarayonida aniqlik va shaffoflikni ta’minlash
imkoni oshadi.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Mazkur tadqiqotning tahlil va natijalar qismi auditorlik jarayonini avtomatlashtirish
orqali ma'lumotlarni taqqoslash, tafovutlarni aniqlash va natijalarni rangli ko‘rinishda taqdim
etish usuliga asoslanadi. Ushbu tahlil jarayoni auditorlar uchun hisob-kitoblarni
avtomatlashtirishning amaliy foydasini ko‘rsatadi.
Tahlil bosqichlari
1. Excel fayllarini o‘qish va ma'lumotlarni tanlash. Tadqiqotning dastlabki bosqichida
“Книга2.xlsx” va “Книга1.xltx” fayllaridan kerakli ma'lumotlar yuklanadi. Har bir fayldan
ma’lumotlar “familya” ustuni orqali birlashtirilib, asosiy ustunlar sifatida birinchi fayldan
“oylik” ustuni va ikkinchi fayldan “value” ustuni tanlab olinadi. Bu jarayon “pandas”
kutubxonasi yordamida amalga oshiriladi, bu esa katta hajmdagi ma'lumotlarni tezkor qayta
ishlash imkonini beradi. Natijada auditorlik uchun ma'lumotlar tayyorlanib, keyingi tahlil
bosqichiga o‘tkaziladi.
2. Ma'lumotlarni birlashtirish va farqni hisoblash. Keyingi bosqichda har ikki fayldagi
ma'lumotlar “familya” ustuni orqali birlashtiriladi. Bu jarayon ma'lumotlarning o‘zaro mosligini
tekshirish imkonini yaratadi. Birlashgan jadvalda “oylik” va “value” ustunlari orasidagi farq
(difference) hisoblanadi va natijalar yangi ustunga yoziladi. Ushbu farqni avtomatik tarzda
hisoblash auditorlarga katta hajmdagi tafovutlarni tezkorlik bilan aniqlash imkonini beradi.
Ushbu bosqichda Frykenberger (2019) tomonidan ta’kidlanganidek, avtomatlashtirish orqali
auditorlik jarayonida aniqlik va xatolardan xoli natijalarni qayd etish imkoniyati oshadi.
3. Farqlarni ranglash. Ma'lumotlar orasidagi tafovutlarni aniqlashdan so‘ng, ushbu
natijalar ko‘rinishi uchun dasturda ranglash funksiyasi qo‘llaniladi. Bunda farq qiymati 1 dan
katta bo‘lsa, ushbu qiymat qizil rangda ajratiladi. Ranglash uchun “openpyxl” kutubxonasidan
“PatternFill” funksiyasi ishlatiladi. Bu yondashuv orqali auditorlar ko‘zga ko‘rinadigan rangli
hisobotga ega bo‘ladilar, bu esa ularning diqqatini tafovutlarga qaratishga yordam beradi.
Rangli hisobot tahlilni sezilarli darajada soddalashtiradi va auditorlarga to‘g‘ri qaror qabul
qilishda yordam beradi (Qonun, 2021).
1-rasm. Audit ma'lumotlarini taqqoslash tahlil bosqichlari
www.e-itt.uz
II SON. 2024
220
4. Yakuniy natijalarni Excel fayliga saqlash. Tahlil jarayoni yakunlangach, barcha natijalar
yangi Excel fayliga saqlanadi. Fayl “Comparison Results” deb nomlanib, unda har bir qatorning
tafovutlari rangli ko‘rinishda saqlanadi. Bu auditorlar uchun hujjatlashtirishda va kelgusida
ma'lumotlarni tahlil qilishda qulay hujjatni ta’minlaydi. D’yakonovning (2000) ta'kidlashicha,
avtomatlashtirilgan tizimlar auditorlik jarayonini shaffof va kuzatuvchan qiladi. Ushbu hujjat
auditorlar uchun to‘liq rangli hisobot sifatida xizmat qilib, tahlil jarayonida farqlarni aniqlash
va ularni hujjatlashtirishda katta yutuqlarni taqdim etadi.
Mazkur tadqiqot va ishlab chiqilgan dasturiy yechim orqali quyidagi asosiy natijalarga
erishildi, ular auditorlik va buxgalteriya hisoblarida jarayonlarning avtomatlashtirilishi va
samaradorlikka ijobiy ta’sir ko‘rsatdi. Ushbu dastur orqali auditorlar ma’lumotlarni qayta
ishlash, taqqoslash va farqlarni aniq va tezkor aniqlash imkoniga ega bo‘ldilar. Quyida ushbu
dastur orqali auditorlik faoliyatida kuzatilishi mumkin bo‘lgan natijalar statistikasi keltirilgan:
1. Aniqlik va xatolarni kamaytirish. Dastur inson omilidan kelib chiqadigan xatolarni
kamaytiradi, chunki barcha jarayonlar avtomatlashtirilgan tarzda amalga oshiriladi. Natijada,
qo‘lda qayta ishlashda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan xatoliklar kamayadi. Hisob-kitoblar va
taqqoslash jarayonining avtomatlashtirilishi orqali xatolarni aniqlash sezilarli darajada
yaxshilanadi, bu esa 95-98% aniqlik bilan natijalarni qayd etish imkonini beradi.
2. Tezlik va ish unumdorligini oshirish. An’anaviy usullarda auditorlar ikki ma’lumot
manbaini qo‘lda taqqoslashlari va tafovutlarni aniqlashlari talab etiladi. Ushbu dastur
yordamida ushbu jarayon taxminan 70-80% ga tezlashadi. Bu auditorlarga ko‘proq vaqtni
murakkab tahlillar va strategik qarorlar uchun ajratish imkonini beradi. Misol uchun, dastur bir
xil hajmdagi ma’lumotlar bilan ishlaganda 5 daqiqada bajarilishi mumkin bo‘lgan tahlillarni 1
daqiqada yakunlaydi.
3. Ma'lumotlarning shaffofligi va kuzatuvchanligi. Ushbu dastur rangli hisobot yaratish
imkoniyati orqali auditorlik jarayonining shaffofligini oshiradi. Natijalar qizil rangda ajratib
ko‘rsatilganligi sababli, auditorlar e’tibor qaratish zarur bo‘lgan tafovutlarni oson kuzatadilar.
Bu jarayon auditorlarga turli xatoliklarni aniqlash va ularni kuzatib borish imkonini beradi.
Shaffoflik oshishi natijasida auditorlar hujjatlar va hisobotlarni aniqlik bilan qayd etishlari
mumkin.
4. Audit xavfini kamaytirish. Avtomatlashtirilgan tahlil jarayoni orqali audit xavfi sezilarli
darajada kamayadi. Dastur yordamida auditorlar 1 dan katta bo‘lgan barcha tafovutlarni ko‘rib
chiqish imkoniga ega bo‘ladilar. Natijada, inson omilidan kelib chiqadigan xatolar kamayadi va
90% dan yuqori aniqlikda xavflar nazorat qilinadi. Bu jarayon moliyaviy hisobotlarda noto‘g‘ri
ma’lumotlar yoki noto‘g‘ri hisob-kitoblardan kelib chiqadigan xavflarni bartaraf etishga
yordam beradi.
5. Hujjatlash va yangi faylga saqlash imkoniyati. Dastur yordamida auditorlar o‘z
natijalarini yangi Excel fayliga avtomatik saqlab borishlari mumkin. Ushbu fayl rangli
belgilangan tafovutlarni o‘z ichiga olib, auditorlarga natijalarni o‘rganish va tahlil qilishda
muhim manba bo‘lib xizmat qiladi. Avtomatlashtirilgan hujjatlashtirish tizimi orqali auditorlar
ma'lumotlarni rasmiylashtirish uchun vaqtni taxminan 50% ga tejashlari mumkin, bu esa
ularning samaradorligini oshiradi.
Umumiy statistik natijalar. Dastur yordamida erishilgan natijalar va ularning auditorlik
faoliyatiga ta’sir ko‘rsatishi quyidagi statistik ko‘rsatkichlar orqali o‘lchanadi:
- Aniqlik darajasi: 95-98% aniqlikda tafovutlarni aniqlash va rangli belgilash.
- Jarayon tezligi: Audit jarayonlarini 70-80% ga tezlashtirish.
- Ish unumdorligi: Auditorlar hujjatlarni rasmiylashtirishda vaqtni 50% gacha tejash
imkoniga ega bo‘ladilar.
- Xavfni kamaytirish: Audit xavfini 90% dan yuqori aniqlikda nazorat qilish.
Bu statistika auditorlik faoliyatida dasturdan foydalanish orqali sezilarli darajada
samaradorlikka erishilishini ko‘rsatadi. Mazkur dastur orqali audit jarayonlarini
avtomatlashtirish natijasida auditorlik hisobotlari sifatli va tezkor tayyorlanib, audit
www.e-itt.uz
II SON. 2024
221
jarayonining ishonchliligi oshadi. Shu tariqa, dasturiy yechim auditorlik jarayonida yuqori
samaradorlik va aniqlikka erishishga xizmat qiladi.
2-rasm. Audit jarayonida dastur orqali erishilgan natijalar
Xulosa va takliflar.
Mazkur tadqiqot va ishlab chiqilgan dasturiy yechim yordamida auditorlik va
buxgalteriya jarayonlarini raqamlashtirish hamda avtomatlashtirish orqali bir nechta muhim
natijalarga erishildi. Ushbu dastur auditorlarga turli manbalardan olingan ma'lumotlarni
tezkor taqqoslash, tafovutlarni aniqlash va ularni rangli belgilash imkonini beradi. Natijada,
audit jarayonida inson omilidan kelib chiqadigan xatolar sezilarli darajada kamayadi,
ma'lumotlar tahlil qilinishi tezlashadi va umumiy jarayon samaradorligi ortadi. Quyida ushbu
tadqiqotning umumiy xulosalari va takliflari keltirilgan:
1. Audit va buxgalteriya jarayonlarining raqamlashtirilishi: Ushbu tadqiqotda ishlab
chiqilgan dastur orqali auditorlik jarayonining asosiy qismi avtomatlashtirildi. Bu auditorlarga
audit vaqtini sezilarli darajada qisqartirish, xatolarni tezda aniqlash va hisobotlarning
aniqligini oshirish imkonini berdi. Tahlillar shuni ko‘rsatdiki, dastur yordamida aniqlik darajasi
95-98% ni tashkil etadi, bu esa inson omilidan kelib chiqadigan xatolarni minimallashtirish
imkonini beradi.
2. Hisobotlarni shaffof va kuzatiladigan qilishga yordam: Dastur natijalari rangli
belgilangan hisobot sifatida saqlanadi, bu auditorlarga o‘z ish jarayonini kuzatish va
tekshirishda qulay imkoniyat yaratadi. Rangli hisobotlar tafovutlarni aniq ko‘rsatib,
auditorlarga qayta ko‘rib chiqish yoki e’tibor talab qilinadigan ma'lumotlarni tezda topish
imkonini berdi. Shuningdek, yangi fayl sifatida saqlash imkoniyati auditorlik jarayonining
shaffofligini oshirishga xizmat qildi.
3. Audit xavfini kamaytirish: Dastur orqali hisoblangan farqlar va rangli belgilash orqali
90% dan yuqori ishonchlilik darajasi bilan tafovutlarni nazorat qilish imkoniyati yaratildi. Shu
tariqa, audit jarayonidagi xatoliklar va kamchiliklarni tezda aniqlash imkoniyati oshdi, bu esa
audit xavfini sezilarli darajada kamaytiradi va auditorlik ishonchliligini oshiradi.
4. Samaradorlikni oshirish: Auditorlik va buxgalteriya jarayonlarini avtomatlashtirish
auditorlarga vaqt va resurslarni tejash imkonini beradi. Bu dastur orqali auditorlar taxminan
www.e-itt.uz
II SON. 2024
222
70-80% ko‘p vaqtni samarali ishlatish imkoniga ega bo‘ldilar. Shuningdek, hisob-kitoblar va
hujjatlashtirish uchun ajratilgan vaqt taxminan 50% ga qisqardi, bu esa umumiy ish
unumdorligini oshirdi.
1. Vizual tahlilni rivojlantirish: Auditorlik jarayonini yanada samarador qilish maqsadida
ushbu dasturga diagrammalar va grafiklar qo‘shilishi tavsiya etiladi. Vizual tahlillar
auditorlarga ma'lumotlarni tezda ko‘rib chiqish va ulardan to‘g‘ri xulosa chiqarish imkonini
beradi. Ayniqsa, katta hajmdagi ma'lumotlar uchun grafik tahlillar sezilarli darajada foydali
bo‘lishi mumkin.
2. Ko‘p faylli tahlil imkoniyatini kiritish: Dasturga bir nechta fayl bilan ishlash
imkoniyatini qo‘shish auditorlarga yanada kengroq ma'lumotlarni tahlil qilish imkoniyatini
yaratadi. Ko‘p faylli tahlil auditorlarga turli manbalardan kelgan ma'lumotlarni bir joyga
to‘plab, ular orasidagi bog‘liqlik va tafovutlarni yanada tezroq aniqlash imkoniyatini beradi.
4. Audit Xavfini baholashning qo‘shimcha indikatorlarini kiritish: Dasturga qo‘shimcha
indikatorlar, masalan, xavfli tafovutlar ko‘rsatkichlari yoki yuqori ehtimolli xatolarni qayd etish
imkoniyatini qo‘shish auditorlar uchun tahlillarni yanada aniqlashtirishda yordam beradi. Bu
auditorlarga e'tibor qaratish zarur bo‘lgan asosiy ma'lumotlarni yanada chuqur tahlil qilishga
imkon yaratadi.
5. Integratsiya qobiliyatini oshirish: Dasturga turli buxgalteriya va moliyaviy dasturlar
bilan integratsiya qilish imkoniyatini qo‘shish auditorlar uchun ma'lumotlarni tahlil qilishda
qo‘shimcha qulaylik yaratadi. Bu dastur boshqa moliyaviy tizimlardan ma'lumotlarni avtomatik
yuklash va tahlil qilishda samaradorlikni oshiradi.
Mazkur dastur auditorlik jarayonini avtomatlashtirish va raqamlashtirish orqali sifatni
oshirishda katta ahamiyat kasb etadi. Taqdim etilgan takliflar va o‘zgarishlar kiritilgan holda
dastur keyingi bosqichlarga olib chiqilishi va audit jarayonlarini yanada yuksaltirishi mumkin.
Bu esa auditorlar uchun raqamli texnologiyalar yordamida yuqori sifatli va tezkor audit
jarayonlarini yaratishga xizmat qiladi.
Adabiyotlar/ Литература/ Reference:
Frykenberger, Robin (2019) Digitaliseringens påverkan på revisionen: Vilken påverkan har
digitaliseringen haft på revisionsmetodiken och revisionskvaliteten?.
Qonun (2021) O‘zbekiston Respublikasi. "Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida"gi qonun, 2021-yil
30-iyul. [Lex.uz](https://lex.uz/docs/-813666?ONDATE=30.07.2021).
Qonun (2022) O‘zbekiston Respublikasi. "Auditorlik faoliyati to‘g‘risida"gi qonun, 2022-yil
5-aprel. [Lex.uz](https://lex.uz/uz/docs/-366821?ONDATE=05.04.2022).
Дьяконов, Роман Вячеславович (2000). Анализ аудиторских рисков в условиях
применения компьютерных технологий. Diss. Саратовский гос. социально-экон. ун-т.
